XIII-XIV. Yüzyıllarda Karamanoğulları-Çukurova Ermenileri İlişkileri

XIII. yüzyıldan itibaren Cengiz Han’ın ve sonrasında iktidara gelen diğer hanlarının yapmış oldukları askerî harekâtlarla yeni bir dünya haritası çizen Moğollar, Türklerin yoğun yaşadıkları Horasan ve Mâverâünnehir bölgesinde de istila hareketleri gerçekleştirdi. Bu istilalar sonucunda kesif Türkmen nüfusu Anadolu’ya doğru bir göç hareketi başlattı. Türkiye Selçuklu Devleti’nin 1243 yılında Kösedağ Savaşı’nda bozguna uğramasıyla birlikte Anadolu’ya hâkim olmaya başlayan Moğollar, Anadolu’da Türkmenler üzerine de baskı politikası uygulamışlardır. Anadolu Türk tarihinin kırılma noktası olarak değerlendirebilecek olan bu savaş, Anadolu halkının uzun süre Moğolların baskı ve zulmü altında kalmasına neden olmuştur. Moğollar, Anadolu’da tam olarak hâkimiyet kurabilmek ve özellikle bölgedeki Türk nüfuzuna hükmedebilmek için tek başına hareket etmek istememişler ve ittifak arayışına girişmişlerdir. Bu noktada bölgedeki Ermeniler ile iyi ilişkiler kurarak Türkmenlere karşı müttefik olmak şeklinde bir siyaset izlediler. Bu dönemde Ermenilerin durumu özeldir. Zira Ermeniler, Türkiye Selçuklu Devleti’nin ve Anadolu’nun o andaki karışıklıklarından en çok faydalanan milleti idi. Özellikle Kilikya Ermenileri kendi isteğiyle Mengü Han’a giderek tabiliğini bildirmesi, Moğolların diğer Hristiyan devletlerine göre daha ayrı imtiyazlar sağlamasına neden oldu. Kilikya Ermenileri, Türkiye Selçuklularının içinde bulunduğu karışıklıktan yararlanarak bölgedeki önemli kaleleri almaya çalışmışlardır.Moğolların istilası sonucu batıya doğru göç eden Türkmenler ile birlikte Anadolu’ya gelmiş olan Karamanoğulları, Alâeddin Keykubâd tarafından Mut ve Ermenek civarına yerleştirildiler. Karamanoğulları, yerleştirilmiş oldukları bu coğrafyayı daimi gaza ve cihat sahası olarak değerlendirmiş ve her fırsatta Ermeniler üzerine harekâtlar düzenlemişlerdir. Bölgede Ermeniler ile yaptıkları ilk mücadelelerde Ermenek Kalesi’ni ele geçirmişler ve böylelikle ilk kez karşı karşıya da gelmişlerdir. Diğer taraftan Karamanoğulları Anadolu’da, Moğol-Ermeni ittifakına karşı Memlûkler ile müttefik olmuşlardır. Aynicâlût Savaşı’nda 1260 Moğolların Memlûklere yenilmesi üzerine Karamanoğulları bu durumdan cesaret almış ve Ermeniler üzerine seferlerini artırmıştır. Bu ittifakın nihayetinde, Memlûkler tarafından ortadan kaldırılan Kilikya Ermenilerinin hâkimiyeti altındaki bölgeler Anadolu Türkmen beylerinin ellerine geçmiştir. Ele alınan bu çalışmada dönem kaynaklarında geçen veriler ışığında gerek Karamanlı Türkmenlerinin gerekse Karamanlı beylerinin Kilikya Ermeni Krallığı ile olan ilişkileri ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Moğollar, Türkiye Selçukluları, Karamanoğulları Beyliği, Kilikya Ermeni Krallığı, Kösedağ Savaşı

The Relationship between Karāmān Oghullari- Cilician Armenians in the XIII-XIV. Century

