DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015)

Kırklareli iline bağlı Demirköy ilçesinde bulunan Fatih Dökümhanesi’nde 2001 yılında çevre düzenleme ve kurtarma kazıları şeklinde başlatılan çalışmalar 2015 yılında tamamlanmıştır. Yaklaşık on bin metrekarelik bir alanı kaplayan ve Fatih Dökümhanesi olarak tanınan demir dökümhanesi, iki ayrı kotta yer alan birimlerden oluşmaktadır. Surlarla çevrili alanda üst kotta, avlu etrafında yaşam ve hizmet mekanları, alt kotta ise üretimle ilgili donanımlar yer almaktadır. Os-manlı sanayisini örnekleyen Dökümhane’de yürütülen kazı çalışmaları sonucunda mekanlar, temel / duvar seviyesinde açığa çıkarılmıştır.Makalede, Demirköy Fatih Dökümhanesi’nde 2010-2015 yıllarını kapsayan altı kazı sezonunda ele geçen lüle ve lüle parçalarından tanımlanabilecek ve de-ğerlendirilebilecek durumda olan örnekler üzerinden bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. Tanımlanan kazı sezonlarında tüm / tam lüle örnekleri yoktur. Ele alınan 41 parçanın tamamı yaşam ve hizmet mekanları olarak tanımlanan üst kotta yürütülen kazılarda bulunmuştur.2010-2015 kazı sezonlarını kapsayan dönemde ele geçen Demirköy lüleleri beyaz hamurlu bir örnek hariç kırmızı hamurludur. Parçalardaki yanık izlerinden kullanılmış oldukları anlaşılmaktadır. Form ve süsleme olarak farklı kazılarda benzer örnekler mevcut olmakla birlikte değerlendirilen lüle parçaları arasında birbirinin tekrarı örnekler yoktur. Lüle parçalarında zengin geometrik desen çeşitliliğinin kul-lanımı dikkati çekmektedir. Bitkisel süsleme daha az kullanılmıştır. Bazı örnekler altın yaldız kullanımı açısından önemlidir. Ayrıca bu lüle parçaları arasında çok sayıda damgalı örneklerin bulunduğu tespit edilmiştir. Bu damgalardan bir kısmı okunabilmiştir. Değerlendirilen örneklerin başkent İstanbul üretimi olabileceği ve 19. yüzyıla tarihlenebileceği düşünülmektedir. Nitekim işletmenin bu yüzyılda kapsamlı bir şekilde ihya edildiği bilinmektedir. Başkent İstanbul’a hizmet veren bir devlet işletmesi olan Demirköy Fatih Dökümhanesi’nde çalışanların kullandığı lüle örneklerinin İstanbul’dan getirilmiş olması mümkün görünmektedir. Özenli örnekler olmaları, altın yaldız kullanımı da bu düşünceyi desteklemektedir.

___

  • Ağırdemir, Erdoğan, “Bektaşilikte Tâc Çeşitleri ve Anlamları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 60, 2011, s. 365-378.
  • Akın, Günkut, “Merdivenköy Bektaşi Tekkesi’ndeki Dünya Ağacı”, Sanat Tari-hi Araştırmaları Dergisi, 4,1989, s. 68-74.
  • Aksel, Malik, Türklerde Dini Resimler, Kapı Yayınları, İstanbul, 2010.
  • Alkan, Erdoğan, Sayılar ve Hayvan Simgeleriyle Alevi Mitolojisi, Kaynak Ya-yınları, İstanbul, 2005.
  • Altıer Semiha, “Bektaşi İkonografisi Üzerine Bir Deneme: Hacı Bektaş Veli Mü-zesi’ndeki Figürlü Keşkül-ü Fukaralar”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 2008, s. 101-116.
  • Arslan, Seher, “Türklerde Ağaç Kültü ve “Hayat Ağacı”, Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 1/1, 2014, s. 59-71.
  • Atalay, Besim, Bektaşilik ve Edebiyatı, Ant Yayınları, İstanbul, 1991.
  • Atasoy, Nurhan, Derviş Çeyizi Türkiye’de Tarikat Giyim Kuşam Tarihi, Kül-tür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2005.
  • Ayhan, Gökben, Demet Göçer, “Hacıbektaş Veli Müzesi’ndeki Sancak Alem-leri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 79, 2016, s.171-195.
  • Bahadır, İbrahim, “Alevilikte Erkân Farklılıkları”, Uluslararası Anadolu İnanç-ları Kongresi Bildirileri, Ervak Yayınları, Ankara, 2000, s. 89-112.
  • Birge, John Kingsley, Bektaşilik Tarihi, çev: Reha Çamuroğlu, Ant Yayınları, İstanbul, 1991.Blair, Sheila S., Islamic Calligraphy, Edinburgh University Press, Edinburgh, 2006.
  • Büyükünal, Zeynep, Mevlânâ’nın Tasavvuf Felsefesinde Sembolizm,Necmet-tin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilim-leri Anabilim Dalı Doktora Tezi, Konya, 2014.
  • Coşar, Mehvibe, “Alevi-Bektaşi Kültüründe Sayılara Yüklenen Terim Değeri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 60, 2011, s. 113-128.
  • Çağman, Filiz, Zeren Tanındı, “Tarikatlarda Resim ve Kitap Sanatı”, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler Kaynaklar-Doktrin-Ayin ve Erkân-Tarikatlar Edebiyat-Mimari-Güzel Sanatlar-Modernizm, haz. Ahmet Yaşar Ocak, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2005, s. 505-529.
  • Çevrimli, Nilgün, “Değişik İşlevli Bir Grup Madeni Eser Örnekleri Üzerinde Gö-rülen Ejder Figürleri Hakkında Bir Değerlendirme”, Vakıflar Degisi, 37, 2012, s. 193-222.
  • Çift, Salih, “Bir Ressamın Kaleminden Mısır’daki Son Bektâşî ve Tekkesi”, Keş-kül, 22, 2012, s. 86-95.
  • Daneshvari, Abbas, Of Serpent and Dragons in Islamic Art an Iconographical Study, Mazda Publishers, Costa Mesa, 2011.
  • Doğan, Ahmet Işık, Osmanlı Mimarisinde Tarikat Yapıları Tekkeler, Zaviye-ler ve Benzer Nitelikteki Futuvvet Yapıları, İstanbul Teknik Üniversitesi Müh.-Mim. Fakültesi Matbaası İstanbul, 1977.
  • Ergun, Pervin, Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Atatürk Kültür Merkezi Başkan-lığı Yayınları, Ankara, 2004.
  • Göktaş, Lütfiye, Türk Sanatında Şamdanlar (Hacıbektaş ve Mevlana Müze-lerinde Yer Alan Çok Kollu Şamdanlar), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji-Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1995.
  • Gölpınarlı,Abdülbâkî,100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatler, Ger-çek Yayınevi, İstanbul, 1969.
  • Gölpınarlı,Abdülbâkî,Tasavvuvtan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, İstanbul, 1977.
  • Gölpınarlı, Abdülbâki, Pertev Naili Boratav, Pir Sultan Abdal, Der Yayınları İstanbul, 1991.
  • Güzel, Abdurrahman, “Hacı Bektaş Veli’nin Hayatı ve Eserleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 1, 1994, s. 15-21.
  • Karamağaralı, Beyhan, “Mevlâna Dergahında Bulunan Bir Şamdan Hakkında”, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, V. Cilt, Kül-tür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara , 1992, s. 111-115.
  • Karamağaralı, Beyhan, Ahlat Mezar Taşları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Anka-ra, 1992.
  • Kaya, Lütfiye Göktaş, “Alevi Bektaşi Kültüründe “Kırkbudak” Üzerine”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 40, 2006, s. 1-15.
  • Kayıkcıoğlu, Sâdık Vicdânî, Hurûfîlik ve Bektaşîlik Ne İdiler ve Nasıl Kay-naştılar?, not. yay. haz. İsmail Güleç, İz Yayıncılık, İstanbul, 2017.
  • Korkmaz, Esat, Ansiklopedik Alevilik-Bektaşilik Terimleri Sözlüğü, Anahtar Kitaplar, İstanbul, 2005.
  • Kurnaz, Cemal, “Gül”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 14, İs-tanbul, 1996, s. 219-222.
  • Maden, Fahri, “Bektaşilikte Giysi ve Sembol Olarak Tâc”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60, 2011, s. 65-84.
  • Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî “Vilâyet-nâme, haz. Abdülbâki Gölpınarlı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1995.
  • Mélikoff, Irĕne, Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe, Cumhuriyet Kitapları, İstan-bul, 2010.
  • Motor, Bekir, Tâcnâmeler ve Türk Edebiyatı’ndaki Yeri, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Halk Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1998.
  • Noyan, Bedri, Bektaşilik Alevilik Nedir?, Ant/Can yayınları, İstanbul, 1995.
  • Noyan, Bedri, Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik, C. II, Ardıç Yayınları, Ankara, 1999.
  • Noyan, Bedri, Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik, C. VII, Ardıç Yayınları, Ankara, 2006.
  • Noyan, Bedri, Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik, C. VIII, Ardıç Yayınla-rı, Ankara, 2010.
  • Ocak, Ahmet Yaşar, Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslâm Öncesi İnanç Motif-leri, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1983.
  • Ölçer, Nazan, Museum of Turkish And Islamic Art : History of The Museum, Introductory Articles for Each Section, Carpets Section,Akbank Kül-tür ve Sanat Kitapları, yayın yeri yok, 2002.
  • Öney, Gönül, “Anadolu Selçuk Sanatında Ejder Figürleri”, Belleten, XXXI-II/130, 1969, s. 171-192.
  • Özcan, Hüseyin, Bektâşî Ȃdâb ve Erkânı, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Rürk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Doktora Tezi, Ankara, 2001.
