GÖKTÜRK DEVRİ KÜPELERİ (VI-IX. YÜZYILLAR)
Göktürk Devri'nde takı olarak en çok küpelerle karşılaşılmaktadır. Bununla birlikte sözü edilen küpelerin detaylı çalışmasına ihtiyaç vardır. Bu nedenden dolayı Göktürk Devri takıları içinde ayrıcalıklı yere sahip küpelerin süsleme, form özelliklerine değinilerek tanıtılması amaçlanmıştır. Bu çerçevede sadece arkeolojik malzeme olarak ele geçen küpelere değinilmemiş ama aynı zamanda taş heykeller, duvar resimleri, vb.nde tasvir edilen figürlerin küpelerine karşılaştırmalı olarak yaklaşılmıştır. grup olarak küpelerin üretildiği madeni temel almışlardır. Bizim yaptığımız gruplandırmada; küpenin formu ve pandantifi göz önüne alınmıştır, tip ise pandantifinin ve boncuğun özelliklerine göre ayrılmıştır. Bu bağlamda yedi grup ve on bir tip tespit edilmiştir. Gruplandırma kısaca şu şekildedir:Grup I. Uzun Pandantifli Küpe; Grup II. Kısa Pandantifli Küpeler; Grup III. Sadece telin daire formunda kıvrılması ile oluşturulmuş küpeler; Grup IV. Pandantifsiz Küpeler (Pandantifi Kayıp Küpeler); Grup V. Lir Görünümlü Küpeler; Grup VI. Figürlü Küpeler; Grup VII. "S" Görünümlü Küpeler. Bu noktada değinmekte fayda vardır ki; çalışmamızı daha iyi ifade etmek için tablo ve fotoğraf gibi görsel malzemelere yer verilmiştir.Göktürkler'e ait küpeler altın, gümüş ve tunçtan üretilmiştir. Son yıllarda yapılan araştırmalar sayesinde Ortaçağ'da küpelerin bir kısmının bakırçinko alaşımı ve kalayın karıştırılmasıyla meydana getirildiğini belirtmek mümkündür.Kadınlara ait mezarlarda daha çok gümüş ve tunçtan yapılmış küpelere rastlanmaktadır. Bunlar genellikle döküm tekniğinde üretilmişlerdir, uçlarından çoğu zaman yuvarlak bir pandantif sallanmaktadır; bazen de uçlarında cam hamurundan yapılmış süsler görmek mümkündür. Kadın mezarlarından ele geçen küpeler genellikle çift olarak bulunmuştur. Bununla birlikte bazen küpe çiftleri farklılık göstermektedir, örneğin bunlardan biri çubuk-pandantifli ve zarif olabilirken diğeri pandantifsiz olarak karşımıza çıkmaktadır.Erkek mezarlarından elde edilen küpeler, aşağıda değineceğimiz üzere, çoğunlukla Göktürk Devri taş heykellerde ve duvar resimlerinde tasvir edilen küpe formlarına benzemektedir; genelde bunların uçlarından yuvarlak bir pandantif sallanmaktadır.Dikkati çeken bir nokta Göktürk Devri'ne ait in-situ olarak bulanan takıların, sadece tek amaçlı yani süslenme için kullanılmamış olması, bir takım sembolik anlamlar taşımalarıdır. Göktürk erkekleri tarafından da kullanılan küpeler sosyal statünün sembolüdür; savaşçı erkekler tarafından takılanlar cesaret ve yiğitlik kavramları ile birlikte düşünülmelidirler.
EARRINGS OF ANCIENT TURKS (VI-IX.TH CENTURIES)
In Gokturk Period (Ancient Turks) among jewellery, the earrings were the most popular ones. However, these earrings need to be studied in details. In this respect the aim of this study is to give information about these earrings, which have a very important place among Gokturk Period jewellery, from the point of their form, type and adornment. Within this context not only are mentioned the earrings which were derieved as archaeological material but also their representations of figures on frecoes, stone statues, etc. are tried to be dealed. Wearing earrings were common tradition among both men and women in Gokturk Period (Ancient Turks). Evidences of this tradition can be found not only as earrings among archaeological findings at graves, but can be also found on especially male warrior representations on wall paintings, stone statues and etc. These earrings can be in the round form and except from these, some of them can have spherical or drop shaped pendants. The aim of our study is to take attention on these earrings, which were spread on a vast areas such as Mongolia, Hakasia, Russia, Kazahstan, Kirgizistan, Minusinsk Basin, Altai and etc., for they complete an important chain ring of art of Ancient Turks. Considering the exclusive status of these earrings among Gokturk Period (Ancient Turks) art, a study for classification was tried to be prepared. During this classification, form and pendant of the earrings are considered, while the type was determined according to properties of beads and pendants. In this respect seven group and eleven type were identified. The grouping is as following: Group I. Earrings with long pendant; Group II. Earrings with short pendant; Group III. Ring shaped Earrings; Group IV. Earrings without pendants (Earrings that lost their pendants); Group V; Lyre shaped Earrings; Group VI. Figured Earrings; Group VII. “S” Shaped Earrings. At this point, it is useful to indicate that to express our study better, we prepared some tables. The earrings of Gokturk Period mostly made of gold, silver or bronze. Due to the last investigations, it is possible to say that some of the earrings were made of gunmetal in Middle Ages. In the woman graves, mostly silver or bronze earrings were derieved. Generally these were manufactured by casting and they have bead pendants; sometimes these pendants have frit adornement. The earrings which were derieved from woman graves, usually found in pairs however these pairs can be different from each other. For example, while one of them can be much more elegant and have stem-pendant the other can be without pendant. The earrings which were found from man graves and have bead pendants, generally look like the representations of earrings on stone statues and wall paintings of Gokturk Period. It is important to mark that these earrings which were found in-situ, except from their funcitonal mission, carry some symbolical meannings. For example, they show the status of their owner; warriors earrings must be deal with the courage and faith.
___
- Arslanova, F. H., “Pogrebeniya Tyurkskogo Vremeni v Vostoçnom Kazahstane”, Kul’tura Drevnih Skotovolov i Zemledel’tsev Kazakhstana, Almaata 1969, s.43-57.
- Avşar, Lale, “Türk Takılarında Umay İnancının İzleri ve Avrasya Kökleri”, İDİL Sanat ve Dil Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, Kış 2012, s.1-24.
- Balint, Csanat, “VI.-VIII. Yüzyıllarda İç Asya ve Orta Asya’daki Türk Tipi Arkeoloji Anıtları”, Türk Kültürü Araştırmaları, 24, 1, 1986, s.7-32.
- Bayar, Dovdoi, “Eski Türk Anıtları ve Taş Heykelleri”, Cengiz Han ve Mirasçıları Büyük Moğol İmparatorluğu, ed. Samih Rıfat, Sakıp Sabancı Müzesi, İstanbul 2006.
- Borodovskiy, Andrei, “Metal Makeup of the Old Turkic Silver Ware of Southern Siberia”, 3. Uluslararası Avrasya Arkeoloji Kongresi. Avrasya’da Türklerin Etno-Kültür Tarihi. ICEA 2011 Demirci Bildiriler, ed. Semih Güneri, Anadolu Avrasya Enstitüsü, Bilim Ofset, İzmir 2012, s.288-295.
- Brikina, G. A., Karabulak, Akademiya Nauk SSSR Ordena Trudovogo Krasnogo Znameni İnstitut Arheologii, Moskova 1974.
- Dlujnevskaya, G. V., “Kudırge Kayası” Eski Türklerdeki Umay Tasvirleri Sorununa Bir Bakış”, çev. Muvaffak Duranlı, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, I, Ege Üniversitesi Basımevi, Bornova-İzmir 1996 s.235-240.
- Dosimbayeva, Ayman – Abdinur Nuskabay, Tyurkskiy Arheologo-Etnografiçeskiy Kompleks Kumay – Kumay Türk Arkeoloji-Etnografya Kompleksi, Astana 2012.
- Dosimbayeva, Ayman, Zapadnıy Tyurkskiy Kaganat Kul’turnoe Nasledie Kazahskoy Stepi, Almatı 2006.
- Gavrilova, A.A., Mogil’nik Kudırge kak İstoçnik po İstorii Altayskih Plemen, M.-L. 1965.
- Graç, A. D., “Drevnetyurksie Kurganı na Yuge Tuvı”, Drevnosti Sibiri, Dal’nego Vostoka i Sredney Azii, KSİA, 114, 1968, s.105-111.
- Graç, A. D., Drevnie Koçevniki v Tsentre Azii, GRVL, Moskva 1980.
- Klyaştorniy, S. G. – D. G. Savinov, Stepnıe İmperii Drevney Evrazii, Filologiçeskiy Fakul’tet SPBGU, S. Peterburg, 2005.
- Kubarev, G. V., Kul’tura Drevnıh Tyurok Altaya (po Materialam Pamyatnikov), Akademiya Nauk Sibirskoe Otdelineie İnstitut Arheologii i Etnografii, Novosibirsk 2005.
- Malikov, Azim M., “Arkeolojik ve Yazılı Kaynaklara Göre Maveraünnehir Türkleri (M.S.VI-VIII.Yüzyıllar)”, Türkler Ansiklopedisi, C.2, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.142-151.
- Oktay, J. Özlem, “Göktürk Devri Pişmiş Toprak Figürinleri”, 1. Uluslararası Avrasya Türk Sanatları Kongresi Bildiler 21-24 Kasım 2012, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul 2014, s.19-34.
- Oktay, J. Özlem, VI-IX. Yüzyıllarda Orta ve İç Asya’da Maden Sanatı: Göktürk Devri, MSGSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2013.
- Ögel, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş V, Türklerde Ordu, Ordugah ve Otağ: Hunlardan Osmanlılara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1985.
- Potapov, L. P., “Etnografik Verilerin Işığında Eski Türklerin Tanrısı Umay”, çev. Muvaffak Duranlı, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, I, Ege Üniversitesi Basımevi, Bornova-İzmir 1996, s.213-233.
- Pugaçenkova, G. A. – L.İ. Rempel’, İstoriya İskusstv Uzbekistana, S Drevneyşih Vremen do Serednih Devyatnadtsatogo Veka, Moskva 1975.
- Savinov, D. G., “Drevnetyurkskie Kurganı Uzuntala (K Voprosu o Vıdelenii Kurayskoy Kul’turı), Arheologiya Severnoy Azii, Novosibirsk 1982, s.102-122.
- Savinov, D. G., “Kudurginskiy Predmetnıy Kompleks na Severnom Altae (po Materialam Osinkinskogo Mogil’nika)”, Pamyatniki Drevnetyurkskoy Kul’turı v Sayano-Altae i Tsentral’noy Azii, Novosibirsk 2000, s.170-177.
- Skobelev, Sergey G., “Ancient Turks Fertility Goddess: Umai: The Style and Features of the Icanography”, 1. Uluslararası Avrasya Türk Sanatları Kongresi Bildiriler Kitabı 21-24 Kasım 2012, MSGSÜ Yayınları, İstanbul 2014, s.35-44.
- Skobelev, Sergey G., “Kurgan No.7 Mogil’nika Koybalı-Unikal’nıy Pamyatnik Drevnetyurkskoy Kul’turı s Territorii Zapadnogo Prisayan’ya”, Pamyatniki Kul’turı Drevnıh Tyurok v Yujnoy Sibiri i Tsentral’noy Azii, Novosibirsk 1999, s.129-149.
- Şulga, P. İ. – V. V. Gorbunov, “Fragment Dospeha iz Tyurkskogo Kenotafa v Doline r. Sentelek”, Materialı po Voennoy Arheologii Altaya Sopredel’nıh Territoriy, İzdatel’stvo Altayskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Barnaul 2002, s.112-130.
- Tabaldiev, Kubatbek, Kurganı Srednevekovıh Koçevnıh Plemen TyanŞanya, Bişkek 1996.
- Vaynşteyn, İ., İstoria Narodnogo Iskusstva Tuvı, Moskova 1974. Vladimirovna, Basova Natalya, Ser’gi i Visoçhnıe Podveski Naseleniya
- Yuga Zapadney Sibiri (V-XVIII vv.), Arheologii i Etnografii Sibirskogo Otdeleniya RAN, Novosibirsk 2010 (Doktora Tezi).
- http://museum.mmc.nsu.ru/?int=VIEW&el=3772&templ=NEW_INTERFACE_STAND, 20.10.2013.
- ISSN: 0579-4080
- Yayın Aralığı: Yıllık
- Başlangıç: 1964
- Yayıncı: İstanbul Üniversitesi