GELENEKSEL DİNİ OTORİTELERDE DİNDARLIK ANLAYIŞI (DİYARBAKIR SEYDALARI ÖRNEĞİ)

Din anlayışının üretim ve aktarımında dini otoritelerin önemli bir etkisi vardır. Özellikle geleneksel halk dindarlığının şekillenmesinde, başka birçok faktörle birlikte seydaların dini tutum, yorum ve davranışları ağırlıklı bir role sahiptir. Toplumsal yapı ve değişme dinamikleri din anlayışlarını da etkiler. Toplumun değerlerinde ve pratik uygulamalarında meydana gelen hızlı değişmeler şeklinde ortaya çıkmakta olan düşünsel ve maddi modernleşme süreçleri, dini otoritelerin zihniyet yapılarının değişmesi üzerinde çeşitli düzeylerde baskıda bulunmaktadır. Bu bağlamda dini otoritelerin, dinin temel kaynaklarını, değişim ve muhafazakârlık ikilemindeki yorumlama biçimleri, onların dindarlık anlayışlarını da belirlemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Gelenek, Dindarlık, Dini Otorite, Seyda, Diyarbakır

THE UNDERSTANDING OF RELIGIOUSITY IN TRADITIONAL RELIGIOUS AUTHORITIES (THE CASE OF SEYDAS OF DIYARBAKIR MADRASAHS)

Religious authorities have an important influence on the production and transfer of the understanding of religion. Particularly in the formation of traditional folk religiousity, religious attitudes, interpretations and behaviors of the seydas, along with many other factors have a predominant role. The processes of intellectual and material modernization emerging in the form of rapid changes in the values and practical applications of society, makes a pressure on the change of mentality of religious authorities at various levels. In this context, the ways of interpretation of religious sources by religious authorities, in the dilemma of change and conservatism, also define their understanding of religiosity.

Keywords:

Tradition, Religiousity, Religious authority, Seyda,

PDF

___

AKDOĞAN, Ali, Din Sosyolojisi, Rize, 2013, STS Yayınları. AKYÜZ, Niyazi, Dinin Örgütsel İklimi Dini Gruplar, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara, 2007. AKYÜZ, Niyazi, “Toplumsal Gruplaşma ve Din”, Ana Başlıklarıyla Din Sosyolojisi, 2. bs., Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara, 2010. ALTINTAŞ, Ramazan, “Alevi Geleneğinde Dini Otorite: Dede Profili”, Dini Otorite, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2006, s. 437-475. ARSLAN, Mustafa, Türk Popüler Dindarlığı, Dem Yayınları, İstanbul, 2004. AYDIN, Mehmet S., “Değişim Sürecinde İslam”, İslam Kültürü ve Toplumsal Ekonomik Değişim, çev. Adnan Bülent Baloğlu, Osman Bilen, TDV Yayınları, Ankara, 1997. AYDIN, Mehmet S., “İslami Rasyonellik Üzerine Bazı Düşünceler”, Uluslararası İslam Düşüncesi Konferansı 2, İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Yayınları, İstanbul, 1997, s. 108-115. BİLGİN, Vejdi, İbadet, Şekilsel, Sembolik ve Toplumsal, Emin Yayınları, Bursa, 2011. BİLGİN, Vejdi, Fakih ve Toplum, İz Yayıncılık, İstanbul, 2003, BULAÇ, Ali, “İslam ve Fundamentalizm”, Uluslarası İslam Düşüncesi Konferansı 2, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 1997, s. 315-328. ÇELİK, Celaleddin, “Dini Gruplar Sosyolojisi”, Din Sosyolojisi, Ed. Mehmet Bayyiğit, Palet Yayınları, Konya, 2013, s. 277-302. ÇİÇEK, M. Halil, Şark Medreselerinin Serencamı, Beyan Yayınları, İstanbul, 2009. EBU ZEHRA, Muhammed, Mezhepler Tarihi, çev. Sıbğatullah Kaya, Anka Yayıncılık, Ankara, (t.y.). ELİADE, Mircea, Kutsal ve Dindışı, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Gece Yayınları, Ankara, 1991. ER, İzzet, “Sosyal Bilimlerde ve İslam’da Din Anlayışı”, UÜİFD, S.7, s. 1-12. EROĞLU, M. Şerif, Bütün Yönleri İle Arapkendi, Muhammed Şerif Arapkendi, Kent Yayınları, İstanbul, 2004. ERUL, Bünyamin, Sahabenin Sünnet Anlayışı, 2. bs., TDV Yayınları, Ankara, 2000. EVKURAN, Mehmet, “Siyasal Kültürümüzün Teolojik Kökenleri ve İktidar Tahayyülü”, İslamiyat, C. 8, S. 3, s. 27-50. FARUKÎ, İsmail R., Tevhid, 4. bs., çev. Dilaver Yardım, Latif Boyacı, İnsan Yayınları, İstanbul, 2006. FAZLURRAHMAN, İslam ve Çağdaşlık, Fikri Bir Geleneğin Değişimi, çev. Alparslan Açıkgenç- Hayri Kırbaşoğlu, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2002. FAZLURRAHMAN, İslam, 7. bs., çev. Mehmet Dağ, Mehmet Aydın, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2004. FAZLURRAHMAN, Tarih Boyunca İslami Metodoloji Sorunu, çev. Salih Akdemir, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2001. FREYER, Hans, Din Sosyolojisi, çev. Turgut Kalpsüz, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1964. GÖKBERK, Macit, Felsefe Tarihi, 24. bs., Remzi Kitabevi, İstanbul, 2012. GÖLCÜK, Şerafeddin, Kelam Tarihi, Esra Yayınları, Konya, 1992. GÖZÜTOK, Şakir, “Medreselerin Ortaya Çıkışı ve İlk Medreseler”, Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler, M. Ş. Ü. Yayınları, Muş, 2013, s. 199-216. GÜLER, İlhami, ‘din’e Yeni Yaklaşımlar, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2011. GÜLER, İlhami, İman Ahlâk İlişkisi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2010. GÜNAY, Ünver, Din Sosyolojisi, 6. bs., İnsan Yayınları, İstanbul, 2005. GÜNAY, Ünver, “Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Ziyaret Yerleri”, Uluslararası Türk Dünyası İnanç Merkezleri Kongresi Bildirileri, Ankara, 2004, s. 571-608. HAMİDULLAH, Muhammed, Aziz Kur’an, Beyan Yayınları, İstanbul, 2003. HÖKELEKLİ, Hayati, Din Psikolojisi, T.D.V. Yayınları, Ankara, 1993. KANDEMİR, M. Yaşar, “Ziyaret”, DİA, T.D.V. Yayınevi, İstanbul, 2013, C. 44, s. 496-498. KARA, İsmail, “Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi Üzerine Birkaç Not”, Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi, Ed. İsmail Kara, Asım Öz, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul, 2013, s. 15-43 KARA, İsmail, Şeyh Efendinin Rüyasındaki Türkiye, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2011. KILAVUZ, A. Saim, “Mevlid’in Akaid ve Kelam Açısından Analizi”, Bir Kutlu Doğum Şaheseri, Mevlid ve Süleyman Çelebi, TDV Yayınları, Ankara, 2010, s. 292-300. KIRBAŞOĞLU, M. Hayri, İslam Düşüncesinde Sünnet, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2010. KIZIL, Hayrettin, “Diyarbakır ve Çevresinde Yazılmış Mevlitlerin Konularına Göre Tasnifi Denemesi”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, S. VII, s. 116-150. KOCA, Ferhat, “Mezhep”, DİA, T.D.V. Yayınevi, İstanbul, 2009, s. 537-542. KORKUSUZ, M. Şefik, Cumhuriyet Öncesi Diyarbekir’de Maarif, Yayınları, İstanbul, 2009. Kent KÖSE, Ali, “XXI. Yüzyıl Türkiye’sinde Gelenekle Modernite Arasında Din Algıları ve Dindarlık Formları: Sosyolojik Bir Bakış”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 49, s. 5-27. KÖSE, Ali - AYTEN, Ali, Türbeler, Popüler Dindarlığın Durakları, Timaş Yayınları, İstanbul, 2010. KURT, Abdurrahman, “Dindarlığı Etkileyen Faktörler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 18, S.2, s. 1-26. KURT, Abdurrahman,. Din Sosyolojisi, 2. bs., Sentez Yayınları, İstanbul, 2012. MARDİN, Şerif, Bediüzzaman Said Nursi Olayı, Modern Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişim, 6. bs., çev. Metin Çulhaoğlu, İletişim Yayınları, İstanbul, 1997. MENSCHİNG, Gustav, Dinî Sosyoloji, Çev. Mehmet Aydın, Tekin Kitabevi, Konya, 1994. OCAK, Ahmet Yaşar, Türkiye Sosyal Tarihinde İslam’ın Macerası, 2. bs., Timaş Yayınları, İstanbul, 2010. OKİÇ, Tayyib, “Çeşitli Dillerde Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mevlidi’nin Tercemeleri”, AÜİİFD, S. 1, s. 17-78. OKUMUŞ, Ejder, Gösterişçi Dindarlık, Ark Yayınları, İstanbul, 2005. ÖZEL, Ahmet, “Mevlid: Tarihi ve Dinî Hükmü”, Divan, S. 1, s. 205-246.
ÖZEL, Ahmet, “Mevlid”, DİA, T.D.V. Yayınevi, İstanbul, 2004, C. 29, s. 475-479. PALABIYIK, M. Hanefî ve diğ., “Medrese Eğitiminin Oluşturduğu Rasulullah Algısı”, Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler, M. Ş. Ü. Yayınları, Muş, 2013, s. 471-507. PAZARLI, Osman, İslam’da Ahlâk, 2. bs., Remzi Kitabevi, İstanbul, 1980.
SIDDIKÎ, Mazharuddin, İslam Dünyasında Modernist Düşünce, çev. Murat Fırat, Göksel Korkmaz, Dergâh Yayıları, İstanbul, 1990.
TİMURTAŞ, Faruk K., “Mevlid Hakkında”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, C. 10, S. 108-109, s. 177-181. TÜRCAN, Galip, “İslam’da Dini Otorite”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 14, s. 95-123. ÜZÜM, İlyas, “Mezhep”, DİA, T.D.V. Yayınevi, İstanbul, 2004, C. 29, s. 526-532. VAROL, Murat, “Zazalarda Mevlid ve Siyer Geleneği”, Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, Bingöl, 2012, Bingöl Üniversitesi Yayınları, s. 625-652. WACH, Joachim, Din Sosyolojisine Giriş, çev. Battal İnandı, AÜİF Yayınları, Ankara, 1987. YALAR Mehmet, “Seyda, Mela ve Feqilerin Bölgenin Dini ve Kültürel Hayatındaki Yeri”, Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler, M. Ş. Ü. Yayınları, Muş, 2013, s. 459-470. YANMIŞ, Mehmet, “Diyarbakır’da Mevlid Geleneği ve Bazı İller ile Karşılaştırmalı Bir Analiz”, UÜİFD, C. 21, S. 1, s. 115-133. YEŞİLYURT, Temel, “Ehl-i Sünnetin Teolojik Boyutu”, İslamiyat, C. 8, S. 3, s. 13-26. YÜKSEL, Müfid, Kürdistan’da Değişim Süreci, Sor Yayıncılık, Ankara, 1993. ZUBAİDA, Sami, “İslam’da Mezhepler”, çev. Muzaffer Tan, Din Sosyolojisi, Yaşadığımız Dünya, Der. Peter B. Clarke, İmge Kitabevi, Ankara, 2012, s. 373-396.