İKİ KULE BİR EFSANE: BURANA VE İSTANBUL KIZ KULELERİ

İnsanoğlu yaratılıştan beri içinde yaşadığı çevreyi tanıma, yorumlama ve anlamlandırma arzusunda olmuştur. Efsaneler; insanoğlunun tabiat olaylarını, mimari yapıları, toplumsal olayları yorumlama ve anlamlandırma amacı doğrultusunda ortaya çıkmış sözlü edebiyat hazinelerindendir. Tarihî süreç içerisinde çeşitli sebeplerden dolayı dünyanın farklı yerlerine göç eden Türkler, yeni yurtlarına inançlarını ve kültürlerini de taşıyarak bunları yer adlandırmalarında kullanmışlardır. Yeni yurtlarındaki mimari yapıları ve coğrafi unsurları adlandırırken yeni efsaneler de oluşturarak onlara yeni bir ruh ve kimlik kazandırmışlardır. Üretilen toponimik efsaneler coğrafyanın vatanlaştırılmasına büyük katkı sağlamıştır. Bu bağlamda, coğrafi olarak birbirinden uzak, son yüzyıllarda farklı tarihî süreçlerden geçmiş, farklı siyasi sınırlara ve yaşam şartlarına sahip olan Kırgız Türklerinin Burana Kulesi ve Türkiye Türklerinin İstanbul Kız Kulesi etrafında oluşturdukları efsanelerdeki benzerlikler oldukça dikkat çekicidir. Söz konusu çalışmada; Kırgızistan’daki “Burana Kulesi” ve Türkiye’deki “İstanbul Kız Kulesi”nin öncelikle tarihî, işlevsel ve mimari özellikleri ele alınmıştır. Bu mimari eserlere atfedilen efsaneler metin merkezli kuramlardan değişken ve değişmezleri esas alan yapısal çözümleme yöntemi ve bağlam merkezli kuramlardan işlevsel halkbilim yaklaşımı çerçevesinde incelenerek olay örgüsü, içerik ve şahıs kadrosu açısından karşılaştırılmıştır. Bu iki efsanedeki benzerlik ve farklılıkların hangi sebeplerden kaynaklanmış olabileceği; göç, kültür ve halk anlatısı olguları arasında ilişki olup olmadığı ve bu efsanelerin aynı ana kaynaktan beslenip beslenmedikleri tartışılarak açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Folklor, efsane, kule, Burana Kulesi, , İstanbul Kız Kulesi

