Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin Siyasi Partilerin Kapatılmasına İlişkin Yaklaşımı ve Refah Partisi Kapatma Kararı Özelinde Din ve Vicdan Hürriyeti

Türkiye’de 1990’lı yıllarda siyasi partilerin kapatılması ile ilgili davalar ülke gündemini uzun süre meşgul etmiştir. Bu süreçte ondan fazla siyasi parti hakkında Anayasa Mahkemesi kapatma kararı vermiştir. Refah Partisi 1998 yılında Anayasa Mahkemesi tarafından laik düzene aykırı faaliyetlerin odağı olduğu gerekçesi dayanak tutularak kapatılmıştır. Bu karar kapsamında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) yapılan başvuru sonucunda, mahkeme kararı örgütlenme özgürlüğü kapsamına uygun olduğu ve örgütlenme özgürlüğüne denk bir yararı koruduğu gerekçesiyle sözleşmeye aykırı olarak nitelendirmemiştir. AİHM tarafından verilen bu karar, o dönem için Türkiye’de geniş desteğe sahip olan ve büyük oranda örgütlenmiş bir partinin kapatılması açısından önem taşımıştır. Çalışmada siyasi parti özgürlüğünün sınırları ve AİHM tarafından verilen Refah Partisi kapatma kararının özellikle din ve vicdan hürriyeti boyutu incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

AİHM, Refah Partisi, Din ve Vicdan Hürriyeti, Anayasa Mahkemesi, Yargı Kararları

THE APPROACH OF THE ECHR TO THE CLOSURE OF POLITICAL PARTIES AND FREEDOM OF THOUGHT AND FAITH IN SPECIALITY OF THE DECISION TO CLOSE THE REFAH PARTY

Lawsuits on the closure of political parties have long been on the agenda of the country in Turkey in the 1990s. In this process, the Constitutional Court decided to close down on more than ten political parties. The Refah Party was closed in 1998 by the Constitutional Court on the grounds that it was the focus of activities against the secular order. As a result of the application made to the European Court of Human Rights (ECHR) within the scope of this decision, the court decision did not qualify as contrary to the contract on the grounds that it was in line with the scope of freedom of association and maintained a benefit equivalent to freedom of association. This decision made by ECHR was important in terms of the closure of a party which had extensive support and was largely organized for that period in Turkey. In the study, the limits of the freedom of political parties and especially the dimension of freedom of religion and conscience of the Welfare Party closure decision given by the ECHR was examined.

Keywords:

ECHR, Welfare Party, Freedom of Religion and Conscience, Supreme Court, Jurisdiction,

