İKİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE BİR ÇÖPÇATANLIK AJANSI: TESHİL-İ İZDİVAÇ VE TEŞKİL-İ AİLE İDAREHANESİ

İkinci Meşrutiyet dönemi yayınlarında Osmanlı nüfusunun genel olarak azaldığı, ilk evlenme yaşının yükseldiği, evliliklerin oransal olarak düştüğü ve aile yapısının bozulmaya başladığı yönünde bir gündem söz konusudur. Bu gündemin ortaya koyduğu endişeler, İttihat ve Terakki hükümetinin nüfus ve aile politikasının şekillenmesinde önemli rol oynamış, evlilik üzerinde tartışılan bir kamu meselesine dönüşmüştür. Yusuf Cemil Bey, 1911 yılında evliliği ve aile kurmayı kolaylaştırmak amacıyla İstanbul Çemberlitaş’ta Teshil-i İzdivaç ve Teşkil-i Aile İdarehanesi’ni kurmuştur. Bu İdarehane yayımladığı programında, İttihat ve Terakki hükümetinin özendirici nüfus ve evliliği teşvik politikalarına atıf yaparak vatani bir hizmet ifa ettiğini iddia etmekte ve teşebbüs-i şahsi olarak nitelendirdiği bu girişimini İkinci Meşrutiyet döneminin bir kazanımı olarak görmektedir. Osmanlı siyasi otoriteleri ise cemiyet olarak tanımlayamadıkları bu kurumu ticari faaliyet gösteren “bir nevi kulüp” olarak nitelendirmektedirler. Bu makale, İdarehane’nin açılmasına dair Osmanlı siyasi otoritelerince düzenlenen yazışma ve belgeler ile İdarehane’nin kendini tanıtmak için yayımladığı Program üzerinden Teshil-i İzdivaç ve Teşkil-i Aile İdarehanesi’nin kuruluşunu, statüsünü ve çalışma tarzını irdelemektedir. Bu bağlamda, kuruluş amacını nüfusun artması yönündeki teshil-i izdivaç politikasına dayandıran İdarehane’nin İkinci Meşrutiyet atmosferinde evlilik arayışını piyasaya dönüştüren bir ticarethane olarak faaliyet gösterdiğini ve bu haliyle de Osmanlı toplumunu yeni bir evlilik arayışı pratiği ile tanıştırdığını iddia etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

