Kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer afetleri yönetmek için bir karar destek sistemi modeli önerisi

Afetler çoğunlukla toplumlar tarafından doğal olaylar olarak görülse de aslında insanların yol açtığı teknoloji ya da şiddet kaynaklı olaylar olarak da meydana gelebilmektedir. Kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer afetler bu kapsamda değerlendirilmektedir. Bu tür afetler henüz ülkemizde geniş kapsamlı olarak yaşanmasa da, özellikle nükleer alanda yapılan yatırımlar ve güney doğu sınırımızda yaşanan savaş ve terör olayları göz önüne alındığında, bu tehdidin günden güne arttığı söylenebilir. Bu bağlamda geniş çaplı olacak şekilde afet öncesinde, anında ve sonrasında yapılması gereken faaliyet bilgilerini barındıran ve bütünleşik bir yapıya sahip olan afet yönetim sistemi oluşturulmasının gerekliliği söylenebilir. Özellikle afet anında bazı kritik kararlar hayatı önem taşımakta ve bu da karar sürecinin hızlı ve etkili olmasını gerektirmektedir. İşte bu gibi durumlarda karar destek sistemleri uzmanlar için verileri toplayarak, düzenleyerek, analiz ederek ve raporlayarak afet yönetim sürecine ve hızlı kararlar alınmasına katkı sağlayabilir. Bu nedenle çalışmada, Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik ve Nükleer (KBRN) afet yöneticilerine (Afet ve Acil Durum Dairesi Başkanlığı KBRN uzmanları) destek olabilecek bir karar destek sistemi önerisi sunulması amaçlanmaktadır. Sunulacak karar destek sistemine ulaşmak adına hızlı uygulama geliştirme metodolojisi kullanılmış olup, her aşamada kullanıcıların doğrulamaları ile yazılım prototipini de içeren bir model önerisine ulaşılmıştır. Model mantıksal tasarımı ve tam işlevsel olmayan prototipleri içermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Afet Yönetimi, Karar Destek Sistemi, KBRN Afetleri, Model Geliştirme, Yazılım Geliştirme

A decision support system model proposal for managing chemical, biological, radiological and nuclear disasters

Disasters are often seen as natural phenomena by societies, but they can also occur as human-induced technology or violent events. Chemical, biological, radiological and nuclear disasters are evaluated within this scope. Although such disasters have not been experienced extensively in our country yet, it can be said that this threat increases day by day especially considering the investments made in the nuclear field and the war and terror incidents on our south-eastern border. In this context, it can be said that it is necessary to create an integrated disaster management system that includes the activity information that needs to be done before, during and after the disaster in a large scale. Some critical decisions, especially in the event of a disaster, are crucial to life and this requires that the decision process be fast and effective. In such cases, decision support systems can contribute to disaster management process and quick decisions by collecting, organizing, analyzing and reporting data for experts. Therefore, it is aimed to present a decision support system proposal that can support CBRN disaster managers (CBRN experts of Disaster and Emergency Department). In order to reach the decision support system to be presented, rapid application development methodology has been used and a model proposal including the software prototype has been reached at each stage. The model includes logical design and fully non-functional prototypes.

Keywords:

CBRN Disasters, Decision Support System, Disaster Management,

PDF

___

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. (2015). KBRN Temel Bilgiler. Ankara.
BAŞARSOFT. (2018). AYDES Yazılımı. https://www.basarsoft.com.tr/afet-mudurlukleri. (01 Mayıs 2019).
Bouabid, J. (2002). HAZUS, HAZUS-MH and Technological MH and Technological Hazards. FEMA.1-29.
Ergünay, O. (2009). Afet Yönetimi: Genel İlkeler ve Tanımlar. Ankara. 3-31.
Hoe, S., P. Mcginnity, T. Charnock, F. Gering, J. Schou, H. Lars, S. Havskov, A. Jens, G. Kasper ve P. Astrup. (2009). ARGOS Decision Support System for Emergency Management, 12th International Congress of the International Radiation Protection Association. 1-11.
Jensen, L. (2014). The ARGOS CBRN Information System. Prolog Development Center A/S. 3.61, 1-5.
Laudon, K. C., & Laudon, J. P. (2017). Management information systems. 15th edition, Prentice Hall PTR.
Milli Eğitim Bakanlığı. (2011). Kimyasal Biyolojik Radyasyon ve Nükleer (KBRN) Tehlikelerde Acil Yardım 725TTT154. Ankara.
Ocaktan, E. (2014). Radyasyon Etkileri ve Korunma. Ankara. 5-23.
Özceylan Aubrecht, D. ve E. Coşkun. (2014). Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik, Nükleer (KBRN) Afetlere Gerçek Zamanlı Yanıt Sağlayacak Bir Karar Destek Sistemi Modeli, Yönetim Bilişim Sistemleri Kongresi. 49.
Sharma, R. K. (2010). Chemical, Biological, Radiological, and Nuclear disasters: Pitfalls and perils.
Shelly, G. B., & Rosenblatt, H. J. (2011). Systems analysis and design. Cengage Learning.
Steinhausler, F. (2015). EU efforts in managing CBRN terror attacks. In Nuclear Threats and Security Challenges (pp. 113-122). Springer, Dordrecht.
The European Community's Seventh Framework Programme. (2013). CATO: CBRN Crisis Management Architecture, Technologies and Operational Procedures. Avrupa Birliği.
Turban, E., Sharda, R., & Delen, D. (2014). Business intelligence and analytics: systems for decision support. Pearson Higher Ed.
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği Dairesi, (2018). Radyasyon Kaynakları ve Radyasyondan Korunma. Ankara.
Valacich, J., George, J., & Hoffer, J. (2014). Essentials of systems analysis and design. Prentice Hall Press.