Çanakkale Tabyaları
XIX. yüzyılın ikinci yarısından sonra gelişen silah teknolojisi ile birlikte Çanakkale’deki mevcut savunma yapıları yetersiz kalmıştır. Bu nedenle, çağın gereklerine uygun toprak ve kâgir tabyalar yapılmaya başlanmıştır. Tabya inşası, XX. yüzyılın başlarına kadar sürmüştür. XX. yüzyıldan itibaren ise bu tabyaların yerini metal aksamlı beton bonetler almıştır. Çanakkale’deki tabyalar, ağırlıklı olarak boğaz ve çevresinde inşa edilmiştir. Bu yapıların inşa edildiği noktalarda farklı tarihlerde farklı isimlerle yeni tabyalar yapıldığı görülmektedir. Bu nedenle zaman zaman isimler değişmekte ve bu da karışıklığa sebep olmaktadır. Bu karışıklık, tarihlendirmeyi ve lokalizasyonu güçleştirmektedir. Uzun süren arşiv ve arazi çalışmaları sonucunda, elde edilen bilgiler ışığında yapıların yerleri tespit edilmeye ve tarihlendirilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda, Çanakkale’de günümüze ulaşan mevcut otuz iki tabyanın varlığı tespit edilebilmiştir. Çanakkale’de inşa edilen bu tabyalar temelde kara ve kıyı tabyaları olarak ikiye ayrılmaktadır. Her iki tabya türü de işlevleri ile birbirine benzemekle birlikte biçimlenişleri ve barındırdıkları birimlerde bazı farklılıklar bulunmaktadır. İki tabyayı birbirinden ayıran en önemli özellik kara tabyalarında bulunan pusu odaları ve hendeğin kıyı tabyalarında bulunmamasıdır. Toprak ve kâgir olarak inşa edilen bu tabyalarda estetikten ziyade işlev ve sağlamlık ön planda tutulduğundan süslemeye yer verilmemiştir.
Anahtar Kelimeler:
Çanakkale, Osmanlı, Askeri Mimari, Savunma Yapıları, Tabya
Redoubts in Çanakkale
Defensive structures in Çanakkale fell short of meeting the defensive need as from the second half of the 19th century due to the advancements in weapon technology. Thus, earth and stone redoubts were built in accordance with contemporary needs. Redoubts were constructed till the beginning of the 20th century. From the 20th century onwards, these redoubts were replaced by concrete bonnet-like redoubts fortified with metal parts. The redoubts in Çanakkale were primarily constructed on the strait coastline and in the vicinity. New ones with different names were built on the sites of these structures on different dates. Therefore, the resultant variety of names causes confusion. This confusion makes dating and localization difficult. The sites were attempted to be localized and dated in the light of the data obtained as a result of the long archiving and field work. Accordingly, thirty two redoubts have been discovered in Çanakkale so far. These redoubts are divided into two, namely land and coastal redoubts. Although these two types of redoubts have similar functions, they differ in form and contained units. Their most distinguishing characteristic is the absence of ambush chambers and ditches of land redoubts in coastal redoubts. Because functionality and durability rather than aesthetics were observed in construction of these redoubts of earth and stone, no embellishment was needed.
Keywords:
Çanakkale, Ottoman, Military Architecture, Defensive Structures, Redoubts,
___
- Acıoğlu, Y. (2012), Çanakkale Boğazı’ndaki Osmanlı Dönemi’ne Ait Kale ve Tabyalar, Çanakkale Turizm Zirvesi, 213-224, Çanakkale: Çanakkale Valiliği Yayını.
- Acıoğlu, Y. (2015), Çanakkale’deki Osmanlı Kaleleri, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Sayı:19, 93-122, Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Atatürk ve Çanakkale Savaşlarını Araştırma Merkezi Yayını.
- Acıoğlu, Y. (2013), Çanakkale’deki Osmanlı Dönemi Savunma Yapıları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
- Akdeniz Boğazı Haritası (Bahr-i Sefid Boğazı Haritası), İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, 93191/912 (561.1) (001-002).
