Savaş Yıllarında Menteşe Livası'ndaki İbtidaî Mekteplerinin Genel Durumu (1916-1917)

Tanzimat dönemi, Osmanlı Devleti için büyük değişimi ifade etmektedir ve bu değişimden etkilenen alanlardan birisi de eğitimdir. 1869 yılında yürürlüğe giren Maârif-i Umûmiye Nizamnamesi ile ilk defa bu alanda etraflı bir düzenleme yapılmış ve devlet, başta resmî okullar olmak üzere gayrimüslim ve yabancılara ait okulların teftişi hususunda önemli bir adım atmıştı. İlerleyen yıllarda okulların teftişine büyük önem veren Osmanlı idarecileri, mekteplerin fizikî durumu yanında muallimlerin daha yeterli duruma gelmeleri için ayrı bir gayret sarfetmişti. Bu çalışmalar neticesinde ortaya çıkan ibtidaî mektepleri, yeni usule göre eğitim veren ilköğretim kurumu olarak varlığını devletin yıkılışına kadar devam ettirmiştir. Bu çalışmada, Birinci Dünya Savaşı yıllarında, yani Osmanlı Devleti'nin en sıkıntılı döneminde, Maârif Nezâreti müfettişlerinin Menteşe Livası'nda bulunan ibtidaî mekteplerinde yaptıkları teftiş ve bu teftiş neticesinde Nezârete gönderdikleri raporlarda ifade ettikleri hususlar hakkında bilgi verilecektir. Teftiş raporları bağlamında, mekteplerin fizikî durumları, muallimlerin eğitim ve öğretim bakımından yeterli olup olmadıkları, mekteplerin talebe sayıları ve derslere devam durumları, mekteplerde okutulan derslerin müfredat programına göre okutulup okutulmadığı, özellikle kırsal bölgelerdeki mekteplerde ziraat eğitiminin teorik ve pratik olarak uygulanıp uygulanmadığı gibi hususlar değerlendirilecektir. Ayrıca, bu dönem devletin savaş içerisinde olması ve askere duyulan ihtiyaca bağlı olarak çocukların beden eğitimlerine büyük önem verilmiş, müfettişler de teftiş esnasında çocukların "terbiye-i bedeniye"leri için yapılan çalışmaları kontrol etmişlerdi. Bu hususa bağlı olarak, raporlarda yer alan "gürbüz teşkilatı talimleri" ve bu talimlerin mekteplerdeki durumu hakkında da kısaca bilgi verilecektir

General Situaition of The Primary School in Mentese Liva During The War (1916-1917)

The Tanzimat Period represents a great change for the Ottoman State and one of the areas affected by this change is education. For the first time with the Regulation of Public Education, which entered into force in 1869, a comprehensive arrangement was made in this area and the state has taken an important step in inspecting schools belonging to non-Muslims and foreigners, especially to official schools. The Ottoman administrators who gave great importance to the inspection of the schools in the following years, had made a separate effort to make the teachers more qualified beside the physical condition of the schools. As a consequence of these studies, the primary schools continued their existence as the main teaching institution providing education according to the new method until the collapse of the state. In this study, during the most trouble period of the Ottoman State, during the First World War, it will be informed about inspectors of the Ministry of Education inspect in primary schools in Mentese Liva and the matters they expressed in the inspection reports they sent to the ministry after this inspection. In the context of the inspection reports, it will be evaluated such matter physical conditions of schools, whether teachers are competent in terms of education and teaching, number of students in the schools and participation of students in classes, whether the lessons taught to schools are taught according to the curriculum, whether agricultural education is theoretically and practically applied, especially in schools in rural areas. This period has given great importance to the physical education of the children, depending on the state being in war and the need of the soldier, the inspectors also checked the work done for "the physical exercise" of the children during the inspection. Depending on this, information will be given briefly about the "gurbuz organization practices" in the reports and the status of these practices in the schools.

PDF

___

I. Arşiv Kaynakları ve Resmi Yayınlar Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maârif Nezâreti Heyet-i Teftişiye (MF.HTF) 1/57; 5/32. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maârif Nezâreti Mekâtib-i Gayr-i Müslime ve Ecnebiye Müfettişliği (MF.MGM), Dosya: 9. Aydın Vilayet Salnamesi 1326 (1908). Düstur, Ankara, Başvekâlet Devlet Matbaası, 1941.

