ANADOLU’DA BİR SELÇUKLU PRENSİ: KUTALMIŞOĞLU MANSUR VE FAALİYETLERİ (1063-1078)

Türkiye Selçuklu Devleti’nin kuruluş süreci söz konusu olduğunda modern araştırmacılar genellikle Kutalmışoğlu Süleyman-şah’ın faaliyetlerine odaklanmaktadır. Oysaki Kutalmış’ın Alp Arslan tarafından mağlup edilerek öldürülmesinden sonra Anadolu’ya gelen ve burada bir varlık mücadelesi veren dört oğlu arasında Süleyman-şah kadar Mansur’un faaliyetleri de Anadolu topraklarında bir Selçuklu şubesinin kurulması noktasında önem arz etmektedir. Diğer kardeşlerin Kuzey Suriye’de kalmasının aksine bu bölgede kendilerine hareket alanı bulunmadığını çabucak kavrayan Mansur ve Süleyman, Batı Anadolu’ya yönelerek Bizans’ın saltanat kavgalarına müdahil olmuşlar ve dönemin politik şartlarından istifade ile bu uzak hedeflerini gerçekleştirmeye çalışmışlardır. Başlangıçta güçlü bir iş birliği yaptıkları bilinen bu iki kardeşin daha sonra Anadolu’da kurulacak Selçuklu Devleti’nin lideri olma hususunda karşı karşıya geldikleri iddia edilir. Bu makalede, dönemin kaynaklarında yer alan bilgiler üzerinden Kutalmışoğlu Mansur’un Anadolu’daki egemenlik mücadelesi irdelenerek bu kritik iddia sorgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Mansur, Süleyman-şah, Türkiye Selçuklu Devleti, Alp Arslan, Melik-şah

Modern researcerhs have generally focused on the activities of Sulayman b. Kutulmish when they discussed about the establishment of the Seljuk State in Anatolia. However, after Kutulmish was defeated and killed by Alp Arslan, among his four sons who came to Anatolia and campaigned a struggle for existence here, Mansur’s activities were important as much as the activities of Sulayman-Shah in establishing a Seljuk state in Anatolia. Contrary to other brothers who stayed in Northern Syria, Mansur and Sulayman-shah who quickly noticed that there was no movement area, left to Western Anatolia. They interfered the conflicts of which was made for the throne in Byzantium and attempted to benefit from the political athmosphere in order to practice their compelling targets. It is claimed that these two brothers initially had a powerful alliance between them, thereafter they struggled against each other for the purpose of becoming the leader of the Seljuk State, which will be established in Anatolia. In this article the struggle of Mansur b. Kutulmish for his sovereignty will be scrutinised via first-hand written sources and this critical claim will be questioned.

Keywords:

Mansur, Sulayman-shah, Anatolian Seljuk State, Alp Arslan, Malik-shah,

PDF

___

AHMED B. MAHMUD, Selçuk-name, (haz. Erdoğan Merçil), c. II, Kervan Yayınları, İstanbul 1977.
AKSARAYÎ, KERİMÜDDİN MAHMUD, Musameratü’l Ahbar, (çev. Mürsel Öztürk), TTK Yayınları, Ankara 2000.
ALPTEKİN, Coşkun, “Türkiye Selçukluları”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi içinde, c. 8, Çağ Yayınları, İstanbul 1992, ss. 213-382.
ANNA KOMMENA, Alexiad, (Malazgirt Sonrası), (çev. Bilge Umar), Inkılap Kitabevi, İstanbul 1996.
ANONİM, Selçukname, (Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III), (neşr. ve trc. F. Nafiz Uzluk), Örnek Matbaası, Ankara 1952.
ATEŞ, Ahmed, “Yabgulular Meselesi”, Belleten, XXIX/115, (1965), ss. 517-525.
CAHEN, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, (çev. Erol Üyepazarcı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002.
----------------------, Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi (XI. Yüzyılın İkinci Yarısı), (Çev. Yaşar Yücel-Bahaeddin Yediyıldız), TTK Yayınları, Ankara 1988.
CENABÎ MUSTAFA EFENDİ, el-Aylamü’z-Zahir, [Ayasofya Ktp. no 3033].
CÜZCANÎ, Tabakat-Nasiri (Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Harezmşahlar), (terc. ve notlar Erkan Göksu), TTK Yayınları, Ankara 2015.
EL-AZİMÎ, Azimi Tarihi (Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler H.430-538=1038/39-1143/44), (çev. Ali Sevim), TTK Yayınları, Ankara 2006.
EL-HÜSEYNÎ, Ahbarü’d Devleti’s-Selçukiyye, (çev. Necati Lugal), TTK Yayınları, Ankara 1999.
GORDLEVSKİY, Vladimir Aleksandroviç, Küçük Asya’da Selçuklular, (çev. Abdülkadir İnan), TTK Yayınları, Ankara 2015.
GREGORY ABU’L FARAC (BARHABREUS), Abu’l Farac Tarihi, (çev. Ö. Riza Doğrul), c. I, TTK Yayınları, Ankara 1999.
İBNU’L ADİM, Zübdetü' l-Haleb Min Tarihi Haleb' de Selçuklular, (Seçme, Tercüme ve Değerlendirme) Ali Sevim, TTK Yayınları, Ankara 2014.
İBNU’L ESİR, İslam Tarihi, el-Kâmil fi’t Tarih Tercümesi, (Çev. Abdülkerim Özaydın), c. IX, X, Bahar Yayınları, İstanbul 1991.
İBNÜ’L-EZRAK Tarih-i Meyyafarikin, (Mervani Kürtleri Tarihi), c. I, (çev. M. Emin Bozarslan), Koral Yayınları, İstanbul 1990.
KAFESOĞLU, İbrahim, “Anadolu Selçuklu Devleti Hangi Tarihte Kuruldu?”, Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı 10-11, (1981), ss. 1-28.
-------------------------------, “Melikşah”, İslam Ansiklopedisi, c. VII, (1997), ss. 665-673.
-------------------------------, “Selçuklular”, İslam Ansiklopedisi, c. X, (1997), ss. 353-416.
KESİK, Muharrem, At Üstünde Selçuklular (Türkiye Selçukluları’nda Ordu ve Savaş), Timaş Yayınları, İstanbul 2011.
-------------------------, 1071 Malazgirt (Zafere Giden Yol), Timaş Yayınları, İstanbul 2014.
LEISER, G., “Sulayman b. Kutulmish”, Encyclopedia of Islam, (Second Edition), vol. IX, (1997), ss. 825-826.
MIKHAEL ATTALEIATES, Tarih, (çev. Bilge Umar), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
MİRHAND, Ravzatu’s Safa fi Sireti’l Enbiya ve’l Mülük ve’l Hulefa, (Tabakat-ı Selçukiyye), (terc. ve notlar Erkan Göksu), TTK Yayınları, Ankara 2015.
MÜNECCİMBAŞI AHMED, Camiu’d-Düvel (Selçuklular Tarihi), c. I, (Yay. Ali Öngül), Akademi Kitabevi, İzmir 2001.
MÜVERRİH VARDAN, Türk Fetihleri Tarihi (889-1269), (trc. H. D. Andreasyan), Post Yayınları, İstanbul 2017.
NIKEPHOROS BRYENNIOS, Tarihin Özü, (çev. Bilge Umar), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
OSTROGORSKY, Georg, Bizans Devleti Tarihi, (çev. Fikret Işıltan), TTK Yayınları, Ankara 2011.
PEACOCK, A. C. S., Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu, (Yeni Bir Yorum), (çev. Zeynep Rona), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2016.
RAVENDÎ, Rahatus’ Sudûr ve Ayet-üs-Sürûr, (Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alameti), (çev. Ahmet Ateş), c. I, TTK Yayınları, Ankara 1999.
REŞİDÜDDİN FAZLULLAH, Câmiüt Tevârih, (Selçuklu Devleti), (çev. Erkan Göksu-H. Hüseyin Güneş), Selenge Yayınları, İstanbul 2011.
RUNCIMAN, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, (Birinci Haçlı Seferi ve Kudüs Krallığının Kuruluşu), c. I, (çev. Fikret Işıltan), TTK Yayınları, Ankara 1998.
SEVİM, Ali, Anadolu Fatihi Kutalmışoğlu Süleymanşah, TTK Yayınları, Ankara 1990.
----------------, Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi (Başlangıçta 1086’ya Kadar), TTK Yayınları, Ankara 1988.
SEVİM, Ali-MERÇİL, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi (Siyaset, Teşkilât ve Kültür), TTK Yayınları, Ankara 1995.
SIBT İBNU’L CEVZÎ, Mir’âtü’z-Zaman fi Tarihi’l Ayan (Selçuklular Kısmı), (Seçme, Tercüme ve Değerlendirme Ali Sevim), TTK Yayınları, Ankara 2011.
SÜRYANİ MİHAİL, Vekayinâme, (çev. H. D. Andreasyan), [Basılmamış TTK Nüshası] 1944.
TURAN, Osman, “Süleyman-şah I”, İslam Ansiklopedisi, c. XI, (2007), ss. 201-219.
----------------------, Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1996.
URFALI MATEOS, Urfalı Mateos Vekayinâmesi (952-1156) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), (çev. H. D. Andreasyan), TTK Yayınları, Ankara 1987.
VRYONIS, Speros, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century, California Universty Press, London 1971.
YİNANÇ, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri (Anadolu’nun Fethi), c. I, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1944.
ZONARAS Tarihlerin Özeti, (çev. Bilge Umar), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2008.