ZÂHİRÎLİK VE MECÂZ:İBN HAZM ÖRNEĞİ

İslam düşünce tarihinde Kur'an'ı anlama ve yorumlama konusunda birçok akım ortaya çıkmıştır.Bu yaklaşım tarzlarından birisi de lafzın dildeki zahirî anlamını birinci derecede referans kabul eden ve Kur'an'ın anlam örgüsünü dilsel zeminde arayan zahirî düşünce sistemidir. İlk defa hicrî üçüncü asrın başlarında daha çok dönemin düşünce yapısına tepkisel bir çizgide ortaya çıkan Zahirîlik, İbn Hazm ile birlikte sistemli bir yapıya kavuşmuştur. İbn Hazm dinin nesnel anlamınaulaşmak için kendine has bir yorum metodu arayışına girer. İşte bu çalışmada konuya bir zemin oluşturması amacıyla öncelikle genel anlamda Kur'an'ın muhtevası, üslûbu ve mecazî dilin kutsal metinlerdeki önemi hakkında bilgi verildi; ardından zahirî düşünce'nin tanımı ve te'vîl anlayışı incelendikten sonra İbn Hazm'in te'vîl anlayışını şekillendiren mecazla ilgili görüşleri üzerinde duruldu. Zahirî düşünce'nin geliştirdiği özgün yorum metodunun ortaya konulması ve İslam düşünce geleneğindeki yerinin tespiti çalışmanın temel amacını teşkil edecektir.

Anahtar Kelimeler:

Kur’ân Üslûbu, Te’vîl, Vaz’, Mecâz, Zâhirîlik

Zāhirī School and Metaphor:The Case of Ibn Hazm

In the history of Islamic thought, a number of various approaches have emerged to try and interpret and understand the Qur'ān. One of these approaches is a Zāhirī thought system which considers the literal meaning of the word of Allah (God) as basic reference to the first degree and seeks the contextual meaning of the Qur’an in its linguistic foundation. The Zāhirī school emerged for the first time in the early third century AH from a reactionary line against the systems of thought during the time, forming a systematic structure with Ibn Hazm. Ibn Hazm entered into a commentary method which was unique to him, to try and provide an objective meaning of religion. In this article, in order to provide a foundation, we have provided information about the contents of the Qur'ān, its style and the significance of the metaphorical language in sacred texts in order to establish a framework for our topic. Then we have studied the definition of Zāhirī thought and the understanding of ta’wīl and dealt with the opinions of Ibn Hazm on metaphor/majāz which shaped his thought system. The main purpose of this article is to determine the original interpretation method and its scope in Islamic thought tradition on which the Zāhirī thought system developed.

Keywords:

Qur'ānic Style, Tawīl, Waḍ‘, Metaphor, Ẓāhirī School,

PDF

___

Ahmed el-Hâşimî, Cevâhirü’l-Belâğa fi’l-Meânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî, İstanbul 1984.
Apaydın, H. Yunus , “İbn Hazm”, DİA, XX (İstanbul 1999).
Arpa, Abdulmuttalip, İzz b. Abdusselâm ve el-İşâre ila’l-Îcâz fî Ba’zı Envâi’l-Mecâz Adlı Eseri, (Yayınlanmamış doktora tezi) SUSBE, Konya 2009.
―――, Tavku’l-Hamâme, nşr. Faruk Sa’d, Beyrut 1980.
―――, Resâil: Risâletü’t-Takrîb li Haddi’l-Mantık, nşr. İhsan Abbas, Beyrut 1983
―――, en-Nübez fî Usûli’l-Fıkh, nşr. Ahmed Hicâzî es-Sekâ, Kahire: Mektebetü’l- Külliyyât el-Ezheriyye, 1401/1981.
―――, Usûl-i Din, Dinin Kaynaklarına Bir Bakış, çev. İbrahim Aydın, İstanbul: İnsan Yay. 1991.
İbn Kesîr, İmadu’d-Din Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer ed-Dımaşkî, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut 1966.
İbn Manzur, Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l- Arab, Kahire ts.
Joseph Schacht, İslâm Hukukuna Giriş, çev: Mehmet Dağ, Abdulkadir Şener , Ankara: AÜİF Yay. 1997.
Karaman, Hayreddin, İslâm Hukuk Tarihi, İstanbul: İz Yay. 2004.
el-Kazvînî, Hatib, el-Îzâh fî Ulûmi’l-Belâğa, nşr. M. Abdülmün’im el-Hafâcî, Kahire 1400/1980.
Kırbaşoğlu, Hayri, “Müteşâbihât Konusundaki Yaklaşımların Değerlendirilmesi ve Yeni Bir Yaklaşım Önerisi”, 1. Kur’ân Sempozyumu, Ankara: Bilgi Vakfı Yay. 1994.
Koç, Turan, Din Dili, Kayseri: Rey Yay. ts.
Macit, Nedim, Kur’ân’ın İnsan Biçimci Dili, İstanbul: Beyan Yay. 1996.
el-Makkarî , Ahmed b. Muhammed, Nefhu’t-Tîb, thk. İhsan Abbas, Beyrut 1968.
Maşalı, Mehmet Emin, “İbn Hazm’in Dinî Düşünce Sisteminde Kur’ân ve Yorum”, UÜİFD, 2008.
Melhem Chokr, İslâmın Hicrî İkinci Asrında Zındıklık ve Zındıklar, çev. Ayşe Meral, İstanbul: Anka Yay. 2002.
en-Nakîb, Ahmed Tahir, Menhecü’l-Medreseti’z-Zâhiriyye fî Tefsîri’n-Nusûsi’d-Diniyye, Riyad: Mektebetü ve Dâru İbn Hazm, 1425/2004.
Öztürk, Mustafa, Kur’ân ve Aşırı Yorum, Ankara: Kitâbiyat Yay. 2003.
Paçacı, Mehmet, “Kur’ân’da Dil ve Varlık Alanları”, 2. Kur’ân Sempozyumu, Ankara: Bilgi Vakfı Yay. 1996.
Parlak, Ali, Tefsir Tarihinde Zâhirilik ve Zâhirî Te’vîl Anlayışı, (Yayınlanmamış doktora tezi) Ankara 2009.
er-Radi, Şerif, el-Mecâzâtu’n-Nebeviyye, thk. Taha, ez-Zeyni, Beyrut: Daru’l-Edwâ, 1986.
Râzî, Fahreddin, et-Tefsiru’l-Kebîr ev Mefâtihu’l-Ğayb, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1990.
Sait, Mahmud, Mebâhisu’l-Beyân İnde’l-Usûliyyîn ve’l-Beyâniyyîn, İskenderiye: Münşeâtü’l-Mea’rif, 1989.
Serdar, Murat, İbn Hazm’ın Kelâmî Görüşleri (Yayınlanmamış doktora tezi), Kayseri 2005.
Soskice, Janet Martin, Metaphor and Religious Language, New York: Oxford University Pres, 1985.
Şimşek, M. Said, Kur’ân’da İki Mesele, Konya: Selam Yay. 1987.
Teber, Ömer Faruk, “İbn Hazm’ın Gâliyye’ye (İtidâl Çizgisini Aşanlara) Eleştirisi Üzerine”, Dini Araştırmalar, Eylül-Aralık, 2007.
Uveys, Abdu’l-Kadir, İbn Hazm el-Endülüsî, Kahire 1979.
Vedi’, Vasıf Mustafa, İbn Hazm ve Mevkifuhu mine’l-Felsefe ve’l-Mantık, Abudabi 2000.
Yurdagür, Metin, “Haşviyye” DİA , XVI, 426.
ez-Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, III. Baskı, Beyrut 1986.
―――, Tezkiretü’l-Huffâz, IV. Baskı, Beyrut ts.
Zemahşerî, Ebû'l-Kâsım Mahmud İbn Ömer, el-Keşşâf an Hakâiki Gavâmizi’t-Tenzîl ve Uyûni'l-Ekâvil fi Vücûhi't-Te'vîl, Mısır 1354.
Zühre, Ahmed Ali, ez-Zâhir ve’l-Bâtın-Felsefet’-Te’vîl fi’d-Diyânâti’s-Semâviyye, Dimaşk: Ninova Yay. 2005.

Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi-Cover

ISSN: 2146-9806
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2001
Yayıncı: Sakarya Üniversitesi

Arşiv