Akcan, Erol. İttihat ve Terakki Fırkası'nın Paramiliter Gençlik Kuruluşları, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2015.

Akyılmaz, G. (2001). "Tanzimat'tan Önce ve Sonra Osmanlı Devleti'nde Gayrimüslimlerin Hukuki Statüsü", Yeni Türkiye, sayı: 38, s. 671-686.

Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi, Ankara, Pegem Akademi, 2008.

Akyüz, Yahya. (2004). "Fatih Sultan Mehmet Dönemi Eğitimine Bir Bakış", İstanbul’un Fethinin 550. Yılı Anı Kitabı, (Ed. Esin Kâhya, Ayten Aydın) Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, s. 25-34.

Akyüz, Yahya. (2016). "Türkiye'de Öğretmen Yetiştirmenin 160. Yılında Darulmuallimînin İlk Yıllarına Toplu ve Yeni Bir Bakış", OTAM, sayı: 20, s. 17-58.

Altın, H. (2010). "II. Meşrutiyet Dönemi Maarif Nazırlarından Emrullah Efendi ve Öğretmen Yetiştirme Tarihimize Katkıları", Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 15/2, s. 151-165.

Binbaşıoğlu, C. (1999). "İlkokuma ve Yazma Öğretiminin ve Alfabe Kitaplarının Tarihi Gelişimi", Eğitim ve Bilim, Cilt: 14, sayı: 114, s. 8-34.

Ergin, Osman. Türkiye Maarif Tarihi, C. I, İstanbul, 1977.

Ergün, Mustafa. II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914), Ankara, Ocak Yayınları, 1996.

Ergün, Mustafa. (1982). "Emrullah Efendi, Hayatı-Görüşleri-Çalışmaları", Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Dergisi, sayı: 30, s. 7-35.

Ergün, Mustafa. (1987). "Satı Bey Hayatı ve Türk Eğitimine Hizmetleri", İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı: 1, s. 4-19.

Gelişli, Y. (2002). "Osmanlı İlköğretim Kurumlarından Sıbyan Mektepleri (Kuruluşu, Gelişimi ve Dönüşümü)", Türkler, Cilt: 15, (Ed. Hasan Celal Güzel vd.), Ankara, s.45-63.

Gençoğlu, M. (2012). "Erzurum Vilâyeti Maârif Teftişleri (1910)", Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, yıl: 8, sayı 16, s. 34-60.

Gençoğlu, M. (2014). "1916 Maarif Teftişlerinde Mamuratülaziz Sancağı’nın İlköğretim Durumu", Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı: 15(1), s. 159-193.

Gökmen, E. (2016). "Aydın Vilayeti’nde Sıbyan Mekteplerinin İptidâi Mekteplere Dönüştürülmesi", OTAM, sayı: 20, s. 149-173.

Gürsoy, E. (2016). "Osmanlı Mimarisinde Sıbyan Mektepleri" ,Geçmişten Günümüze Şehir ve Çocuk, C. II, (Ed: Osman Köse), s. 1285-1291.

Keskinkılıç, E.. (2010). "Osmanlı Devletinde Gayrimüslim Okulları (Eğitim-Yönetim-Denetim)", Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sayı: 23, s. 67-98.

Kodaman, Bayram. Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1988.

Nurdoğan, A. M. (2005). "Osmanlı Modernleşme Sürecinde İlköğretim (1869-1922)". Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.

Nurdoğan, A. M. (2009), "II. Abdülhamid Döneminde Rumeli’de Maarifin Teftişi", OTAM, Sayı 26, s. 193-220.

Özdemir, M. (2008). "I. Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti Tarafından Gerçekleştirilen Rum Tehciri", Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: VI, sayı: 14, s. 27-40.

Rıfat, Hüseyin. İzmir 1914, (Yay. Haz. Erkan Serçe), İzmir, Akademi Kitabevi, 1997.

Su, Kamil. Türk Eğitiminde Teftişin Yeri ve Önemi, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1974.

Şimşek, Muttalip. Yirmici Yüzyılın İlk Çeyreğinde Güneybatı Anadolu'da Gayrimüslimler, İstanbul, Akademik Kitaplar, 2018.

Ülkütaşır, M. Ş. (1965). "Sıbyan Mektepleri", Türk Kültürü, sayı: 33, s. 594-600.

Vahapoğlu, Hidayet. Osmanlı'dan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okulları, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1990.