Buhârî'nin siyer ve meğâzî rivâyetlerine yaklaşımı
Hadis ilminde Kütüb-i sitte diye bilinen meşhur hadis koleksiyonunun önemli müelliflerinden birisi şüphesiz Muhammed b. İsmâil el-Buhârîdir (ö. 256/869). Buhârî, hadisçilik yönü kadar tarihçiliğiyle de bilinen bir âlimdir. Nitekim onun, Sahîhinin yanı sıra et-Târîhus-sağîr, et-Târîhul-evsat, et-Târîhul-kebîr ve Kitâbüd-duafâ gibi eserleri hadis ve tarih ilimlerinin ortaklaşa kullandığı kaynaklardır. Bu çalışmada, Buhârînin Sahîhinde siyer ve meğâzî rivâyetlerini kullanmasının onun tarihçilik yanının bir tezahürü mü yoksa hadis kitaplarının genel özelliğinden kaynaklanan bir zorunluluk mu olduğu hususu irdelenecektir. Ayrıca Buhârînin siyer ve meğâzî rivâyetlerinin sıhhati konusunda göstermiş olduğu hassasiyet de misalleriyle ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Bukhari s approach to the narrations of sirah and maghazi
One of the important authors of famous hadith collection known as el-Kutub al-sittah in the science of Hadith is Muhammad bin Ismail al-Bukhari (256/869). Bukhari is known not only as a narrator but as a historian as well. His works such as al-Tarikh al-saghir, al-Tarih al awsat, al-Tarikh al-kabir, and Kitab al-duafa were the works which have been used in common by the science of Hadith and History. In this paper, the point whether Bukhari s using Sirah and Maghazi narrations in his Sahih is the manifestation of his historian side or it is a requirement coming from general features of hadith books will be examined. Moreover, Bukhari s sensitiveness about the health of Sirah and Maghazi narrations will be tried to bring up with their examples.
___
- Ahatlı, Erdinç, Peygamberlik ve Hz. Muhammedin Peygamberliği, Ankara, DİB. Yayınları, 2007.
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş‐Şeybânî (241/855), Müsned, I‐X, Beyrut, ts.
- Âişe Abdurrahman bint Şâti, Terâcimu seyyidâti beytiʹn‐nübüvve, Dârul‐Kitâbil‐Arabî, Beyrut, t.y.
- Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İFAV Yay. İstanbul, 2005.
- Aynî, Bedreddin Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed (855/1451), Umdetul‐kârî şerhu Sahîhil‐Buhârî, I‐XXV, Beyrut, ts.
- Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el‐Huseyn b. Ali (458/1066), Delâilün‐nübüvve ve maifetu ahvâli sahibiş‐şerîa, (harrace ehâdîsehu ve allake aleyhi: Abdülmutî Kalaci), I‐VII, Beyrut, Dârul‐Kütübil‐İlmiyye, 1985.
- Bilgen, Osman, Tarihsel Bilgi Değeri Açısından Hadis Rivâyetleri (Benî Kurayza Örneği), (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi S.B.E., 2008.
- Brockelmann, Carl, GAL, E. J. Brill, Leiden, 1942.
- Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil b. İbrâhim b. el‐Mugîre (256/870), es‐Sahîh, I‐VIII, İstanbul, Matbaa‐i Âmire, 1315.
- Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil b. İbrâhim b., et‐Târîhul‐kebîr, I‐VIII, Haydârâbâd, 1361‐1362.
- Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil b. İbrâhim b., et‐Târîhüʹs‐sağîr, thk. Mahmûd İbrâhim Zayed, I‐II, Beyrut, Dârul‐Marife, 1986.
- Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillah el‐İsfahânî (430/1038), Hilyetül‐evliya ve tabakâtül‐asfiya, I‐X, Beyrut, 1967.
- Emin, Ahmed, Duhal‐İslâm, Beyrut, Dârul‐Kitâbil‐Arabi, 1351.
- Fayda, Mustafa, İbn İshâk, DİA, XX, İstanbul, 1999. ss. 94‐95.
- Hâkim, Muhammed b. Abdillah en‐Neysâbûrî (405/1014), el‐Müstedrek ales‐Sahîhayn, I‐IV, Beyrut, 1990.
- Hatiboğlu, Mehmed Said, Müslüman Âlimlerin Buhârî ve Müslime Yönelik Eleştiri‐ leri, İslâmî Araştırmalar Dergisi, X, (1997), (Hadis‐Sünnet Özel Sayısı).
- Horovitz, Jozef, el‐Meğâzil‐ûlâ ve müellifuhâ, (çev. Hüseyin Nassar), Kahire, Mustafa el‐Bâbi el‐Halebi, 1949.
