Bir meşşâî filozofun Gazzâlî algısı: İbn Rüşd'ün gözüyle Gazzâlî

Bu çalışmada bir Meşşâî filozof olan İbn Rüşd‟ün Gazzâlî algısını göstermeyi hedeflemekteyiz. Böylece farklı bir bakış açısından Gazzâlî ́nin daha iyi anlaşılmasını, sentezinin geliştirilebilecek ve eleştirilebilecek yönlerinin açığa çıkmasını amaçlıyoruz. Aynı zamanda bu çalışmanın İbn Rüşd‟ün Gazzâlî algısı üzerinden kelam-felsefe ilişkilerinin mahiyetine dair bir ışık tutmasını da ümit etmekteyiz. Bu çalışmada iki düşünür arasındaki uzun polemiklere dalmaktan ziyade, İbn Rüşd‟ün Gazzâlî‟yi nasıl algıladığını, kimlik ve karakterinin ayırt edici özelliklerini nasıl tespit ettiğini göstermeye çalışacağız. İlk olarak Kurtubalı filozof,Gazzâlî‟nin entellektüel kapasite ve yetkinliğinin farkındadır ve bunu teslim eder. İkinci olarak İbn Rüşd‟ün gözünde Gazzâlî‟nin ayırt edici özelliği onun Eş‟arî kelamcısı olmasıdır. İbn Rüşd‟ün Gazzâlî algısının üçüncü unsuru ise onun yöntemine dayanmaktadır. Ona göre, Gazzâlî araştırmalarında hakikate ulaşmayı hedeflememiş ve burhani akıl yürütme yöntemini kullanmamıştır. Son olarak ise İbn Rüşd‟ün algısının diğer bir unsurunu da Gazzâlî‟nin tutarsızlıkları ve aynı konu hakkındaki sık konum değişiklikleri oluşturur. İbn Rüşd‟e göre teorik meselelerde icmayı aştıkları sebebiyle Müslüman filozofların küfürle ithamı, ölümden sonraki hayatın keyfiyeti ve mahiyeti ve İlk ilke‟den ay altındaki şeylerin aracı varlıklar vasıtasıyla çıkışı gibi bir çok konuda Gazzâlî sık sık konum değiştirip tutarsızlığa düşmüştür.

A peripatetic philosopher's perception of Ghazali: Averroes' perception of Ghazali

In this research I will focus on the main and central features of Averroes‟ perception of Ghazali instead of concentrating on polemical debates between two thinkers. In other words, how Averreos, as an Peripatetic Philosopher, perceivesGhazali? What are the main characters of his perception regarding Ghazali? Consequently I hope that Ghazali‟s thought can be grasped more deeply and profoundly from another point of view. This research also may enlighten the rela- tionships between theology and philosophy through Averroes‟s perception ofGhazali. First of all, Avrroes recognize and appreciates Ghazali‟s intellectual capacity, his deep effect and religious authority on Islamic Society very well. Secondly for Averroes mainly perceive Ghazali as Asharitean theologian. This fact guides Ghazali‟s thoughts directly or indirectly. Thirdly Averroes considers Ghazali who does not aim to discover the truth in itself and does not follow the demonstrative reasoning namely burhan. Therefore he grasped inappropriate conclusions re- garding the theoretical subjects and the position and the intentions of the philosophers. Lastly, Averroes observes Ghazali as inconsistent and variable thinker regarding many theoretical subject such as the attribute of the hereafter, condemnation of the philosopher with heresy and whether there are mediatory existents between First Principle and sublunary worlds.

