MARMARAY PROJESİ KAZILARI (YENİKAPI, ÜSKÜDAR, SİRKECİ) OSMANLI DÖNEMİ SIRSIZ SERAMİKLERİ

Marmaray projesi kapsamında İstanbul’un Üsküdar, Sirkeci ve Yenikapıbölgelerinde yapılan kazılar, kent arkeolojisi açısından oldukça önemli bulgularaulaşmamızı sağlamıştır. Kazılar sırasında ele geçirilen buluntular sayesinde İstanbul’un8500 yıllık tarihi içerisinde yaşadığı jeolojik değişimlerin yanında sosyal, kültürel vesanatsal gelişimi de aydınlatılmıştır. Bunun yanı sıra özellikle Yenikapı’da ortaya çıkarılanBizans dönemine ait 37 adet gemi ve tekne batığı ile kentin bu dönemdeki yeme içmealışkanlıklarının yanında ticari hayatı hakkında da birçok yeni bilgiye ulaşılmıştır. Kazılarsırasında ele geçirilen Osmanlı Dönemi’ne ait seramikler şehrin fethinden, CumhuriyetDönemi’ne kadar uzanan süreçte sahip olduğu sosyal hayatın ortaya koyulmasına yardımcıolmuştur. İstanbul ve Anadolu’nun farklı bölgelerinde yapılan kazılar sayesinde OsmanlıDönemi sırsız seramikleri hakkında bilgilerimiz her geçen gün artmaktadır. Marmarayprojesi kapsamında yapılan kazılar ile bu bilgiler daha da artırılmıştır. İstanbul’da dahaönce gerçekleştirilen kazılar sırasında elde edilen Osmanlı Dönemi sırsız seramikleriile çalışmamızda değerlendirdiğimiz seramiklerin form, hamur ve bezeme anlayışıaçısında örtüşmesi şehrin günlük kullanım eşyalarında belki de o günün modasına uygunolarak benzer seramiklerin kullanıldığını düşündürmektedir. Çalışmamız kapsamındaincelediğimiz seramikler formlarına göre başlıklara ayrılmış, bu başlıklar altında malzemeve süsleme özellikleri hakkında da bilgiler verilerek İstanbul ve dışında yapılan diğer kazılarsırasında ele geçirilen seramikler ile karşılaştırılarak tarihlendirme yapılmaya çalışılmıştır.Bunu yanı sıra özellikle 18-20. yüzyıllar arasında kentin günlük kullanım eşyası ihtiyacınıkarşılayan üretim noktalarından birinin de Üsküdar civarı olması gerektiği konusundabilgiler sunulmuştur.

OTTOMAN PERIOD UNGLAZED CERAMICS IN MARMARAY PROJECT EXCAVATIONS (YENİKAPI, ÜSKÜDAR, SİRKECİ)

The excavations in the areas of Üsküdar, Sirkeci and Yenikapı of Istanbul within the scope of the Marmaray project enabled us to reach very important findings in terms of urban archeology. The finds discovered during the excavations reveal the social, cultural and artistic development of Istanbul as well as the geological changes that it has experienced in its 8500-year history. In addition, 37 shipwrecks of the Byzantine period, especially in Yenikapi, have also provided many new information about the commercial life as well as eating habits of the city during this period. The ceramics belonging to the Ottoman period seized during the excavations helped to reveal the social life of the city from the conquest to the period of the Republic era. Thanks to the excavations carried out in different regions of Istanbul and Anatolia, our knowledge about the unglazed pottery of the Ottoman Period is increasing day by day. With the excavations made within the scope of the Marmaray project, this information has been further increased. The overlap of the ceramics we evaluated in our study with the Ottoman Period unglazed ceramics obtained during the excavations carried out in Istanbul beforehand in terms of form, dough and embellishment suggests that similar ceramics are used in the daily use of the city, perhaps in accordance with the fashion of that day. The ceramics which we examined in our study were separated according to their forms and under these headings, information about the material and decoration features were given and the dates were tried to be compared with the ceramics seized during the other excavations made in and outside Istanbul. Besides, especially between 18th-20th. centuries, information about the fact that one of the production points meeting the needs of the daily use goods of the city should be Üsküdar neighborhood.

PDF

___

Akarca, A. (1979), “Çanakkale’de Yeni Bir Çanak Çömlek Merkezi.” VIII. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 11-15 Ekim 1976), Kongreye Sunulan Bildiriler I, Ankara, 501-506.
Altun, A.- Demirsar Arlı, V. B. (2007), “İznik Çini Fırınları Kazısı 2005 Yılı Çalışmalar”, 28. Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Cilt, Kültür Ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 91-104.
Asal, R. (2007), ”İstanbul’un Ticareti ve Theodosius Limanı”, Gün Işığında İstanbul’un Sekiz Bin Yılı Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları, Vehbi Koç Vakfı Yayınları, İstanbul, 180-189.
Asal, R. (2010), “Theodosius Limanı ve İstanbul’un Bizans Dönemi Deniz Ticareti”, 1. Marmaray-Metro Kurtarma Kazıları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, İstanbul, 153-160.
Asal, R. (2013), “Yenikapı Kazıları ve İstanbul’un Antikçağ Ticareti”, Saklı Limandan Hikayeler Yenikapı’nın Batıkları, Vehbi Koç Vakfı Yayınları, İstanbul, 5-10.
Aslanapa, O.–Yetkin, Ş.- Altun, A. (1989), İznik Çini Fırınları Kazısı II. Dönem 1981- 1988, İstanbul Araştırma Merkezi, İstanbul.
Başaran, S. (2010), “İstanbul Üniversitesi Yenikapı BatıklarıProjesi 2006-2008 Yılı Çalışmaları: Genel Değerlendirme”, 1. Marmaray-Metro Kurtarma Kazıları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, İstanbul, 17-22.
Başaran, S.-.Kocabaş, U.-Kocabaş, I.-Yılmaz, R. (2007), ”İstanbul Üniversitesi Yenikapı Bizans Batıkları Projesi: Belgeleme, Yerinden Kaldırma, Koruma- Onarım ve Rekontsrüksiyon Çalışmaları”, Gün Işığında İstanbul’un Sekiz Bin Yılı Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları, Vehbi Koç Vakfı Yayınları, İstanbul, 190-194.
Bayraktar, N. (1990), “Tophane işi Eserler”, Türkiyemiz, İstanbul, 16-26.
Bıkic, V. (2003), GradskaKeramikaBeograda (16.-17. vek), ArheoloskiInstitut No:39, Belgrad.
Bıkic, V. (2005), “TheEarlyTurkishStratum on theBelgradeFortress”, Çanak 7, LateAntiqueandMedievalPotteryandTiles in MediteraneanArchaeologicalContext, (Ed. B.Bohlendorf Arslan-A.O. Uysal-J.Witte-Orr), Ege Yayınları, İstanbul, 501-514.
Bulut, L. (1994), “Kabartma Desenli Ortaçağ Seramikleri”, Sanat Tarihi Dergisi, S.VII, İzmir, 1-18.
Carswell, J.-Dowsett,C.J.F.(1972), Kütahya Tile sand Pottery fromtheArmenianCathedral of St. James, Jarusalem, Oxford, At theClarendonPress, London. Çalışlar Yenişehirlioğlu, F. (2012),“İstanbul Arkeolojisi ve Çini/Seramik Üretim Merkezleri”, İstanbul Araştırmaları Yıllığı, No:1, İstanbul, 77-99.
Doğer, L. (2008), “İzmir Agorası Kazılarından 17.-19. Yüzyıl Seramik Buluntuları Üzerine Bazı Gözlemler”, Sanat Tarihi Dergisi S. XVII/I, İzmir, 23-54.
Ersoy, A. (2015), Büyük İskender Sonrasında Antik Smyrna (İzmir), İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İzmir.
Girgin, Ç. (2007), “Sirkeci’de Sürdürülen Kazı Çalışmalarından Elde Edilen Sonuçlar”, Gün Işığında İstanbul’un Sekiz Bin Yılı Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları, Vehbi Koç Vakfı Yayınları, İstanbul, 96-105.
Gök, S. (2015a), Smyrna (İzmir) Agora’sında Osmanlı İzleri Kütahya Seramikleri (2007-2014 Kazı Dönemi, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İzmir.
Gök, S. (2015b), “İzmir’in Ticari Yaşamında Osmanlı ve Avrupa seramiklerinin Yeri”, Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları I. Çalıştay Bildirileri, İzmir, 61-78.
Gök, S. (2015c), Kütahya Çini ve Seramikleri 2, Pera Müzesi Yayını, İstanbul.
Gök, S. (2017), “Osmanlı ve Avrupa Seramikleri Üzerinden Bir Okuma: Smyrna (İzmir) Agorası’ndaki Osmanlı Yerleşiminden Mutfak Kapları ile Günlük Yaşam Objeleri”, Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları II, (Ed. B. Yolaçan-G. Şakar-A. Ersoy), Ege Yayınları, İzmir, 119-152.
Gökçay, M.M. (2007), “Yenikapı Kazılarında Ortaya Çıkarılan Mimari Buluntular”, Gün Işığında İstanbul’un Sekiz Bin Yılı Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları, Vehbi Koç Vakfı Yayınları, İstanbul, 166-179.
Hayes, J.W. (1992), Excavations at Saraçhane in İstanbul, Vol.II (thePotterry), Princeton UniversityPress, Washington.
Karagöz, Ş. (2007a), “Marmaray Projesi Üsküdar İstasyonu Arkeolojik Kurtarma Kazıları”, İDOL Arkeologlar Derneği Dergisi, S. 34, Ankara, 2-15.
Karagöz, Ş. (2007b), “Khrysopolis’in Koloni Kent Olarak Tarihte Yeri”, Gün Işığında İsanbul’un 8000 Yılı Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları, Vehbi Koç Vakfı Yayınları, İstanbul, 34-53.
Karagöz, Ş. (2007c), “Marmaray Projesi Üsküdar Meydanı Aç-Kapa İstasyonu Arkeolojik Kurtarma Kazıları”, XV. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2007c, s. 137. s. 137-166.
Karagöz Ş. (2007d), “Marmaray-Üsküdar Kazılarında Ortaya Çıkarılan On ikinci ve On üçüncü Yüzyıl Yapısı”, I. Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler, Vehbi Koç Vakfı, İstanbul, 413-423.
Karagöz, Ş. (2008), “Marmaray Kazılarının Armağanı Bir Antik Kent: Khrysopolis- Scutari (Üsküdar)”, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler, S: 26 (Mayıs 2008), İstanbul, 1-6.
Karagöz, Ş. (2010), “Marmaray-Üsküdar Arkeolojik Kazıları”, Mimar.ist, S.38, İstanbul, 64-73.
Karagöz, Ş. (2014), “Marmaray-Üsküdar İstasyonu Arkeolojik Kazıları”, Hayalden Gerçeğe Bir İstanbul Öyküsü Marmaray, Kesişim Yayıncılık, 172-187.
Karamağaralı, N. (1991), Ahlat Kazılarında Ortaya Çıkarılan Seramikler, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Kenar, A. (2013), Marmaray Projesi Kapsamında Yenikapı Kazılarında Ortaya Çıkarılan Osmanlı Keramikleri (15-17. Yüzyıl), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Kenar, A. (2015), “Marmaray Projesi Kapsamında Yenikapı Kazılarında Ortaya Çıkarılan Osmanlı Keramikleri (15.-17. Yüzyıl),Medeniyet Sanat İMÜ Sanat ve Tasarım Fakültesi Dergisi, S. 1, İstanbul, 115-154.
Kızıltan, Z. (2010), “Marmaray-Metro Projeleri Kapsamında Yapılan Yenikapı, Sirkeci ve Üsküdar Kazıları”, 1. Marmaray-Metro Kurtarma Kazıları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, İstanbul, 1-16.
Kızıltan, Z. (2014a), “Marmaray-Metro Projesi Kurtarma Kazıları: Yenikapı-Sirkeci Ve Üsküdar İstasyonları Arkeoloji Çalışmaları Ve İstanbul’un 8 Bin Yılı”, Hayalden Gerçeğe Bir İstanbul Öyküsü Marmaray, Kesişim Yayıncılık, Ankara, 54-79.
Kızıltan, Z. (2014b), “Marmaray-Metro Projeleri; Yenikapı, Sirkeci ve Üsküdar Kurtarma Kazıları”, Fotoğraflarla Kazı Günlüğü İstanbul Marmaray- Metro Ulaşım Projesi Arkeolojik Kazıları, İstanbul, 8-13.
Kızıltan, Z. (2016), “İstanbul Kazıları Marmaray-Metro Projeleri ve Arkeolojik Kurtarma Kazılarının Şehir Tarihine Katkısı”, Antikçağ’dan 21. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, İBB Yayınları, İstanbul, 338-373.
Kocabaş, U. (2010), “İstanbul Üniversitesi Yenikapı Batıkları Projesi: Gemiler”, 1. Marmaray-Metro Kurtarma Kazıları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, İstanbul, 23-34.
Kocabaş, U, (2012),Yenikapı’nın Eski Gemileri, Ege Yayınları, İstanbul.
Magdalino, P. (2013), “Bizans Dönemi Konstantinopolis Limanları”, Saklı Limandan Hikayeler Yenikapı’nın Batıkları, Vehbi Koç Vakfı Yayınları, İstanbul, 11-15.
Morgan, H. C. (1942), TheByzantinePottery, (Corinth, Vol. 11), Harvard UniversityPress, Cambridge.
Nikolaidou, K. (2002), “Townand Country Life”, Everyday Life in Byzantium, (Ed. D. PapanikolaBakırtzı), Athens, 58-121.
Ökse, A.T. (2012), Ön Asya Arkeolojisinde Çanak Çömlek, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
Öney, G. (1976), Türk Çini Sanatı, Yapı ve Kredi Bankası Yayınları, İstanbul.
Özkul Fındık, N. (2001), İznik Roma Tiyatrosu Kazı Buluntuları Arasındaki Osmanlı Seramikleri, Kültür Bakanlığı Yayınları Ankara.
Pulak, C. (2007), “Yenikapı Bizans Batıkları”, Gün Işığında İstanbul’un Sekiz Bin Yılı Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları, Vehbi Koç Vakfı Yayınları, İstanbul, 202-215.
Pulak, C-İngram, R-Jones, M- Matthews, S. (2013), “Yenikapı Batıkları ve Batıkların Gemi Yapımı Araştırmlarına Katkısı”, Saklı Limandan Hikâyeler Yenikapı’nın Batıkları, Vehbi Koç Vakfı Yayınları, İstanbul, 22-34.
Tunçel, G. (1992), Anadolu’da Türk Devri Prese Süslemeli Sırsız Seramikler (XIII. Yüzyıl Sonuna Kadar), A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
Tunçel G. (2002a), “İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi’ndeki Testiler, Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu, Prof. Dr. Gönül Öney’e Armağan, 10-13 Ekim 2001,Bildiriler, İzmir, 545-553.
Tunçel, G. (2002b), “XII-XIV. Yüzyıl Artuklu Kabartma Desenli Sırsız Seramikleri”, Türkler, C.8, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 114-125.
Tunçel, G. (2006), “Sırsız Seramik Sanatı”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı (Mimarlık ve Sanat), (Ed. A. U. Peker-K. Bilici), Ankara, 525- 531.
Uçar, H. (2014), Edirne Yeni Saray Kazısı Seramikleri, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
Uçar, H. & Uçar, A. (2018), Tire Kutu Han Kazısı, Beylikler Ve Osmanlı Dönemi Seramikleri, Sanat Tarihi Dergisi, XXVII/1, 1-33, İzmir.
Uysal, A.O. (2009), “Akköy: Tarih ve Seramik”, XI. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu 17-19 Ekim 2007, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir, 401-412.
Uysal, A.O. (2013), “(Çanakkale) Akköy: Un Centre de CeramiquepeuConnu de L’epoquedesBeylicats”, 14th. International Congress of Turkish Art, College de France, Paris, 831-840.
Yenişehirlioğlu, F. (2007), “Tekfur Sarayı Çinileri ve Eyüp Çömlekçiliği”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, (Ed, Z. Çobanlı-G.Öney), İstanbul, 349-361.
Yenişehirlioğlu, F. (2012), “Fincanınızda ne var? Osmanlı Döneminde Günlük Yaşam, Sosyal Değişimler ve Fincan tipleri”, Yemekte Tarih var: Yemek Kültürü ve Tarihçiliği, Tarih Vakfı Kanunu Yayını, İstanbul, 91-124.
Yılmaz, G. (2012), Edirne Müzesi Osmanlı Seramikleri: Zindanlaltı Buluntuları, Edirne Taşınır Kültür Varlıkları Envanteri I, Edirne.
Waksman, S. Y- Erhan, N-Eskalen, S. (2009), “LesAteliers De Ceramiques De Sîrkeci (Istanbul) Resultats De La Campagne 2008”, AnatoliaAntiqua XVII (2009),457-467.
Waksman, Y. (2009), “The First Workshop of ByzantineCeramicsDiscovered in Constantinople /Istanbul: ChemicalCharacterizationand Preliminary TypologicalStudy”, Atti Del IX. CongressoİnternazıonaleSullaCeramicaMedıevaleNelMedıterraneo, Vanezia, 147-152.