Türkiye'nin İlk Kadın Diplomatı Adile Ayda ve Türk Diplomasisi

Türkiye’nin ilk kadın diplomatı unvanına sahip olan Adile Ayda, akademik dünya içinde genel olarak edebiyatçı yönü ve yazdığı eserlerle tanınmaktadır. Babası Sadri Maksudi Arsal’ın Türkiye’ye gelmeden önce Avrupa’nın farklı ülkelerinde yaşamış olması Adile Ayda’nın akademik birikimi ve siyaset vizyonu üzerinde oldukça etkili olmuş, Türkiye’de lise eğitimini tamamladıktan sonra kendisi 1932 yılında Dışişleri Bakanlığı’nın sınavını kazanmıştır. Ancak kendi ifadesiyle “kadın olması nedeniyle karşılaştığı bazı engeller nedeniyle” diplomasi dünyasından uzak kalan Adile Ayda uzunca bir süre Türkiye üniversitelerinde akademisyenlik yaptıktan sonra 1958’de tekrar diplomatlık mesleğine dönmüştür. 1958 yılı, Türk diplomasi tarihi açısından önemli bir dönüşüm yılı olmuş ve kadın diplomatlar yurt dışı görevlere atanmaya başlamışlardır. Bunun üzerine Adile Ayda önce 1958 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’na delege olarak, ardından Lahey ve Belgrat Büyükelçiliklerine müsteşar olarak görevlendirilmiştir. 1976-1978 yılları arasında Cumhuriyet Senatörü olarak da kamu göreviyle görevlendirilen Adile Ayda, sadece yaptığı önemli tarih çalışmalarıyla değil aynı zamanda Türkiye’yi yurt dışında temsil etmesiyle de Türk diplomasi tarihi açısından özel bir yere sahip olmuştur. Bu çalışmanın amacı, Türk diplomasisindeki bu önemli değişimin Adile Ayda’nın şahsında nasıl somutlaştığını tarihi belgeler, kendisiyle teması bulunan akademisyen ve diplomatların eserleri, hayatta olan yakınlarının verdikleri röportajlar ve yaptıkları konuşmalar ile kendine ait eserlerin ışığında incelemektir. Adile Ayda’nın diplomat yönü ve Türk diplomasinin bu önemli dönüşümü üzerine günümüze kadar çok az sayıda akademik çalışma yapıldığı dikkate alındığında, bu çalışmanın küçük de olsa yapabileceği bilimsel katkı önemli olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Adile Ayda, Kadın Diplomatlar, Türk Diplomasisi, Diplomasi, Dışişleri Bakanlığı

Türkiye’s First Woman Diplomat, Adile Ayda and The Turkish Diplomacy

In the first years of the Republic of Türkiye, there were many transformations regarding the political life. In this process, Turkish diplomacy also opened its doors to women. When Adile Ayda was appointed as a Professional officer to the Ministry of Foreign Affairs in 1932, she had the title of Türkiye's first female diplomat. However, Adile Ayda's diplomatic career has followed a course of ups and downs. Adile Ayda, who, in her own words, stayed away from the world of diplomacy for a while "due to some obstacles she faced due to being a woman", returned to the profession of diplomat in 1958. The aim of this study is to investigate the reasons that made the diplomatic career of Adile Ayda, who was an important figure in the history of Turkish diplomacy, ups and downs. Adile Ayda, who related the problems she faced with being a woman, did not Express these problems openly. According to the results of this research, her long absence from the world of diplomacy can be associated with her short-lived first marriage and the role of İsmet İnönü's wife Mevhibe Hanım in this marriage. Her return to diplomacy can be explained by the political connections of her father, Sadri Maksudi Arsal.

Keywords:

Adile Ayda, Turkish Diplomacy, Sadri Maksudi Arsal, Ministry of ForeignAffairs, Women Diplomats.,