İkinci Meşrutiyet, , Aile, , Nüfus, Evlilik, Teshil-i izdivaç

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA, Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO). 3865/289859. (21 Şubat 1326/6 Mart 1911).
BOA, Dahiliye Nezareti, Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti (DH.EUM.THR). 60/20.1a. (27 Şubat 1326/12 Mart 1911).
BOA, Dahiliye Nezareti, Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti (DH.EUM.THR). 60/20.1b. (27 Şubat 1326/12 Mart 1911).
BOA, Dahiliye Nezareti, Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti, Tahrirat Kalemi (DH.EUM.THR). 60/20.2. (27 Şubat 1326/12 Mart 1911).
BOA, Dahiliye Nezareti, Muhaberat-ı Umumiye İdaresi (DH.MUİ). 142/45 (3 Mart 1327/16 Mart 1911).
Ali Seydi. (1328/1912-1913). Terbiye-i ahlakiye ve medeniye (Mekatib-i idadiye mahsus). İstanbul: Artin Asaduryan ve Mahdumları Matb.
Cemiyetler Kanunu (1909). Mecmua-i Kavanin-i Cedide-i Osmaniyye.
Ferruh Niyazi. (1911, 20 Nisan). Teşkil-i Aile ve Teshili İzdivaç Cemiyet-i muhteremesinin tesisi münasebetiyle. Tecelli, 8, 12-13.
İlancılık ve izdivaç ilanları. (1914, 28 Mayıs). Musavver Malumat-ı Nafia, 14, 218-220.
İzdivaç. (1885, 1 Nisan). Mecmua-i Ebuzziya, 48, 1024-1025.
Kazım Şinasi. (1918, 4 Nisan). Şuun. Yeni Mecmua, 38, 237-238.
Mantegazza, P. (1316/1898-1899). Nasıl izdivaç etmelidir? (Süleyman Tevfik, Çev.). İstanbul: Tarik Matb.
Mükerrem Belkıs. (1913, 20 Eylül). İzdivaç ve usul-i izdivaç. Kadınlar Dünyası, 108, 4.
Teshil-i izdivaç cemiyetleri. (1911, 8 Haziran). Şehrah, 2.
Teshil-i izdivaç hakkında. (1910, 12 Mayıs). Sırat-ı Müstakim, 4 (88), 178.
Yusuf Cemil. (1330/1911). Teshil-i izdivaç ve teşkil-i aile programı. İstanbul: Çemberlitaş’ta Matbaa-i Osmaniye Sokağı Numara 33.
Ziya Gökalp. (1911, 8 Ağustos). Yeni hayat ve yeni kıymetler. Genç Kalemler, 2 (8), 138-141.
Altınbaş, N. (2014). Marriage and divorce in the late Ottoman Empire: Social upheaval, women’s rights, and the need for new family law. Journal of Family History, 39 (2), 114-125. doi: 10.1177/0363199013519126.
Balsoy, G. (2016). The Politics of reproduction in Ottoman society, 1838–1900. New York: Routledge.
Cocks, H. (2013). The Cost of marriage and the matrimonial agency in late Victorian Britain. Social History, 38 (1), 66–88. doi: 10.1080/03071022.2012.759774.
Duben, A. & Behar, C. (1998). İstanbul haneleri: Evlilik, aile ve doğurganlık 1880-1940. İstanbul: İletişim Yay.
İbrahim Şinasi. (2018). Şair evlenmesi (R. Durbaş, Haz.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
Karakışla, Y. S. (2002, Ağustos). Karadeniz Ereğlisi Evlendiriciler Cemiyeti (1910). Toplumsal Tarih, 104, 26-29.
Karakışla, Y. S. (2015). Osmanlı İmparatorluğu’nda savaş yılları ve çalışan kadınlar: Kadınları Çalıştırma Cemiyeti (1916-1923). İstanbul: İletişim Yay.
Keçeci Kurt, S. (2015). II. Meşrutiyet dönemi Osmanlı kadın dergilerinde aile ve evlilik algısı. Belleten, 79 (286), 1073-1097.
Koç, Y. (2010). Osmanlı dönemi İstanbul nüfus tarihi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 8 (16), 171-199.
Koraltürk, M. (1997, Ekim). Milli aileye ilişkin bir belge. Toplumsal Tarih, 46, 23-25.
Mansker, A. (2018). Marriages by the petites affiches: Advertising love, marital choice, and commercial matchmaking in Napoléon’s Paris. French Historical Studies, 41 (1), 1-31. doi: 10.1215/00161071-4254595.
Toprak, Z. (1988, Mart). Osmanlı Kadınları Çalıştırma Cemiyeti: Kadın askerler ve milli aile. Tarih ve Toplum, 51, 34-38.
Toprak, Z. (1988, Mart). Osmanlı’da alafranga evlenme ilanları. Tarih ve Toplum, 51, 44-46.
Toprak, Z. (1994). Nüfus. Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi (C. 6, s. 108-111). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yay.
Toprak, Z. (2017). Türkiye’de yeni hayat: İnkılap ve travma 1908-1928. İstanbul: Doğan Kitap.
Tunç Yaşar, F. (2018). II. Meşrutiyet döneminde yurttaşlık, ahlak ve medenilik eğitimi: Malumat-ı Medeniye ders kitapları. Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, 52, 311-342. doi: 10.18589/oa.592187.
Tunç Yaşar, F. (2019). Evliliği kolaylaştırmak: Geç dönem Osmanlı’da izdivaç ilanları. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8 (4), 2591-2609. doi: 10.15869/itobiad.616821.
Tunç Yaşar, F. (2019. Geç dönem Osmanlı kız mekteplerinde fennî ev idaresi eğitimi: Müfredat ve ders kitapları. Türkiyat Mecmuası, 29 (2), 591-620. doi: 10.26650/iuturkiyat.640768
Yüksel, A. (2014). Giresun’da evlendirme kampanyası (1864). Türk Dünyası Araştırmaları, 208, 323-332.