PDF

___

Acaloğlu, A. & Beydili, C. (2005). Əsatirler, əfsanǝ vǝ revayǝtler. Bakü: Şǝrq Qerb.
Ağalar, N. (2016). Galata Kulesi ve Kız Kulesi’nin aşkı (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
Akkaya, M. (2017). Evliya Çelebinin Seyahatnamesi’nde Üsküdar. Kesit Akademi Dergisi (The Journal of Kesit Academy), (3) 11: 321-338. doi: 10.18020/kesit.1330.
Asanov, Ü. (2004). Kırgızstandın geografyası. Bişkek: Mamlekettik Til cana Entsiklopediya Borboru.
Bartold, V. (2004). Orta Asya Türk tarihi dersleri (H. Dağ Haz.). İstanbul: Çağlar Yay.
Bartold, V. (2010). Orta Asya tarih ve uygarlık (D. A. Batur Çev.). İstanbul: Selenge Yay.
Baykara, T. (2004), Türkistan'dan gelen bir isim ve efsane: Kız Kulesi. I. Üsküdar Sempozyumu içinde (s. 332-336). İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı Üsküdar Araştırmaları Merkezi.
Buyar, C. (2017). İlk Türk-İslam şehirlerinden biri olarak Balasagun. A. Demir (Ed.) Türk Tarihine Dair Yazılar içinde (547-566). Ankara: Gece Kitaplığı.
Brudnıy, D. & Eşmambetov, K. (1977). Kirgizskie narodnıye skazki. Frunze: Kırgızstan.
Carnoy, H. & Nıcolaıdès, J. (1894). Folklor de Constintinople. Paris.
Esin, E. (1978). İslamiyetten önceki Türk kültür târihi ve İslâma giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
Fedakar, P. (2013). Evliya Çelebi’nin izinde İzmir’in imgeleri. Kent ve Seyyah: Evliya Çelebi’nin Gözüyle İzmir ve Çevresi-II içinde (s. 229-236). İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
Güftar, G. & Ziya, F. (1984). Farsça-Türkçe lûgat. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Güner, İ. & Ertürk, M. (2004). Türkiye il merkezi kent adlarının kaynakları üzerine bir araştırma. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, Bahar (12), 39-62.
Hacaloğlu, Y. & Memişoğlu, R. (2010). Dede Korkut destanlarında adları geçen Oğuz beylerinin hatıralarını taşıyan yer adları üzerine bir deneme. Journal of Social Policy Conferences, Ekim (49), 771-815. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusskd/issue/897/10046.
İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Kafesoğlu, İ. (1998). Türk millî kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Kambaralıeva, U. (2015). Eldik ulamıştar cana ikayalar körköm çıgarmalarda cana filmderde. Bişkek: Kırgızça Süylöşölü.
Kanimetov, A. & Esenalieva, G. (2014). Karahaniler dinastiyasının kelip çıgışı. İzvestiya Vuzov (4), 107-109.
Marloe, C. (1598). Hero and Leander. London: Adam Islip.
Minorsky, V. (1937). Hudûd al-âlam-the regions of the world. Londra: Oxford University Press.
Örnek, S. V. (1968). Etnolojinin tarihçesi, başlıca ekolleri, görevleri. Antropoloji (4), 165-193. Erişim adresi: http://sedatveyisornek.humanity.ankara.edu.tr/files/2014/12/1968- Etnolojinin-Tarihcesi.pdf.
Petikainen, J. (2003). Efsanenin yapısı ve fonksiyonu (İ. Görkem Çev.). G. Ö. Eker & M. Ekici & M. Ö. Oğuz & N. Özdemir (Haz.) Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar içinde (s. 223-240). Ankara: Milli Folklor Yayınları.
Propp, V. (1985). Masalın biçim bilimi (M. Rifat & S. Rifat Çev.). İstanbul: Kent Basımevi.
Sakaoğlu, S. (1976). 101 Anadolu efsanesi. İstanbul: Damla Yayınevi.
Sarı, E. (2016). Efsaneler. Antalya: Nokta E-book Publishing. Erişim adresi: https://books.google.kg/books? id=THnbDQAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=eren+sar%C4%B1+efsaneler.
Sezen, T. (2006). Osmanlı yer adları. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
T.C. Üsküdar Belediyesi. (2017, 03 Şubat). Kız Kulesi. Erişim adresi: https://www.uskudar.bel.tr/tr/main/pages/kiz-kulesi/35
Tatar, R. S. (2012). Bu toprağın efsaneleri. İstanbul: Su Yayınevi.
Törökanov, E. (1989). Respublikalık arheologiya-arhitekturalık Burana Muzey-Kompleksi. Bişkek: Tarıh cana Madaniyat Estelikterin Korgoonun Kırgız Respublikalık Koomu.
Türkhan, M. S. (2008). XVIII. yüzyılda Kız Kulesi. V. Üsküdar Sempozyumu içinde (s. 653-664). İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı Üsküdar Araştırmaları Merkezi.
Ürekli, M. (2018). Kırgızistan’daki eski yerleşim yerleri ve tarihî kalıntıların değerlendirilmesi: Balasagun, Ak-Beşim, Sarıg (Krasnaya-Reçka). Osmanlı Mirası Araştırmaları (OMAD), (5) 11, 203-215. doi: 10.17822/omad.2018.94.
Yakupoğlu, C. (2010). Türkistan’ın büyük Türk boylarından Çiğiller ve Anadolu’da iskân izleri. Tarih Araştırmaları, (29) 47, 103-136. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tariharastirmalari/issue/47784/603649.
Yıldız, B. (2014). Balasagın-Burana Açık Hava Müzesi ve Arap harfleriyle yazılmış mezar taşları. Tarih Okulu, (XVIII) 7, 193-194. doi: 10.14225/Joh499.
Yörükân, T. (2006). Yunan mitolojisinde aşk. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.