ṬABAḲĀT-I NAṢIRĪ'NİN BÜVEYHİLER BAŞLIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ
X. ve XI. yüzyıllarda Hazar'ın güney kıyılarından Kirman'a, el-Cezîre'den Umân'a kadar hüküm süren Büveyhîler, muasır tarihçiler arasında hak ettikleri ilgiyi görmediler. Bu durumun çeşitli sebepleri olmakla birlikte; Büveyhîler tarihi ile ilgili kaynakların azlığı, bu konuda bilgi veren tarihçileri bizim için kaçınılmaz şekilde önemli hale getirmektedir. Cûzcânî de konuyla alâkalı bir takım bilgiler sunan müverrihlerdendir. XIII. yüzyıl müverrihlerinden olan Cûzcânî’nin Ṭabaḳāt-ı Naṣırī adlı çalışmasında Büveyhîlerle alâkalı bilgiler büyük ölçüde muhtasar şekildeyken, bunların da büyük kısmı teyide muhtaçtır. İlgili tarihî vak’aları toplamda yedi başlık altında inceleyen müverrih, bazen isimleri birbirine karıştırırken bazen de olaylar hususunda bariz şekilde hatalı ifadeler kullanmaktadır. Bu çalışmada, Ṭabaḳāt-ı Naṣırī’de aktarılan bilgiler bizzat Büveyhî ana kaynaklarından yapılan iktibas ve yorumlarla kıyaslanarak değerlendirilmiş, bu yolla konu hakkında çıkarımlarda bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler:
Büveyhîler, Deylem, Adudüddevle, Tabakât-ı Nâsırî, Irak
EVALUATION OF THE BUWAYHIDS CHAPTER OF ṬABAḲĀT-I NAṢIRĪ
The Buwayhids, ruled from the southern shores of the Caspian to Kirman, from Al Jazeera to Oman, in the 10th and 11th centuries, did not get the attention they deserved among contemporary historians. Although there are various reasons for this situation, the scarcity of references on the Buwayhids history makes historians’ writing on this subject important for us inevitably. Cûzcânî is also one of the historians who provide relevant information about the subject. Although the information about the Buwayhids is mainly summary in the work of Ṭabaḳāt-ı Naṣırī by Cûzcânî, one of the 13th-century historians, most of this information requires confirmation. The historian, who examines the historical events related to the Buwayhids under seven titles in total, sometimes confuses the names and sometimes uses explicitly wrong expressions about the events. In this study, the information conveyed in Ṭabaḳāt-ı Naṣırī was evaluated by comparing them with the quotations and comments made from the main sources of Buwayhids. In this way, inferences were made about the subject.
Keywords:
Buwayhids, Dailam, ʿAḍud al-Dawlah, Ṭabaḳāt-ı Naṣırī, Iraq,
___
- Abdurrahman Sunbut Kanîtu el-Erbîlî. (1885). Kitâb-ı Hülâsat ez-Zeheb el-Mesbûk Muhtasar min seyrü'l-Mülûk, Beyrut: Matba'atü'l-Kıddîs Câvirciyûsü'l-Mürûn el-Ursuzuksî.
- Celâleddîn Suyûtî. (2015). Halifeler Tarihî, (Onur Özatağ Çev.), İstanbul: Ötüken Yay.
- Cemâlüddîn Ebü’l-Mehâsin Yûsuf b. Tağrîberdî el-Atâbekî. (1932). en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire, III, Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye.
- Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. Ya‘kūb b. Miskeveyh el-Hâzin. (1914). Tecâribü'l-Ümem, I, Şirket el-Müdün el-Sanaiyye; İng. Trc. The Experiences of the Nations (1921), Translated From the Arabic by H.F. Amedroz and D.S. Margoliouth, IV, London: Basil Blackwell; Tr. Trc. Kıvameddin Burslan. (2016). Yayına Hazırlayanlar Mehmet Şeker - Rıza Savaş - Süleyman Genç - Ali Ertuğrul, Ankara: TTK.