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İ. DH. Dosya 755/Gömlek 61625.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İ. TPH. Dosya 1/Gömlek 1310 Ca-01.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İ. TPH. Dosya 9/Gömlek 1318 Z-01.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y. MTV. Dosya 307/Gömlek 41.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y. PRK. ASK. Dosya 57/Gömlek 41.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y. PRK. ASK. Dosya 58/Gömlek 87.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y. PRK. ASK. Dosya 145/Gömlek 123.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y. PRK. ASK. Dosya 154/Gömlek 74.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y. PRK. ASK. Dosya 164/Gömlek 14.
- Bulayır Haritası (Merkez İstihkâmı), İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, 93659/912 (561.1) (001).
- Anonim, (1986), Tahkimat, Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, 18, 11148-11150, İstanbul: Gelişim Yayınları.
- Çam, N. (1993), Erzurum Tabyaları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Çanakkale Boğazı Haritası, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, 92296-97/912 (561.1) (001).
- Çanakkale Boğazı’ndaki İstihkâmlar ve Tabyaları (II. Abdülhamid Arşivi), İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, 779-72/1-26.
- Çavga, Ö., Esirgemez, E.Ç. (2010), Çanakkale İli, Eceabat İlçesi, Kilitbahir Köyü Rumeli Mecidiye Tabyası 2008 Yılı Kazısı, 18. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu(27-30 Nisan 2009 Sivas), 41-64, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Devellioğlu, F. (2005), Ta’biye, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 1012, Ankara: Aydın Kitabevi.
- Eren, R. (1990), Çanakkale ve Yöresi Türk Devri Eserleri, Çanakkale.
- Güner, Y. (2004), Edirne Askeri Tabyalarının Mimarisi, (Yüksek Lisans Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Hatzfeld, A., Darmesteter, A. ve Thomas, M.A. (1924), Bonette, Dictionnaire Général de la Langue Française, 257, Paris.
- Kantarcı, Ş. (1997), Kars Tabyaları’nın İnşâsı, (Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
- Keegan, J. (1995), Savaş Sanatı Tarihi, Füsun Doruker (Çev.), İstanbul: Sabah Kitapları Dizisi Gençlik Yayınları.
- Marsigli, L. F. (1971), Stato Militare Dell’ Imperio Ottomanno, Richard F. Kreutel (Der.), (Amsterdam 1732-birinci basım), Graz.
- Marsilli, G., (1934), Osmanlı İmparatorluğunun Zuhur Ve Terakkisinden İnhitatı Zamanına Kadar Askerî Vaziyeti, M. Kaymakam Nazmi (Çev.), Ankara: Büyük Erkânıharbiye Matbaası.
- Özgüven, B. (2001), The Palanka: A Characteristic Building Type of the Ottoman Fortification Network in Hungary, Proceedings of the 11th International Congress of Turkish Art, Utrecht – The Netherlands, August 23-28, 1999, 1-12, Netherlands: EJOS, Vol: IV, No: 34.
- Stein, M. L. (2007), Osmanlı Kaleleri: Avrupa’da Hudut Boyları, Gül Çağalı Güven (Çev.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Şenocak, L. T. (2009),Hadice Turhan Sultan (Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadın Baniler), (Çev. Ayla Ortaç), İstanbul, Kitap Yayınevi.
- Tott, B. (1976), Türkler ve Tatarlara Dâir Hâtıralar, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
- Ülkü, O. (2006), Kars ve Ardahan Tabyaları, (Doktora Tezi) Atatürk Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
- Vanthoft, W. U. (2005), Çanakkale Savaşları’nın İzini Sürüyor, Popüler Tarih, 56, 18-25, İstanbul: Dünya Yayıncılık.
- Yazıcı, G. E. (2009), Gelibolu Mevlevîhanesi ve Gelibolu’da Mevlevîlik, 4, Çanakkale: Çanakkale Kitaplığı Akademi Yayın.
- Yeniyapı Şehircilik Mimarlık Mühendislik Müşavirlik A.Ş. (2005), Kaleler ve Tabyalar Ana Planı, Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı Uzun Devreli Gelişme Planı,10-153.
- Ziroević, O. (1987), Palanga, Tarih ve Toplum, 8 (44), 48-50, İstanbul.
- http://net.lib.byu.edu/estu/wwi/comment/morgenthau/Morgen21.htm Erişim 1 Mayıs 2013.
- http://www.turkishnews.com/tr/content/2013/03/17/gokyuzunden-canakkale-cephesi-1915/#jp-carousel-74928 Erişim 1 Mayıs 2013.
- ISSN: 1300-5707
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1982
- Yayıncı: Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi