Türk Kültür ve Sanatındaki Horoz/Tavuk Sembolizminin Çağdaş Resim Sanatındaki Yansımaları

Köklü bir geleneğe sahip olan Türk kültür ve sanatında, oldukça zengin ve derin anlamlar taşıyan sembol grupları bulunmaktadır. Söz konusu sembol gruplarından en popüleri ise, şüphesiz Türk sanatında hayvan üslubu ismiyle de üsluplaşmış olan hayvan sembol grubudur. Bu nedenle Türk kültür ve sanatında sembolleştirilmiş birçok hayvan bulunmaktadır. Ancak konu sınırlılığı düşünüldüğünde her bir hayvan başlı başına bir araştırma konusu olduğundan ve özellikle horoz/tavuk'un Türk sanatındaki yansımaları açısından spesifik olarak incelenmediği tespit edildiğinden alan araştırması açısından önemli görülerek "Türk Kültür ve Sanatındaki Horoz/Tavuk Sembolizminin Çağdaş Resim Sanatındaki Yansımaları" başlığı altında araştırılması amaçlanmıştır. Bu bağlamda yapılan araştırma da, horoz/tavuk figürlerinin, Proto-Türk ya da Hun devrine ait Pazırık kurganlarından çıkarılan eserler arasında yer aldığı, ayrıca On iki Hayvanlı Türk Takvimi'nde yılı simgeleyen hayvanlardan birisi olarak kullanıldığı anlaşılmıştır. Selçuklu ve Osmanlı dönemi minyatür, hat, fresk, maden, ahşap, taş ve halı sanatında, özellikle Selçuklu sanatının en gözde eserlerinden olan Varka ve Gülşah minyatürleri ile Osmanlı sanatına ait Hümayunname ve Zübdetü't Tevarih minyatürlerinde çok sayıda horoz/tavuk figürüne rastlanmıştır. Yapılan inceleme de horoz/tavuk figürünün, hem Selçuklu hem de Osmanlı dönemlerinde geleneksel sembolik anlamlarıyla, kültür ve sanat alanında varlığını sürdürdüğü anlaşılmıştır. Araştırma neticesinde horoz/tavuk figürlerinin özellikle resim sanatı açısından Osmanlının Batılılaşma döneminin hemen öncesinden başlayarak Cumhuriyet sonrasında 1950'li yıllara kadarki süreçte popülerliğini yitirdiği görülmüştür. 1950'li yıllarda ise Türk resminde geleneksel kaynaklara yönelişin başlaması ile birçok ressamın eserlerinde çoğu kültürel motif gibi araştırma konusu olan horoz/tavuk motifinin de, bazen geleneksel kültürdeki sembolik anlamları ile bazen de plastik bir ifade aracı olarak yerini aldığı anlaşılmıştır. Ancak konu sınırlılığı göz önüne alınarak araştırma konusu kapsamında istikrarlı çalışmaları bulunan ressamlardan Cevat Dereli, Fikret Mualla, Mehmet Pesen, Orhan Peker, Şeref Bigalı ve İsmail Avcı'nın eser örnekleri incelenerek değerlendirilmiştir

___

Akalın, L. Sami. Türk Folklorunda Kuşlar, Ankara, Halk Kültürleri Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, 1993.

And, Metin. Minyatürlerle Osmanlı-İslam Mitologyası, İstanbul, Akbank Kültür ve Sanat Kitapları, 1998

Çatalbaş, R. (2011). "Türklerde hayvan sembolizmi ve din ilişkisi", Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi (Turan-Sam), cilt: 3, sayı: 12, s.53.

Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul Kabalcı Yayınevi, 2002.

Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul, Kabalcı Yayıncılık, 2011.

Dalkıran, A. (2010). "Çağdaş Türk resminde şamanist etkiler". Yayımlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı.

Doğan, A. S. (2013). "Türk kültüründe ve erzurum erkek barlarında tavuk (horoz) motifi", Ekev Akademi Dergisi, yıl: 17, sayı: 57, s.450-454.

Ersoy, Ayla. İsmail Avcı Önce Desen Sonra Desen, İstanbul, Yorum Sanat Yayıncılık, 1999.

Giray, Kıymet. (1997). Pesen, Mehmet. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi (Cilt.3, sayfa. 1456). İstanbul: Yapı Endüstri Yayınları.

İpek Azamet, Ayşe. (2012). "Fikret muallâ ve eserlerine kuramsal bakış". Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı Resim-İş Eğitimi Bilim Dalı.

Kafesoğlu, İbrahim. Eski Türk Dini, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1980.

Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.

Parladır, Ş. (2011). " Ali çelebi'nin hümâyûnnâmesi: the brıtısh library add.15153", Sanat Tarihi Dergisi, Sayı: XX, s. 93.

Parladır, Ş. (2016). "Ali çelebi'nin hümâyûnnâmesi ve resimli nüshaları", Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi (Tüba-Ked), sayı:14, s.48.

Şener, Cemal. Şamanizm Türkler'in İslamiyet'ten Önceki Dini, İstanbul, Etik yayınları, 2003.

Turan, Osman. On İki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul, Cumhuriyet Matbaası, 1941.

Yörükan, Yusuf Ziya. Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm, İstanbul, Ötüken Neşriyat A.Ş., 2006