  • Peker, Ali Uzay, Anadolu Selçukluları’nın Anıtsal Mimarisi Üzerine Kozmo-loji Temelli Bir Anlam Araştırması, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, 1996.
  • Safer el-Muhibbî el-Cerrâhi, Istılâhât-ı Sofiyye fî Vatan-ı Asliyye, Kırk Kandil Yayınevi, İstanbul, 2013.
  • Say, Yağmur, Kalenderî, Alevi ve Bektaşi Kültünde Önemli Bir Alp-Eren Gazi: Şucâ’eddîn Velî (Sultan Varlığı) ve Velâyetnâmesi, Eskişehir Va-liliği, 2010.
  • Schimmel, Annemarie, İslamın Mistik Boyutları,çev. Ergun Kocabıyık, Kabal-cı Yayınevi, İstanbul, 2004,
  • Shani, Raya, “Calligraphic Lions Symbolising The Esoteric Dimension of Alî’s Nature”, The Art and Material Culture of Iranian Shi’ism Iconog-raphy and Religious Devotion in Shi’i Islam, ed. Pedran Khosronejad, I.B. Tauris, London-New York, 2012, s. 122-158.
  • Soyer, A. Yılmaz, Şu Bizim Bektaşîler, Post Yayın Dağıtım, İstanbul, 2016.
  • Sunar, Cavit, Melâmîlik ve Bektaşîlik, Ankara Üniversitesi Basımevi, 1975.
  • Şimşek, Mehmet, Alevî-Bektaşî Kültüründe Kırklar ve Kırkbudak, İstanbul Maarif Kitaphanesi, tarih yok.
  • Şimşek, Selami, “Son Dönem Celvetî-Bektâşî Şâirlerinden Yusuf Fâhir (Ataer) Baba’nın Bektâşilik ve Bektâşî Ȃyin-i Cem’inin İçyüzü İle İlgili Yakla-şımları”, 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı, 1. Cilt, ed. Filiz Kılıç, Tuncay Bülbül, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2007, s. 533-548.
  • Şimşek, Selami, Tasavvuf Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Litera Yayıncılık, İs-tanbul, 2017.
  • Tanman, M. Baha, “Yunanistan’da, Katerin’de Abdullah Baba Tekkesi”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9, 1990, s. 19-28.
  • Tanman, M. Baha, “İstanbul Merdivenköyü’ndeki Bektaşi Tekkesi’nin “Meydan Evi” Hakkında”, Semavi Eyice Armağanı, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul, 1992, s. 32317-342.
  • Tanman, M. Baha, “Osmanlı Dönemi Tarikat Yapılarında Sûfî İnançlarının ve Simgelerinin Yansımaları”, Sanat ve İnanç 2, haz. Banu Mahir ve Halenur Katipoğlu, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Türk Sanatı Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi, İstanbul, 2004, s. 265-280.
  • Tanman, M. Baha, “Osmanlı Mimarisinde Tarikat Yapıları/Tekkeler”, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf Ve Sufiler Kaynaklar-Doktrin-Ayin ve Erkân-Tarikatlar Edebiyat-Mimari-Güzel Sanatlar-Modernizm, haz. Ahmet Yaşar Ocak, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2005, s. 305-363.
  • Tatcı, Mustafa, “Bektâşî Dervişi Bir Yörük Beyi: Kaygusuz Abdal”,Keşkül, 22,2012, s. 24-31.
  • Tatcı, Mustafa, Yunus Emre Yorumları İşitin Ey Yârenler, T.C. Eskişehir Va-liliği, Eskişehir, 2014.
  • The Aura of Alif The Art of Writing in Islam, ed. Jürgen Wasim Frembgen, Prestel, Munih-Londra-New York, 2010.
  • Uludağ, Hümeyra, Osmanlı Hat Sanatında Tekke Yazıları, İstanbul Üniversi-tesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2005.
  • Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, 2005.
  • Yahyâ Ȃgâh b. Sâlih el-İstanbulȋ, Tarikat Kıyafetlerinde Sembolizm, Ocak Ya-yıncılık, İstanbul, 2005.
  • Yıkmış, Meral Salman, Hacı Bektaş Veli’nin Evlatları “Yol”un Mürşitleri: Ulusoy Ailesi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
  • Yılmaz, Serpil, Mesnevî’de Geçen Hayvan Metaforlarının Tasavvufî Yoru-mu, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2011.
  • Zarcone, Thierry, “The Lion of Ali in Anatolia:History, Symbolism and Icono-logy”, The Art and Material Culture of Iranian Shi’ism Iconography and Religious Devotion in Shi’i Islam, Ed. Pedran Khosronejad, I.B. Ta-uris, London-New York, 2012, s.104-121.
  • Zübeyr, Hamid (Koşay), “Hacı Bektaş Tekkesi”, Türkiyat Mecmuası, C. 2, 1928, s. 365-384.
Sanat Tarihi Yıllığı-Cover
  • ISSN: 0579-4080
  • Yayın Aralığı: 1
  • Başlangıç: 1964
  • Yayıncı: İstanbul Üniversitesi