PDF

___

Ayda, A. (1991). Sadri Maksudi Arsal. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Aytaman, R. (1996). Sinirli Yıllar (Dışişlerinde 42 Yıl). AD Yayıncılık.
Balcı, E., & Boztaş, A. (2021). Tourism as a Soft Power in Turkish Foreign Policy from the Perspective of Women Ambassadors: The Case of Africa. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 9 (3), 1482-1500.
Bloch, J. C. (2004). Women and Diplomacy. The Ambassadors Review, Fall 2004, 93-100.
Çaykara, E. (2006). Tarihçilerin Kutbu Halil İnalcık Kitabı. İş Bankası Yayınları.
Çetin, Ç. Z. (2018). XX. YY. Başında Paris’te Eğitim Alan ve Siyasi Faaliyetlerde Bulunan Kazan Tatar Aydınları. A. Temizer, & İ. Serbestoğlu (Ed.) içinde, Multidisipliner Çalışmalar-4 (Sosyal Bilimler Cilt II) (s. 585-601). Institut za Geografiju.
Çoker, F. (1998). Türk Parlamento Tarihi: Cumhuriyet Senatosu Üyelerinin Özgeçmişleri II. Cilt (1966-1980). TBMM Vakfı Yayınları.
Devlet Arşivleri Başkanlığı. (2022a). 13.5.1966 Tarihli Kararname. T. C. Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Tetkik Dairesi.
Devlet Arşivleri Başkanlığı. (2022b). 18.11.1966 Tarihli Kararname. T. C. Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Tetkik Dairesi.
Devlet Arşivleri Başkanlığı. (2022c). 12.10.1970 Tarihli Kararname. T. C. Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Tetkik Dairesi.
Devlet Arşivleri Başkanlığı. (2022d). 23.03.1971 Tarihli Telgraf. T. C. Cumhurbaşkanlığı Cevdet Sunay Arşivi.
Emiroğlu, A. (2022). 1923 ve 1960 Arası Türkiye’de Kadın Hakları ve Türk Kadınının Edindiği Hakları Kullanmaları. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(3), 1186-1198.
Girgin, K. (2005). Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemleri Hariciye Tarihimiz. Okumuş Adam Yayınları.
Güçlü, Y. (2015). Zeki Kuneralp and the Turkish Foreign Service. Cambridge Scholars Publishing.
Hayri, S. (2019). Türkiye'nin ilk kadın diplomatı Adile Ayda. [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=qLz2SQuF_xI.
İnalcık, H. (2017). Sadri Maksudi Arsal İçin. İÜHFM Ord. Prof. Sadri Maksudi Arsal’a Armağan Özel Sayısı, 77, 15-18.
Mankoff, J. (2022). Empires of Eurasia: How Imperial Legacies Shape International Security. Yale University Press.
Önal-Kılıçbeyli, E. H. (2020). Arsal’dan Ayda’ya: Türk-Tatar İdeali’nin Türkiye Cumhuriyetine Katkısı. TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 12 (47), 11-15. doi: http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041.
Pultar, G. (2017). Dedem Sadri Maksudi Arsal (1878-1957). İÜHFM Ord. Prof. Sadri Maksudi Arsal’a Armağan Özel Sayısı, 77, 43-74.
Resmi Gazete. (1927). Hariciye Vekâleti Memurin Kanunu. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/635T.pdf. [Erişim Tarihi: 10 Şubat 2023].
Resmi Gazete. (1959). Kadınların Siyasi Haklarına Dair Sözleşmenin Tasdiki Hakkında Kanun. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10220.pdf. [Erişim Tarihi: 18 Şubat 2023].
Rumelili, B., & Suleymanoglu-Kurum, R. (2018). Women and Gender in Turkish Diplomacy: Historical Legacies and Current Patterns. K. Aggestam, & A. Towns (Eds.) içinde, Gendering Diplomacy and International Negotiation (s. 87-106). Palgrave Macmillan, Cham.
Sert, H. (2019). Diplomasi Cephesinin Neferleri: TBMM Hükümetleri Döneminde Hariciye Vekaleti. 100. Yılında 19 Mayıs ve Milli Mücadele Sempozyumu, (s. 1-18).
Süleymanoğlu-Kürüm, R., & Rumelili, B. (2018). Diplomaside Kadın ve Egemen Maskülenlik: Değişen Normlar ve Pratikler. Uluslararası İlişkiler, 15 (57), 3-18, doi: 10.33458/uidergisi.518039.
TBMM. (1976). Cumhuriyet Senatosu Üyelerine Mahsus Hal Tercümesi Kâğıdı (Sicil No: 441). TBMM Arşivi.
Yoğun, P. (2019). Diplomasi Tarihi Işığında İlk Türk Kadın Diplomat: Adile Ayda. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Van 100. Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
Yörük, A. A. (2017). Sadri Maksudi Arsal İçin Bir Bibliyografya Denemesi. İÜHFM Ord. Prof. Sadri Maksudi Arsal’a Armağan Özel Sayısı, 77, 123-163.