- Ebû Bekr Muhammed b. Yahyâ es-Sûlî. (1935). Ahbârü'r-Râzî-Billâh ve'l-Müttakîlillâh ev Târîhu'd-devleti'l-'Abbâsîyye sene 322 ilâ sene 333 hicriyye min Kitâbi'l-Evrâk, Ed. By. J. Heyworth Dunne, Kahire: Matba'at üş-Şâvî.
- Ebû Hafs Zeynüddîn Ömer b. el-Muzaffer b. Ömer el-Bekrî el-Kureşî el-Maarrî (İbnü'l-Verdî). (1969). Târîhu İbnü’l-Verdî, I, Necef: el-Matbaa el-Haydariyya.
- Ebû İshâk İbrâhîm b. Hilâl b. İbrâhîm b. Zehrûn es-Sâbî. (2017). Divân Resâil es-Sâbî, I, Thk. İhsân Zennûn es-Samirî, Londra: Müessesetü’l-Furkân li’t-Türâsi’l-İslâmiyye.
- Ebû İshâk İbrâhîm b. Hilâl b. İbrâhîm b. Zehrûn es-Sâbî. (1987). et-Tâcî fi ahbâri’d-devleti’d-Deylemîyye, fî Ahbâru eimmeti’z-Zeydîyye, Collected and Edited By Wilfred Madelung, Beyrut: in Kommission Bei Franz Steiner Verlag.
- Ebû Şücâ ‘Muhammed b. Hüseyn Zahîrüddîn er-Rûzrâverî. (1916). Zeylü Tecâribi’l-Ümem, III, Kahire; Continuation of The Experiences of The Nations (1921), VI., Oxford: Basil Blackwell.
- Ebû Ya‘lâ er-Reîsülecel Mecdürrüesâ el-Amîd Hamza b. Esed b. Alî b. Muhammed ed-Dımaşkī et-Temîmî (İbnü'l-Kalânisî). (1908). Zeylü Târîhi Dımaşk, Beyrut: Matbaatü'l Abâü'l-Yesûiyyûn.
- Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî (İbn Haldûn). (1865). Kitâbü’l-İber Dîvânü’l-Mübtede ve’l-haber fî Eyyâmi’l-Arab ve’l-Acem ve’l Berber ve men-Âsarahüm min-Zevi’s-Sultâni’l-Ekber, IV, Kahire: Matbaatü Bûlâk.
- Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed İbnü'l-Cevzî. (1995). el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem, XIII, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-'İlmiyye.
- Ebü’l-Fidâ’ el-Melikü’l-Müeyyed İmâdüddîn İsmâîl b. Alî b. Mahmûd el-Eyyûbî. (1997). el-Muhtasar fi Ahbâri’l-Beşer, I, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-'İlmiyye.
- Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî el-Mes‘ûdî el-Hüzelî. (1984). Mürûcü’z-Zeheb ve Meʿâdinü’l-Cevher, Kum: Dâru'l-Hicre.
- Hâfız Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kaymâz et-Türkmânî ez-Zehebî. (1992). Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm, XXXIV, Thk. Ömer Abdusselam Tedmürî, Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî.
- İbn Hallikân. (1843). Vefeyâtü’l-aʿyân (Biographical Dictionary), II, Translated From The Arabic By Mac Guckin De Slane, London: Oriental Translation Fund Of Great Britain And Ireland.
- İbn Hurdâzbih. (2008). Yollar ve ülkeler kitabı, (Murat Ağarı Çev.), İstanbul: Kitabevi Yay.
- İbnü’l-Esîr. (1985). el-Kâmil fi’t-Tarih (İslâm Tarihî), (Ahmet Ağırakça Çev.), VIII, İstanbul: Bahar Yay. Kitâbü'l-uyûn ve'l-hadâik fî ahbâri'l-hakâik. (1972). IV, Thk. Ömer es-Saîdî, Dımaşk: el- Maʿhedü'l-Fransî bi Dımaşk li'd-Dirâsâti'l-Garbiyye.