- Huseynî, Şeyh Muhammed el‐Cesnezânî el‐Huseynî, v.dğr., Hz. Peygamber Devri Kronolojisinin Miladi Karşılığı İle İlgili Bir Araştırma (Örnek Bir İnceleme), (çev. Kasım Şulul), Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2000, Sayı: VI, ss: 143‐172.
- İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman Muhammed b. İdris (327/938), Kitâbül‐ Cerh vet‐tadîl, I‐IX, Beyrut, 1952.
- İbnül‐Esîr, Ebul‐Hasen İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim (630/1233), Üsdül‐ğâbe fî marifetis‐sahabe, (thk. Halil Memun Şiha), Dârul‐Marife, I‐V, Beyrut, 1997.
- İbn Hacer, Ebul‐Fazl Ahmed b. Ali el‐Askalânî (852/1449), Fethul‐bârî bi şerhi Sahîhil‐ Buhârî, I‐XV, Beyrut, 1996.
- İbn Hacer,, Hedyüs‐sârî mukaddimetu Fethil‐bârî bi‐şerhi Sahîhil‐Buhârî, (thk. Muhammed Fuad Abdülbaki, Muhibbüddin el‐Hatib), Riyad, Tevzîu Riâseti İdârâtil‐ Buhûsil‐İlmiyyeti ved‐Daveti vel‐İrşâd, t.y.
- İbn Hacer,, Tabakâtül‐müdellisîn, (thk. Âsım b. Abdullah Karyûtî), Zerkâ, Mektebetül‐Me‐ nar, 1983.
- İbn Hacer,, Tehzîbüt‐Tehzîb, I‐XII, Haydârâbâd, 1325.
- İbn Hadîde, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali b. Ahmed (783/1381), el‐Misbâhül‐mudî fî küttâbin‐nebiyyil‐ummî, Beyrut, Âlemül‐Kütüb, I‐II, 1985.
- İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b Ahmed el‐Büstî (354/965), es‐Sikât, I‐IX, Haydârâbâd, Dâiretül‐Maârifil‐Osmaniyye, 1981.
- İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik Eyyûb el‐Himyerî (213/828), Hz. Muhammedin Hayatı (es‐Sîretün‐Nebeviyye), (çev. İzzet Hasan, Neşet Çağatay, Ankara, TTK Basımevi, 1992.
- İbn Hişâm, es‐Sîretün‐nebeviyye, (thk. Süheyl Zekkar, şrh. Vezir el‐Mağribî), Beyrut, Dârul‐Fikr, I‐II, 1992.
- İbn Hişâm, es‐Sîretüʹn‐nebeviyye = Sîretu İbn Hişâm, (zabt ve tahkik Muhammed Ali Kutub, Muhammed Delibalta), Beyrut, Mektebetül‐Asriyye, I‐IV, 1992.
- İbn Kesîr, Ebül‐Fidâ İsmâil b. Ömer ed‐Dımaşkî (774/1373), el‐Bidâye ven‐nihâye, Beyrut, Dârül‐Kütübil‐İlmiyye, I‐VII, 1988.
- İbn Sad, Muhammed b. Sad b. Menîʻ ez‐Zührî el‐Basrî el‐Hâşimî (230/845), et‐Tabakâtül‐kübrâ, Beyrut, Dâru Sâdır, I‐IX, ts.
- İbnus‐Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdirrahman eş‐Şehrazûrî (643/1245), Mukaddimetu İbnis‐Salah fî ulûmil‐hadîs, Beyrut, Dârul‐Kütübil‐İlmiyye, 1978.
- Juynboll, G.H.A., İlk Devir İslâm Toplumunun İsnâd Kullanma Yöntemleri, Oryantalistik Hadis Araştırmaları: Makaleler, (der. ve çev. Mustafa Ertürk), Ankara, Ankara Okulu Yayınları, 2001.
- Kehhâle, Ömer Rıza, Mucemül‐müellifîn: Terâcimu musannifil‐kütübil‐arabiyye, Beyrut, Mektebetül‐Müsennâ, I‐VIII, 1957.
- Mamer b. el‐Müsenna, Ebû Ubeyde et‐Teymî el‐Basrî (209/824), Tesmiyetü ezvâcin‐Nebiyyi ve evlâdihî, thk. Kemal Yusuf el‐Hût, Beyrut, Dârul‐Cinân, 1990.
- Musâ b. Ukbe, Ebû Muhammed Mûsâ b. Ukbe b. Ebî Ayyaş el‐Medenî (141/758), el‐ Meğâzî, (cem. Muhammed Bakşîş Ebû Malik), Rabat, Câmiatü İbn Zuhr, 1994.
- Müslim b. el‐Haccâc en‐Neysâbûrî (261/875), Sahîhu Müslim, Beyrut, Dâru İhyâit‐ Türâsil‐Arabî, I‐V, ts.
- Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb (303/915), es‐Sünen, (thk. Abdülfettah Ebû Gudde), Halep, Mektebetül‐Matbuatil‐İslâmiyye, I‐IX, 1986.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Şeref (676/1277), Sahîhu Müslim bi‐şerhin‐Nevevî, Mektebetül‐Mısriyye, I‐VI, b.y., t.y.
- Öz, Şaban, İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2006.
- Robson, James, İbn İshâkın İsnad Kullanışı I, (çev. Talat Koçyiğit), AÜİFD, X, Ankara, 1962.
- Sağman, Ali Rıza, İslam Tarihinde Rahip Bahira Meselesi, İstanbul, Ahmet Sait Matbaası, 1959.
- Schoeler, Gregor, Musâ b. Uqbas Maghazi, The Biography of Muhammad: The Issue of the Sources, (Edited by Harald Motzki), Brill, 2000.
- Süheylî, Ebul‐Kasım Abdurrahman b. Abdillah b. Ahmed (581/1185), er‐Ravzul‐ünüf fî şerhis‐Siratin‐nebeviyye li İbn Hişam, I‐VII, y.y., t.y., (Kahire: Dârun‐Nasr).
- Suyûtî, Abdurrahmân İbnül‐Kemâl Celâleddin (911/1505), Tabakâtül‐huffâz, Beyrut, Dârül‐Buhûsil‐İlmiyye, 1983.
- Suyûtî, Abdurrahmân İbnül‐Kemâl Celâleddin, Tedrîbür‐râvî fî şerhi Takrîbin‐Nevevî, I‐II, Beyrut, 1985.
- Şakir Mustafa, et‐Târîhul‐arabî vel‐müerrihûn, Beyrut, Dârul‐İlm lil‐Melayîn, I‐IV, 1983.
- Şeşen, Ramazan, Müslümanlarda Tarih‐Coğrafya Yazıcılığı: Başlangıçtan XIX. Yüzyılın So‐ nuna Kadar, İstanbul, İsar Vakfı Yay., 1998.
- Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr (310/923), Târîhül‐umem vel‐mulûk, (thk. Muhammed Ebül‐Fazl İbrâhim), Kahire, Dârül‐Maârif, I‐XI, 1967.
- Tarhînî, Muhammed Ahmed, el‐Müerrihûn vet‐târîh indel‐arab, Beyrut, Dârül‐Kü‐ tübil‐İlmiyye, 1991.
- Terzi, Mustafa Zeki, İlk Siyer‐Meğâzî Yazarları ve Eserleri, Samsun, Sönmez Matbaa ve Yayınevi, 1990.
- Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre (279/892), el‐Câmi (es‐Sünen), I‐V, Kahire, 1964.
- Ukaylî, Ebû Cafer Muhammed b. Amr b. Musâ b. Haddâd (322/934), ed‐Duafâül‐kebîr, Beyrut, Dârul‐Kütübil‐İlmiyye, I‐IV, 1984.
- Urve b. Zübeyr (93/712), Meğazî Rasûlillah, (cem. Muhammed Mustafa el‐Azamî), Riyad, Mektebetüt‐Terbiyetil‐Arabî, 1981.
- Vâkıdî, Muhammed b. Ömer b. Vâkıd (207/823), Kitâbül‐Meğâzî, (thk. J. M. B. Jones), Beyrut, Âlemül‐Kütüb, I‐III, 1984.
- Vida, Della, Sîre, İA, X, Ankara, MEB Yay., 1966, s. 701.
- Yıldırım, Enbiya, Hadis Problemleri, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2007.
- Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz (748/1348), el‐Kâşif fî marifeti men lehu rivâye fil‐kütübis‐sitte, (thr. Ahmed Muhammed Nemr Hatîb, Muhammed Avvâme), Cidde, Dârul‐Kıble, I‐II, 1992.
- Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz, Mîzânül‐itidâl fî nakdir‐ricâl, (thk. Ali Muhammed el‐Bicâvî), Kahire, Dâru İhyâil‐Kütübil‐Arabiyye, I‐IV, 1963.
- Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz, Siyeru alâmin‐nübelâ, I‐XXIII, Mısır, 1957.
- Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz, Telhîsül‐Müstedrek, (el‐Müstedrekin zeylinde), (thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ), Beyrut, Dârul‐Kütübil‐İlmiyye, I‐IV, 1990.
- Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz, Tezkiratül‐huffâz, Haydârâbâd, Dârul‐Kütübil‐İlmiyye, I‐II, 1956.
- Zirikli, Hayreddin, el‐Alam: Kamûsu teracimi li eşherir‐rical ven‐nisa, Beyrut, Dârulİlm lil‐Melâyîn, I‐VIII, 1992.
- Zübeyrî, Ebû Abdillah Musab b. Abdillah (236/851), Nesebu Kureyş, (tsh. E. Levi Provençal), Kahire, Dârul‐Maârif, 1982.