From the 13th century, Mongols, who had drawn a new world map with the military operations carried out by Genghis Khan and other khans who ruled aftermath, tried to invade in the Khorasan and Maverannehir region where the Turks lived intensively. As a result of these invasions, the intense Turkmen population started a migrate towards Anatolia. Mongols, after defeating Turkey Seljuk Empire in 1243 in Köse Dagh War, began to be dominat in Anotolia and oppiressed Anatolian Turkmens. This war, which can be considered as the turning point of Anatolian Turkish history, caused the Anatolian people to remain under the oppression of the Mongols for a long time. The Mongols, in order to dominate Anatolia and the Turks in the region, didn’t want to act alone, but tried to find allience. At this point, they applied a policy of establishing good relations with the Armenians in the region and becoming allies against the Turkmen. In this period, the Armenian’s status was special. Because the Armenians was the nation, who benefited most from the chaos that the Turkish Anatolian Empire and Anatolia were in. Especially Cilician Armenian’s obedience to Mengü Khan volunterely, caused Mongols give more privileges than other Christian states. Clician Armenias tried to conquer importand castles in the area by benefiting from the chaos Turkey Seljuks were in. As a result of the invasion of Mongols, Karāmān Oghullari, who came to Anatolia along with the Turkmens who migrated to the west, were settled by 'Alá al-Dīn Kaykubād I in the vicinity of Ermenek. Karamanogullari considered this area that they were placed in as a permanent area of jihad and organized attacts on Armenians at every opportunity. As a result of their struggle, they seized the Ermenek Castle and used it as a base in their struggle with the Armenians. On the other hand Karāmān Oghullari, have allied with the Mamluks against the Mongol-Armenian alliance in Anatolia. In the Battle of Ayn Djālūt 1260 , when the Mongolians were defeated by the Mamluks, Karāmān Oghullari took courage from and increased their attacts on the Armenians. At the end of this alliance, the regions under the rule of the Cilician Armenians, which were cleared away by the Mamluks, passed into the hands of the Anatolian Turkmen Beys. In this study, the relations between the Armenians and both the Karamanlı Beys and the Cilician Armenian Kingdom will be held in the light of the data in the period sources

Keywords:

Mongols, Turkey Seljuks, Karāmān Beylikh, Cilician Armenians, Köse Dagh War,

PDF

___

Akkuş Yiğit, F. (2015), “Memlûk - Ermeni Münâsebetleri”, Akademik Bakış, c. 8, sayı: 16, s. 171-206.
Akkuş, M. (2016). “Karamanoğullarının Moğol Tahakkümüne Karşı Mücadeleleri”. Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Karaman, Türkiye, 320-338.
Aknerli Grigor. Okçu Milletin Tarihi. İstanbul, Yeditepe Yayınları, 2012.
Aksarâyî, Kerimüddin Mahmud. Müsameretü’l-Ahbar. çev. M. Nuri Gençosman, Ankara, Recep Ulusoğlu Basımevi, 1943.
Altan, A. (2002). Kıbrıs Haçlı Krallığı 1191-1489. Türkler Ansiklopedisi (C. 6, ss. 1211-1220). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Artuk, İ. (1958). “Sahte Selçuklu Sultanı Cimri”, Tarih Dergisi, c. 9, sayı: 13, s. 151-160.
Başkan, Y. (2016). “Karamanoğullarının Kökeni Meselesi”. Tarih İncelemeleri Dergisi, c. 27. sayı: 1, 23-35.
Boyacıoğlu, R. (1999). “Karamanoğulları’nın Kökenleri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 1, sayı: 3, s. 51-56.
Cahen, Cahen. Osmanlılardan Önce Anadolu, çev. Erol Üyepazarcı, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012.
Ebü`l-Ferec İbnü`l-İbrî. Ebu’l Ferec Tarihi II, çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara, TTK Yayınları, 1987.
Ebü'l-Ferec İbnü'l-İbrî. Tarihu Muhtasari’d-Düvel, çev. Şerafeddin Yaltkaya, Ankara, TTK Yayınları, 2011.
el-Makrîzî, Takiyyüddin Ahmed b. Ali. Kitâb es-Sülûk li Ma’rifet Düvel el-Mülûk, I/II, Tah. Muhammed Mustafa Ziyâde, Kahire, by., 1957.
Ersan, M. Selçuklu- Ermeni İlişkileri. Türkler Ansiklopedisi (C. 6 ss.1110-1122). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları 2002.
Ersan, Mehmet. Türkiye Selçukluları Zamanında Anadolu’da Ermeniler, Ankara, TTK Yayınları, 2007.
Galstyan, A. G. Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, çev. İlyas Kemalov, İstanbul, Yeditepe Yayınları, 2017.
İbn Battûta Tancî. İbn Battûta Seyahatnâmesi I, çev. A. Sait Aykut, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
İbn Bibi. El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name) I-II. çev. Mürsel Öztürk, Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
İbn Şeddâd. Baypars Tarihi II. çev. M. Şerefüddin Yaltkaya, Ankara: TTK Yayınları, 2000.
Kanat, C. (1991). Makrîzî’nin Kitâb es-Sulûk’unda Osmanlılar, Karamanoğulları ve Batı Anadolu Beylikleri İle İlgili Kayıtlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
Kaymaz, Nejat. Pervâne Süleyman, 13. Yüzyılın İşbirlikçi Emiri Muînüddin Süleyman, Ankara, Kaynak Yayınları, 1970.
Kesik, Muharrem. Anadolu Türk Beylikleri, İstanbul, Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2018.
Koca, S. (2012), “Dini inançların ve Düşüncelerin Politik Amaçlarda Kullanılmasına Dair Selçuklu Devrinden İbret Verici Bir Örnek; Babaîler Ayaklanması”, Gazi Türkiyat (Türkoloji Araştırmaları Dergisi), c. 1, sayı: 11 s. 11-38.
Koca, Salim. Anadolu Türk Beylikleri Tarihi, Ankara, Berikan Yayınevi, 2013.
Koca, S. (2015). “Türkiye Selçuklu Tarihinin Akışını Değiştiren ve Anadolu’nun Kaderini Belirleyen Savaş: Kösedağ Bozgunu”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 35, Konya 2015, 35-84.
Kopraman, K. Y. (1990), Mısır Memlükleri, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi 1250-1517, (C. 6 ss. 434-605). İstanbul: Çağ Yayınları.
Köprülü, M. F. (1928). “Anadolu Beylikleri Tarihine Aid Notlar”, Türkiyat Mecmuası, sayı: 2, s. 951-970.
Müneccimbaşı. Câmiu’d-Düvel (Selçuklular Tarihi II, Anadolu Selçukluları ve Beylikler), çev. Ali Öngül, İzmir, Akademi Kitabevi, 2001.
Müverrih Kiragos. Ermeni Müverrihlerine Göre Moğollar, çev. Gürsoy Solmaz, Ankara: Elips Yayınları, 2009.
Müverrih Vardan. Türk Fetihleri Tarihi, İstanbul, Post Yayınları, 2017.
Neşrî. Kitâb-ı Cihan-Nûma, Haz. Faik Reşit Unat, Mehmet Altay Köymen, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. 1983.
Ocak, Ahmet Yaşar. Babailer İsyanı Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslam-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü. İstanbul, Dergah Yayınları, 2000.
Reşîdüddin Fazlullah. Câmiu’t Tevârîh -İlhanlılar Kısmı-, haz. İsmail Aka vd., Ankara, TTK Yayınları, 2013.
Simbat (951-1334). Vekâyinâme, çev. Hrant. D. Andreasyan, TTK Basılmamış Nüsha, tercüme, no. 68, İstanbul, 1946.
Solak, K. (2011) Memlük Devleti’nin Anadolu Beylikleriyle Münasebetleri, Basılmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı.
Sümer, F. (1970). “Anadolu’da Moğollar”. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, c. 1, Ankara, 1-147.
Sümer, F. (1989). “İlhanlı Hükümdarlarından Abaka, Argun Hanlar ve Ahmed-i Celayir”. Bellete, c. 53, sayı: 206, 175-197.
Sümer, F. (2001). “Karamanoğulları”, DİA, (C.24, s. 454-460. )Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Şikârî. Karamanname (Zamanın Kahramanı Karamaniler’in Tarihi), haz. Metin Sözen-Necdet Sakaoğlu, İstanbul, Karaman Valiliği Yayınları, 2005.
Taşkıran, Hasan, Mirasçı Bir Beylik Karamanoğulları Hristiyan Devletlerle İlişkileri, Ankara, Gece Kitaplığı, 2016.
Tekindağ, Ş. (1954). “Karamanlıların Gorigos Seferi (1367)”, Tarih Dergisi, c. 6, sayı: 9, s. 161-174.
Tekindağ, Ş. (1964). “Şemsüddin Mehmed Bey Devrinde Karamanlılar”, Tarih Dergisi, c. 14, sayı: 19, s. 81-98.
Tekindağ, Ş. (1965). “Karamanlılar”, MEB İslam Ansiklopedisi, (6, ss. 316-330) İstanbul: Milli Eğitim Basınevi.
Turan, O. (1964). “Orta-Çağlar’da Türkiye-Kıbrıs Münasebetleri”, Belleten, c. 38, sayı: 110, s. 209-227.
Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul, Ötüken Yayınları, 2014.
Uras, Esat. Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Ankara, Türkiye Matbaacılık ve Gazetecilik, Yayınları, 1950
Urfalı Vahram. Kilikya Ermeni Kralları, Vahram Vekayinâmesi, çev. H. D. Andre¬asyan, TTK. Basılmamış Tercüme 1946.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara, TTK Yayınları, 2003.
Ünal, Tahsin, Karamanoğulları Tarihi, Ankara, Berikan Yayınları, 2001.
Yazıcızâde Ali. Tevârîh-i Âl-i Selçûk (Oğuznâme-Selçuklu Tarihi), haz. Abdullah Bakır, İstanbul, Çamlıca Yayınları, 2017.
Yununî. Zeyl-u Miratü’z-Zaman II, Haydarâbâd, yy.,1958