PDF

___

KAYNAKÇA AKIN, Kenan, Milli Nizam’dan 28 Şubat’a Olay Adam Erbakan, 1. Baskı, Birey Yayınları, İstanbul, 2000. AKŞİN, Sinan/TANÖR Bülent/BORATAV Korkut, “Yakınçağ Türkiye Tarihi 1980-2003”, Cilt 2, Milliyet Yayınları, İstanbul, 2003, s.173. ANAYURT, Ömer, “Türk Hukukunda Siyasi Partilerin Kapatılması Rejimi: Ulusal Demokrasinin Strasbourg Demokrasisi Karşısında Hükmen Yenilgisi”, Liberal Düşünce Dergisi, Sayı 23, Yaz-2001, s. 6. BENLİ, Fatma, Düşünce, Vicdan ve Din Hürriyetinin İHAS Bağlamında Değerlendirilmesi, Birikimler (I), İstanbul, 2003, s. 70-72. BOYLE, Kevin, “Human Rights, Religion and Democracy: The Refah Party Case”, Essex Human Rights Review, Cilt 1, Sayı 1, 2004, s. 3-4. ÇAĞLAR, Bakır/ÇAVUŞOĞLU, Naz, “Parti Kapatma Davalarında Mermer-Mozaik İkilemi”, Anayasa Yargısı Dergisi, Sayı 16, Ankara, 1999, s. 148 ÇELEBİ, Özgü, Türkiye’de Siyasi Parti Kapatma Davalarının Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Tarafından Değerlendirilmesi (Refah Partisi Örneği), Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Çanakkale, 2009. DİNLER, Veysel, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Siyasi Partiler, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Isparta, 2003. DOĞAN, İlyas, İnsan Hakları Hukuku, Genişletilmiş 2. Baskı, Astana Yayınları, Ankara, 2015. ERDOĞAN, Mustafa, “AİHM’nin RP Kararının Düşündürdükleri”, Liberal Düşünce Dergisi, Sayı 23, Yaz-2001, s. 41-79. EREN, Abdurrahman, Özgürlüklerin Sınırlanmasında Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri, 1. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 2004. GİLLES, Dutertre, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarından Örnekler”, Avrupa Konseyi Yayınları, Ankara, 2007, s. 273. GÖLCÜKLÜ, Feyyaz/GÖZÜBÜYÜK, Şeref, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İnceleme ve Yargılama Yöntemi, 3. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2002. HAKYEMEZ, Yusuf Şevki, Militan Demokrasi Anlayışı ve 1982 Anayasası, 1. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara, 2000. KAPANİ, Munci, İnsan Haklarının Uluslararası Boyutları, 4. Baskı, BB101 Yayınları, Ankara, 2011. KARLUK, Rıdvan, Avrupa Birliği ve Türkiye, 5. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 1998. KOÇAK, Mustafa/ÖRÜCÜ, Esin, “Dissolution of Political Parties in the Name of Democracy: Cases from Turkey and the European Convention of Human Rights”, European Public Law, Cilt 9, 2003, s. 403-404. KÜÇÜK, Adnan, Siyasi Partilere İlişkin Yasaklamalar, 1. Baskı, Asil Yayınları, Ankara, 2005. MEMİŞ, Emin, “İnsan Hakları Avrupa Standardı ve İç Hukuk Etkileşimi Analizleri”, Anayasa Yargısı Dergisi, Sayı 17, Ankara, 2000, s. 131. MERT, Yener Lütfü, Cumhuriyet Döneminde Kapatılan Siyasi Partiler Kapatma Davaları, Gerekçeleri ve Sonuçları, 1. Baskı, İlkim Yayınları, Ankara, 2008. MURPHY, W.F./TANENHOUS, J., “Privacy of Communications Case”, St. Martin’s Press, 1977, s. 660. ORAL, Serkan, Kargatulumba Refah, 1. Baskı, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1997. PERİNÇEK, Doğu, Anayasa ve Partiler Rejimi, 4. Baskı, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2008. SAĞLAM, Fazıl, Siyasal Partiler Hukukunun Güncel Sorunları, 1. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 1999. SAN, Coşkun, “Bonn Anayasasına Göre Siyasi Partilerin Kapatılması”, Adalet Dergisi, Sayı 4, 1966, s. 297-298. SAVAŞ, Vural, AKP Çoktan Kapatılmalıydı, 2. Baskı, Bilgi Yayınevi, Ankara 2008. SUNAY, Reyhan, Hukuk ve Siyaset Ekseninde İnsan Hakları, 1. Baskı, Çizgi Kitabevi, Konya, 2013. ŞEREF, Ünal, AİHS İnsan Haklarının Uluslararası İlkeleri, 1. Baskı, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu , 2001. TÖGEL, Akif, “Anayasal ve Militan Demokrasi Algısı Üzerine”, YBHD, Sayı 3, 2017, s. 122-125. TURHAN, Mehmet, “Siyasi Parti Kapatma Davaları", Yeni Türkiye Dergisi, Sayı 17, 1997, s. 374- 405. TURHAN, Mehmet, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Siyasi Parti Kapatma Davaları”, Yeni Türkiye Dergisi, Sayı 24, 1998, s. 999. TURHAN, Mehmet, “AİHS ve Siyasi Parti Kapatma Davaları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 57, Sayı 3, 2002, s. 129-150. UYGUN, Oktay, “Siyasi Partilerin Kapatılması Rejiminin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, Anayasa Yargısı Dergisi, Sayı 17, 2000, s. 258-259. YANIK, Murat, Parti İçi Demokrasi, 1. Baskı, Babil Yayınları, İstanbul, 2002. YAYLA, Atilla, "AİHM’nin RP Kararı Üzerine", Liberal Düşünce Dergisi, Sayı 23, 2001, s. 76- 80. YOKUŞ, Sevtap, “Türk Anayasa Mahkemesi’nin ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Siyasi Partilere Yaklaşımı”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 50, Sayı 4, 2001, s. 107-128. YARGI KARARLARI
AİHM Kararı, Türkiye Birleşik Komünist Partisi ve Diğerleri/Türkiye, Başvuru No: 133/ 1996/ 752/ 951, K.T: 30.01.1998. AİHM Kararı, Sosyalist Parti ve Diğerleri/Türkiye, Başvuru No: 20/1997/804/1007, K.T: 25.05.1998. AİHM Kararı, Dicle, Dep/Türkiye, Başvuru No: 25141/94, K.T: 10.12.2002. AİHM Kararı, Refah Partisi ve Diğerleri/Türkiye, Başvuru No: 41340/98, 41342/98, 41343/98 ve 41344/98, K.T:13.02.2003. AİHM Kararı, Glasenapp/Federal Almanya Cumhuriyeti, Başvuru No: 9228/1980, K.T: 11.05.1984.
MEVZUAT 09/07/1961 kabul tarihli ve 334 sayılı 1961 Anayasası. 18/10/1982 kabul tarihli ve 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. 04/11/1950 tarihli İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme.