Osmanlı Devleti’nde Ceza Muhakemesine Dair Hukuki Bir Düzenleme: Divan-ı Ahkam-ı Adliye’ce Hazırlanan Muvakkat Talimatname (1869)

Osmanlı Devleti, Tanzimat dönemiyle birlikte hızlı bir değişim sürecine girdi. Bilhassa adliye teşkilatında köklü değişikler yapıldı. Bu dönemde kurulan nizamiye mahkemeleri, şer‘i hukuktan farklı bir kaynağa dayanıyordu. Bu mahkemelerde uzun bir süre boyunca ne ceza ne de hukuk usulü kanunu kabul edildi. Bu sebeple hukuk ve ceza davalarının görülmesinde sıkıntılar yaşanmıştı. Usul kanunlarının kabulüne kadar bu mahkemeler muhtelif düzenlemelerde yer alan hükümlere göre davalara baktı. Divân-ı Ahkâm-ı Adliye, 1869 tarihinde ceza davalarında kullanılmak üzere muvakkat bir talimatname hazırladı. Bu talimatnamede soruşturma ve kovuşturma aşamalarında yapılması gereken işlemler düzenlenmişti. Bilhassa olay yeri inceleme, delillerin elde edilmesi ve muhafazası ile ölü ve beden muayenesi gibi konular tafsilatlı bir şekilde ele alınmıştı. Usul-i Muhakemat-ı Cezaiye Kanunu, bu talimatnameden on yıl sonra yürürlüğe girdi. Bu sebeple ceza davaları için büyük bir boşluğu doldurmuş olan bu talimatname oldukça mühimdir. Bu çalışmanın amacı da henüz gün yüzüne çıkmamış olan bu talimatnameyi takdim etmektir.

Anahtar Kelimeler:

Divan-ı Ahkam-ı Adliye, Mahkeme-i Temyiz, Nizamiye mahkemeleri, Osmanlı Devleti’nde ceza muhakemesi, Osmanlı Devleti’nde soruşturma ve kovuşturma.

A Legal Regulation Related to Criminal Procedure in the Ottoman Empire: The Provisional Ordinance Prepared by Divan-ı Ahkam-ı Adliye (The Council of Judicial Regulations) (1869)

The Ottoman Empire entered a rapid change process with the Tanzimat Era. In particular, radical changes were made to the judicial organization. The Nizamiye courts established during this period were based on a different source from the sharia law. For a long time, these courts did not adopt a law on criminal or civil procedure. For this reason, there were difficulties in hearing legal and criminal cases. Until the adoption of the procedural laws, these courts handled with the cases in accordance with the provisions of various regulations. Divân-ı Ahkâm-ı Adliye prepared a provisional ordinance to be used in criminal cases in 1869. This ordinance regulated the procedures to be carried out during the investigation and prosecution stages. In particular, issues such as crime scene investigation, obtaining and preserving evidence and dead and body examination were discussed in an elaborate manner. Usul-i Muhakemat-ı Cezaiye Kanunu (the Code of Criminal Procedure) was entered into force ten years after this ordinance. For this reason, this ordinance, which filled a large gap for criminal cases, is of prime importance. The aim of this study is to present this ordinance, which has not yet come to light.

Keywords:

Divan-ı Ahkam-ı Adliye (the Council of Judicial Regulations), Mahkeme-i Temyiz (the Ottoman Court of Cassation), Nizamiye courts, Criminal procedure in the Ottoman Empire, Investigation and prosecution in the Ottoman Empire.,

PDF

___

ABDURRAHMAN ÂDİL: Mahkeme-i Temyiz, Matbaa-yı Ebu’z-ziya, Konstantiniyye, 1312.
AHMED LÜTFİ, Mir’ât-ı Adâlet yahud Tarîhçe-i Adliye-i Devlet-i Aliyye, İstanbul, Matbaa-yı Nişan Berberyan, 1304.
ALİ ŞEHBAZ: Usûl-i Cezâiye, Matbaa-yı Amire, İstanbul, 1310.
ARİSDAKİS KASPARYAN, İ‘lâmât Tûbresi Yahûd Tefsîr-i Usûl-i Muhâkeme-i Hukukiye, Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul, 1316.
AYDIN, M. Akif : “Dîvân-ı Ahkâm-ı Adliyye”, DİA, C. 9, 1994.
BİNGÖL, Sedat: Tanzimat Devrinde Osmanlı’da Yargı Reformu (Nizâmiyye Mahkemeleri’nin Kuruluşu ve İşleyişi 1840-1876), Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Yay., 2004.
BİNGÖL, Sedat: “XIX. Yüzyıl Osmanlı Mahkemeleri’nde Adli Tıp Uygulamaları”, XV. Türk Tarihi Kongresi, C. 4, II. Kısım, Ankara, 11-15 Eylül 2006, ss. 1351-1363.
CİN, Halil: “Tanzimat Dönemi’nde Osmanlı Hukuku ve Yargıla-ma Usulleri”,150. Yılında Tanzimat (içinde), TTK Yayınları, Ankara, 1992.
ÇADIRCI, Musa: Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Ankara, TTK Yay., 1991.
DEMİR, Abdullah: “İlk Usul Kanunu Usul-ü Muhakeme-i Ticaret Nizamnamesinin Transkripsiyonu”, e-akademi, Sa. 72, Şubat 2008.
EKİNCİ, Ekrem Buğra: Osmanlı Mahkemeleri (Tanzimat ve Sonrası), İstanbul, Arı Sanat Yay., 2004.
EKİNCİ, Ekrem Buğra: Ateş İstidâsı İslâm-Osmanlı Hukukunda Mahkeme Kararlarının Kontrolü, İstanbul, Filiz Kitabevi, 2001.
KENANOĞLU, M. Macit, Ticaret Kanunnâmesi ve Mecelle Işığında Osmanlı Ticaret Hukuku, Lotus Yay., Ankara, 2005.
MOL, Gürsel: Türk Hukuk Tarihi Sürecinde Yargıtay, Yargıtay Yay., Ankara, 2004.
ÖZOĞUZ, Nejat: Temyiz Mahkemesi, Yeni Cezaevi Matbaası, Ankara, 1944.
SEÇKİN, A. Recai: Yargıtay Tarihçesi Kuruluş ve İşleyişi, Ankara Yarı Açık Cezaevi Basımevi, Ankara, 1967.
ŞENTOP, Mustafa: “Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Faaliyetleri Literatürü”, TALİD, C. 3, Sa. 5, 2005.
TURAN, Ali: “Divân-ı Ahkâm-ı Adliye: Kuruluşu, Teşkilat ve İş-leyişi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
VELDET, Hıfzı: “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat”, Tan-zimat I (içinde), Maarif Matbaası, İstanbul, 1940.
YORGAKİ: Usul-i Muhâkemât-ı Hukukiye Kanunu Şerhi, İstan-bul, Matbaa-yı Hukukiye, 1329.