- Maulānā Minhaj-Ud-Dīn Abū-Umar- ı 'Usman (Cûzcânî). (1970). Ṭabaḳāt-ı Naṣırī, Translated from Original Persian Manuscripts By Major H.G. Raverty, I, New Delhi: Oriental Books Reprint
- Corporation. Muhammed b. Abdülmelik el-Hemedânî. (1961). Tekmiletü Târîhi’t-Taberî, Thk. Albert Yosef (Yusuf) Ken’ân, Beyrut: Matba’a el-Katolikiyye.
- Muhammed b. Ali Azîmî. (1984). Târîhu Haleb, Thk. İbrahim Za'rúr, Dımaşk. Seyfüddîn Ebû Bekr b. Abdillâh b. Aybek ed-Devâdârî. (1992). Kenzü’d-dürer ve câmi’u’l-gurer, ed-Dürretü’s-seniyye fî ahbâri’d-devleti’l-ʿAbbâsîyye VI, Thk. Dorothea Krawulsky, Beyrut: Wiesbaden.
- Şemsüddîn Ebü’l-Muzaffer Yûsuf b. Kızoğlu b. Abdullah Sıbt İbnü'l-Cevzî (2013), Mir'âtü'z-Zamân fî Târîhi'l-A'yân, XVII, Beyrut: Dârü'l-Risâletü'l-'Âlemiyye.
- Şihâbüddîn Ahmed b. Abdülvehhâb en-Nüveyrî. (2004). Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb, XXVI, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Utbi. (1858). The Kitab-ı Yamini, Translated by James Reynolds, Paris: W.H. Allen and CO.
- Ya’kubî. (2019). Kitâbu’l-Buldân (lkeler kitabı), (Murat Ağarı Çev.), İstanbul: Ayışığı Yay.
- Yahyâ b. Saîd el-Antâkî. (1905). Târîhu Yahyâ b. Saîd el-Antâkî, fî Kitâbu'l-Târîh el-Mecmû' Alâ'l-Tahkîk ve'l-Tasdîk, Beyrut: Matba'atü'l-Abâ'ü'l-Yesûi'yyîn.
- Ağırakça, A. (2015). Abbâsî Devletinde Türk Kumandanlar, İstanbul: Akdem.
- Donohue, J. J. (2003). The Buwayhid Dynasty in Iraq 334 H./945 to 403 H./1012, Boston: Brill.
- El-Kurevî, İ.S. (1982). el-Büveyhiyyun ve’l-Hilafetu’l-Abbâsîyye, Kuveyt: Mektebetu Dari’l-Arube.
- Emîn, H. (1965). Târîhu’l-'Irâk fi’l-'asri’s-Selcûkī, Bağdad: el-Mektebetü'l-Ehliyye.
- Kabir, M. (1964). The Buwayhid Dynasty of Baghdad, Calcutta: Iran Society.
- Kennedy, H. (2004). The Prophet and the Age of the Caliphates, London: Pearson Longman.
- Malcolm, S.J. (1829). The History of Persia, London: John Murray.
- Müneymine H. (1987). Târîhü'd-Devleti'l-Büveyhîyye: es-siyâsî ve'l-iktisâdî ve'l-ictimâî ve’s-sekâfî, Beyrut: ed-Dârü'l-Câmiiyye.
- Hacıyev, K. (2012). Irak Büveyhîlerinin Kuruluşu ve Muizüddevle Dönemi (334-356/945-967) (Doktora Tezi).ErişimAdresi:https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster? key=RYan9_SZ7Eir3xdWGXBiIF9c2j21V843P1fSfSVu5W2qWYjYFy-6qBdxjfVecDK
- Ömür, E. (2022). IX.-XI. Yüzyıllarda Irak Türkleri (Doktora Tezi). Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=CG8WvdvvxJP04Unr7Yecf_sBCAFH2axfrjMsXruboBjyrxZEG_d5RxtUlBoR_lUD
- ISSN: 1015-2105
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1986
- Yayıncı: Selçuk Üniversitesi