PDF

___

Abdülazim Ed-Dîb, Cüveynî, İmamül-Haremeyn‛ Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), 1993, IIX.
Atilla Arkan, İbn Meymun Felsefesinde Tanrı, İstanbul: Değişim Yayınları, 2007.
Ebû Bekr İbnul-Arabî, el-Avâsımminel-kavâsım, ed. AmmârTâlib, Kahire: Mektebetü Dârul-Türâs, 1417/1997.
Eric L. Ormsby, Ghazali: The Revival of Islam, Oxford, England: Oneworld, 2008.
FarhadDaftary, The Ismāīlīs: Their History and Doctrines, Cambridge England: Cambridge University Press, 1990.
Farouk Mitha, Al-ghazali and the Ismailis: A Debate on Reason and Authority in Medieval Islam, London: I.B. Tauris in association with the Institute of Ismaili Studies, 2001.
Frank Griffel, Al-ghazali's Philosophical Theology, Oxford: Oxford University Press, 2009.
Gazzâlî, Ebû Hamid Huccetülislam Muhammed b. Muhammed, Fezâihul-bâtıniyye ve fezâilül-Mustazhiriyye, ed. Abdurrhman Bedevi, Kahire: Darül-Kavmiyye, 1383/1964.
Gazzâlî, Ebû Hamid Huccetülislam Muhammed b. Muhammed, Mişkâtül-envâr, ed. Ebul Alâ el-Afîfî, 1964, Kahire: 1964.
Gazzâlî, Ebû Hamid Huccetülislam Muhammed b. Muhammed, el-Munkızmine'd-dalâl,Kahire: Mektebetül-fenni, 1961; çev. HilmiGüngör, Ankara: MilliEğitimBakanlığı, 1948.
Gazzâlî, Ebû Hamid Huccetülislam Muhammed b. Muhammed, Faysalü't-tefrikabeyne'l-İslâmve'z-zendeka, ed. Mustapha Hogga, Paris: J. Vrin, 2010.
Gazzâlî, Ebû Hamid Huccetülislam Muhammed b. Muhammed, el-Kıstasü'l-müstakîm, ed. Viktor Şelhet, Beyrut : Dârü'l-Maşrık, 1983.
George Makdisi, The Rise of Colleges: Institutions of Learning in Islam and the West Edinburgh: Edinburgh University Press, 1981.
İbn Meymun, Delâletül-Hairîn, ed. Hüseyin Atay, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyatFakültesi Yayınları, 1974.
İbn Rüşd, Ebül-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kurtubî, el-Keşf an menâhici'l-edille fi akâidi'l-mille (tsh. Mustafa Abdülcevad İmran), 3. bs., el- Mektebetü'l-Mahmudiyye, Kahire, s. 99-100; Türkçe tercümesi Felsefe Din İliş- kileri, trc. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah yayınları, 1985.
İbn Rüşd, Ebül-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kurtubî, ed-Darûri fi usûli'l-fıkh ev muhtasarü'l-mustasfa (thk. Cemaleddin Alevi), Beyrut: Darü'l-Garbi'l-İslâmi,1994.
İbn Rüşd, Ebül-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kurtubî, Faslul-makâl fî mâbeyneş-şerîa vel-hikme minel-ittisâl: felsefe, din ilişkisi (trc. Bekir Karlığa), İşaret yy., İstanbul 1992.
İbn Rüşd, Ebül-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kurtubî, Tehâfütüt-Tehâfüt(nşr. haz. Maurice Bouyges), Beyrut: Imprimerie Catho- lique, 1930,
Lenn E. Goodman, GhazâlîsArgumentfrom Creation‛, International Journal of Middle East Studies, (IJMES) 2, s. 67-85.
Mustafa Çağrıcı, Gazzâlî‛ Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), 1996, XIII.
Nurullah Kesâî, Medâris-i Nizâmiyye ve tesirât-ı ilmî ve ictimaî, Tahran : Müessese-i İntişarat-ı Emir Kebir, 3. bs.,1374/1995.
Richard Frank M.,Al-Ghazali and the Ashʻarite School, Durham, N.C.: Duke University Press, 1994.
Süleyman Uludağ, Felsefe Din İlişkileri, İstanbul: Dergah yayınları, 1985.