ORTA ÇAĞ’DA ‘KÖLELİK’ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Bu çalışmada köleliğin Orta Çağ dünyasındaki algılanışı, yeri ve önemi üzerinde duruldu. İnsana bakışı da esas alan bir perspektiften ele alınan köleliğin ekonomik, kültürel ve dinî yansımaları dikkate alınarak incelendi. Geçmişte yaşananlar üzerinden kültürleri ve dönemin insanını itibarsızlaştırmanın yanlış olduğu, hem Avrupa’nın hem de Arap yarımadası bağlamında müslüman doğunun bilhassa tarihini incelemesinin gereği ortaya çıkmaktadır. Orta Çağ Avrupası’nda üretimin insan gücüne dayanması ile burjuvazi üretmesi, sınıflı toplum oluşturması, üretim araçlarının değişmesi ile de yavaş yavaş kölelerin işgücünden vazgeçilmesi dikkat çekicidir. Öte yandan Avrupa’da köleliği doğuran ve destekleyen etken kölelerin işgücünden yararlanmak iken, Arap yarımadasında ise özel hizmet, ticaret ve diğer işlerdir. İslâm sonrası dönemde köleliğin esas kaynağının savaş esirleri olduğu gerçeğini de dikkatlerden uzak tutmamak gerekir. Fetihlerin yoğun olduğu yıllarda alınan esirlerin ihtiyaçlarının karşılanması ve sosyal hayata katılımlarının sağlanması kolay olmamıştır. Bu yıllarda yaşanan olumsuzluklar tarihe insan hakları açısından olumlu olduğu kadar olumsuz kanaatlerin de kaydedilmesine de neden olmuştur. Buna rağmen Kur’an’da ve hadislerde köle edinmek ile ilgili bir emir yoktur. Aksine köle azat etmenin faziletlerinden söz eden âyet ve hadisler vardır. Bununla toplumda mevcut kölelerin tasfiyesi amaçlanmıştır. Kölelik, azat yoluyla sona ererse de İslâm, köleliği azaltmak ve eritmek maksadıyla bir takım hürriyete kavuşturma yolları da kabul etmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Ortaçağ, Kölelik, İslâm, Hıristiyanlık, Arap yarımadası

AN ASSESSMENT OF SLAVERY IN THE MIDDLE AGES

The aim of this study was to determine the significance of slavery in the medieval world and address its economic, cultural, and religious repercussions from a human perspective. Cultures and people should not be discredited over past events, indicating that the history of the Muslim east should be addressed from the context of both the European and Arabian peninsula.In the medieval Europe, slave labor was replaced by a new style of workforce through changes in the production and class society structure. The factor giving rise to slavery in Europe was to utilize slaves' workforce while it was private service, trade, and other businesses in the Arabian Peninsula.In the post-Islamic period, the motivation behind slavery was prisoners of war, however, it was not easy for them to meet their needs and participate in social life. Incidents in those years caused positive and negative views to be recorded in terms of human rights. However, the Qur'an and hadiths do nor order to seize slaves. In fact, some verses and hadiths address the virtues of freeing slaves. Even though slavery ended through emancipation, Islam adopted different means of emancipation to eliminate slavery.

Keywords:

Medieval Slavery, Islam, Christianity, Europe, Arabian peninsula,

PDF

___

KAYNAKÇA Ahmed Muhafaza. er-Rakik fi’l Müctemai’l-Arabiyyi’l-İslâmî hatta Sevrati’z-Zenc, Amman: 1987 Ali-Hasan İbrahim Hasan. en-Nuzumu’l-İslâmiyye, Kahire: 1970 Alûsî, Mahmud Şükrü. Büluğu’l-Erab fi Ma’rifeti Ahvali’l-Arab, Bağdad:1314, I Ana Britannica. “Kölelik”, İstanbul:1989, XIII Aral, Sadri Maksudi. Umumi Hukuk Tarihi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1948 Aron, Raymond. Sınıf Mücadelesi, Trc. Erol Güngör, İstanbul:1992 Aydın, M. Akif-M. Hamidullah. “Köle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, 2002, XXVI Ayengin, Tevhit. İslâm ve İnsan Hakları Hukuki Temeller ve Çağdaş Yorumlar, İstanbul: 2007 Balibar, Etienne. “Sınıf Irkçılığı”, Irk, Ulus, Sınıf, Trc. Nazlı Ökten, İstanbul:1993 Belgesay, Mustafa Reşit. Kur’an Hükümleri ve Modern Hukuk, İstanbul:1963, 260 Block, Marc. Feodal Toplum, Trc. Melek Fırat, İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2007, 29 Daryal, Ali Murat. İslâm’ın Doğuş ve İlk Yayılışının Psiko-Sosyal Açıdan Tahlili, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1999 Derveze, İzzet. Kur’an’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı, Trc. Mehmet Yolcu, İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1995, I Duby, Georges. Ortaçağ İnsanları ve Kültürü, Trc. M. Ali Kılıçbay, Ankara: İmge Kitabevi, 1995 Fendoğlu, Hasan Tahsin. İslâm ve Osmanlı Hukukunda Kölelik ve Cariyelik, İstanbul: Beyan Yayınları, 1996 Gumilev, L.N. Kavimlerin Türeyişi ve Yeryüzü Üzerindeki Yaşam Bölgeleri, Trc. Nuri Eyüpoğlu, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2001 Günaltay, Şemsettin. “İslâm’dan önce Araplar Arasında Kadının Durumu”, Aile ve Türlü Nikâh Şekilleri”, Belleten, Sayı: 60, XV, Yay. Hazr. C. Zorlu, Marife, Sayı: 3, Konya, 2002 Günaltay, Şemsettin. “Selçukluların Horasan’a İndikleri Zaman İslâm dünyasının Siyasal, Sosyal, Ekonomik ve Dini Durumu”, Belleten, Sayı: 25, VII, Ankara, 1943 Günaltay, Şemsettin. İslâm Öncesi Araplar ve Dinleri, sdl. M. Mahfuz Söylemez- Mustafa Hizmetli, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997 Güngör, Cahit. Çağdaş Tefsirde Kölelik Yorumu, AÜ. Sosyal Blm.Ens. (Basılmamış YL Tezi), Ankara: 2005 Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi, Trc. Salih Tuğ, İstanbul: İrfan Yayımcılık, 1991, II Hammaş, Necdet. Emeviler Döneminde Mevali ve Zimmilerin İdaredeki Rolü, Trc. İrfan Aycan, AÜİFD, XXXVII, Ankara: 1997 Hatipoğlu, M. Said. “Hilafetin Kureyşliliği”, AÜİFD, XXIII, Ankara: 1979, Sayı: 1, XXIII Isfahânî, Ebu’l Ferec Ali b. Hüseyin. Kitabu’l-Eğânî, Beyrut, tsz., XIV İbn Asakir, Hafız Ebu’l Kasım Ali b. Hasen. Tarihu Medineti Dımaşk, thk. Muhibbüddin li Ebi Said Ömer, Beyrut:1995, IV İbn Hişam, Ebu Muhammed Abdülmelik. es-Siretü’n-Nebeviyye, Mısır, 1936/ 1355, I İbn İshak, Muhammed b. İshak b. Yesar. es-Sire, thk. ve tlk. Muhammed Hamidullah, Konya: 1981 İbn Teymiyye, Ebu’l Abbas Takıyyüddin Abdilhalim. es-Siyasetü’ş-Şer’iyye, Trc. Vecdi Akyüz, İstanbul: Dergah Yayınları, 1999 İbnü’l-Esir, Muhammed b. Abdülkerim b. Abdülvahid eş-Şeybani. el-Kâmil fi’t- Tarih, Beyrut: 1965, II Kitapçı, Zekeriya. Saadet Asrında Türkler, Konya: Damla Ofset Matbaacılık, 1997 Kur’an Yolu Meali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014 Lewis, Bernad. Race And Slavery in the Middle East, New York: Oxford University Press, 1990 Lewis, Bernard. Ortadoğu, Trc. Mehmet Harmancı, İstanbul: 1996 Lombard, Maurice. İlk Zafer Yıllarında İslâm, İstanbul: Pınar Yayınları, 1983 Malay, Hasan. Çağlar Boyu Kölelik, Ankara: 1990 Mazaheri, Ali. Ortaçağda Müslümanların Yaşayışları, İstanbul, tsz. Mes’ûdî, Ebu’l Hasan Ali b. Hüseyin. Murucu’z-Zeheb ve Meâdini’l-Cevher, thk. Said Muhammed, Beyrut: Daru’l-Fikr, 1997, II Mez, Adam, Ortazaman Türk-İslâm Dünyasında Âdetler, Trc. Cemal Köprülü, Ülkü, Sayı: 71, Ankara:1939, XII Muhammed Galal Abbas, “Slavery Between Islam And Western Civilization”, Mecelletü’l Ezher, Sayı: 9, Kahire: 1971 Özel, Ahmet, İslâm Devletler Hukukunda Savaş Esirleri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996 Özsoy, Ömer, Sünnetullah, Ankara: Fecr Yayınevi, 1994 Parla, Jale, Efendilik, Şarkiyatçılık, Kölelik, İstanbul: 1955 Politzer, George, Felsefenin Temel İlkeleri, Trc. Muzaffer Erdost, İstanbul: Sayfa Yayınları, 2004 Downs, Robert B., Dünyayı Değiştiren Kitaplar, Trc. Erol Güngör, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1998 Seymen, Ferit. Türk Medeni Hukuku, İstanbul: Sahra Kitabevi, 1988, II Şeriati, Ali. Kapitalizm, Trc. Yakup Arslan, İstanbul: Dünya Yayınları, 1994 Vâkıdî, Muhammed b. Ömer. Kitabu’l-Megazi, thk. Marsden Jones, Beyrut, 1984/ 1404, I Yahya Oyewole İmam. “Emanicipation of slaves in the first century in Islam”, The Islamic Quarterly, No: 2, England: 1996, XXXX Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru A’lami’n-Nübela, thk. Şuayb el-Arnavut, Beyrut: 1413, I Zubristski, Mitropolski. İlkel, köleci ve feodal toplum, Trc. Sevim Belli, y.y., 1979