Abdullâh b. Abbâs’ın (ö. 68/687) Mirasa Dair İstidrâkleri

Müksirûndan biri olan Abdullâh b. Abbâs 1660 hadis nakletmiş ve İslâmi ilimlerin farklı birçok alanlarıyla birlikte hadis ilmiyle temâyüz etmiştir. Kur’ân’daki incelikleri kavrayıp yorumlaması için Rasûlullah’ın özel duasına mazhar olan Abdullâh b. Abbâs, fetvaları oldukça meşhur fakih bir sahâbîdir. Rasûlullah’ın sünnetini anlamaya yönelik çabaları sahâbenin gözlemine bağlı olarak farklılık arz etmektedir. Ayrıca onların her birinin hadisleri anlayış ve kavrayışları aynı seviyede değildi. Bundan dolayı rivâyetler hususunda farklı anlayışlar, yorumlamalar, unutmalar ve yapılan hatalar sebebiyle sahâbe birbirini tenkit etmiştir. Büyük bir ilmi birikime sahip olan İbn Abbâs sahâbeden mirasa dair nakledilen bazı rivâyetleri, uygulama ve fetvaları düzeltmiş ve onları tenkit etmiştir. İbn Abbâs’ın hayatına ve hadis, tefsir ve fıkıh ilmindeki konumuna dair çalışmalar yapılmıştır. Ancak onun ferâiz hususundaki istidrâkleri hadis ilmi açısından incelenmemiştir. Araştırmamızda onun hadis ilmi çerçevesinde Rasûlullah’ın sözlerinin ve uygulamasının doğru anlaşılması için mirasa dair yaptığı istidrâkleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, İbn Abbâs, Fıkıh, Ferâiz, İstidrâk

Abdullāh Ibn Abbās’s (d. 68/687) Corrections (Istidrāk) Regarding Inheritance

Abdullāh Ibn Abbās is one of the companions well known for his verdicts in the area of the Islamic law of inheritance and the abundance of his verdicts in jurisprudence. In this regard, the inheritance sections of the jurisprudence books often include Ibn Abbās's verdicts and applications. He approached the matters regarding jurisprudence from a different perspective, ruled differently from the companions, and provided corrections mainly in terms of the science of inheritance regarding the sayings narrated by the companions, applications and verdicts of the companions. In this regard, Ibn Abbās considered the jurisprudential aspects of the sayings and applications of Prophet Muhammad and made a ruling by interpreting the same narration by his wide understanding and knowledge and considering the meaning of the sayings. Ibn Abbās, who made different interpretations and evaluations in his corrections (istidrāk) regarding the law of inheritance, objected to Umar Ibn Al-Khattab and Uthman Ibn Affan, criticized and corrected the narrations of Zayd Ibn Thabit. Ibn Abbās, who interpreted the matters regarding inheritance according to the principles of the Qur'ān, made rulings according to the apparent meanings of the related verses of the Qur'ān.

Keywords:

Hadith, Ibn Abbās, Fiqh, Faraidh, Istidrāk.,

PDF

___

Abdurrezzâk, Ebû Bekir, Abdurrezzâk b. Hemmâm es-San’ânî. el-Musannef, thk. Habiburrahman A’zamî. 2. Basım. Beyrut: el-Meclisü’l-İlmî, 1983.
Akbıyık, Ali. Abdullah b. Abbâs’ın Hayatı ve Şahsiyeti. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
Aktan, Hamza. “Hacb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14/424-425. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Almaany. “İstidrak”. Erişim 14 Ekim 2020. Almaany.com/tr/dict/ar-tr/istidrak.
Aslan, Abdulğalip. Abdullah İbn Abbâs’ın Fıkıhçılığı ve Hac İbadetiyle İlgili İçtihatları. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
Assil, Yaser. Abdullah b. Abbas’ın Hadis İlmine Katkıları. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
Aydın, İsmail. “İbn Abbâs: Filolojik Tefsirin Öncüsü”. Ekev Akademi Dergisi 15/48 (Yaz 2011), 117-132.
Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Hadisevi, 2006.
Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ. Ensâbu’l-eşrâf. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417-1996.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyn. es-Sünenü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1424-2003.
Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1438/2017.
Bulut, Ahmet. “Abdullah b. Abbâs’ın Şahsiyeti ve İlmî Faaliyetleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 2/2 (1987), 219-227.
Cerrahoğlu, İsmail. “Abdullah İbn Abbâs ve Tefsir İlmindeki Yeri”. DİB Dergisi XI/2 (1972), 74-83.
Cessâs, Ebû Bekir, Ahmed b. Ali. Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İhyâ-i Türâsi’l-Arabî, 1412/1992.
Cum’a, Muhammed. Ahkâmü’l-Mîrâs fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye. Ummân: Dâru’l-Fikr, 1981.
Çakan, İsmail Lütfi - Eroğlu, Muhammed. “Abdullah b. Abbâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/76-79. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Usûlü. İstanbul: İFAV, 2016.
Çetin, Mustafa. “Abdullah b. Abbâs ve Tefsiri”. Dokuz Eylül İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1983), 227-238.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdurrahmân. Sünen. Beyrut: Dâru İhyâ-i Sünneti’n-Nebeviyye, 1981.
Döndüren, Hamdi. “Avl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/117-118, İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Durmuş, İsmail. “İstidrâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/329-330, İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
Habrî, Ebu’l-Hâkim Abdullâh b. İbrâhîm el-Habrî. Kitâbu’t-telhîs fî ilmi’l-ferâiz. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1416/1995.
Hâkim, Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdullâh. Müstedrek ale’s-Sahîhayn. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2002.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit. el-Câmi’ li ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
İbn Abdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdullâh. el-İstîâb fî ma’rifeti’l-ashâb. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1433/2012.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta’dîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. Kâhire: Mektebetü’r-Rüşd, 1427/2006.
İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. Beyrut: Matbatü’s-Saadet, 1328/1910.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî, Ta’lîku’t-ta’lîk. Ürdün: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1420/1999.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. el-Metâlibu’l-âliye. thk. Habîbu’r-Rahman el-Azamî, Kuveyt: el-Matbaatu’l-Asrî, 1973.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tehzîbu’t-tehzîb. Beyrut: Dâru Sadr, 1326/1908.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-Muhallâ. Kahire: İdâretü Tıbaati’l-Müniriyye, 1347/1928.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâmüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdu’l-muhsin, Kahire: Dâru Hicr, 1998.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed. el-Muğnî. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1367/1948.
İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-lisân tehzîbu lisâni’l-Arab. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
İbn Sa’d, Ebû Abdullâh Muhammed b. Sa’d. es-Sîretü’n-Nebeviyye min tabakâti’l-kübrâ. Kâhire: ez-Zehrâu li’l-A’lâmi’l-Arabî, 1409/1989.
İbn Sa’d, Ebû Abdullâh Muhammed b. Sa’d. et-Tabakâtu’l-kübrâ. Beyrut: Dâru Sâdır, 1376/1957.
Kal’aci, Muhammed Ravvâs. Mevsûatü Fıkhi Abdillâh b. Abbâs. Mekke: et-Türâsü’l-İslâmî, t.y.
Kocabıyık, Yunus. İbâdât Bağlamında İbn Abbâs’ın Fıkıh Mezhepleri Üzerindeki Etkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
Komisyon. Hadislerle İslâm. İstanbul: DİB Yayınları, 2017.
Kurtubî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-mübeyyin limâ tezammenehû mine’s-sünneti ve âyi’l-Furkân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
Kurtubî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed. Tefsîru’l-Kurtubî. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1356/1937.
Kuzudişli, Bekir. Hadis Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2017.
Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb, el-Havî’l-Kebîr Hüve Şerhu Muhtasari’l-Müzenî Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1994.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. el-Mecmû’. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417/1997.
Özek, Ali. “Dirayet Müfessiri İbn Abbâs”. Marmara Üniversitesi İFD. 4 (1986), 67-74.
Özsoy, Abdulvahap. “Sahâbe Yorumunun Mutlaklaşması –Hüzeyme’nin Şahitliği Örneği-“. Ekev Akademi Dergisi 65 (Kış 2016), 1-40.
Saîd b. Mansûr, Ebû Osmân. Sünen. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1985.
Savut, Harun. “Abdullah b. Abbâs’a İsnad Edilen ve Tartışma Konusu Olan Rivâyetler”. XII. Tefsir Akademisyenleri Koordinasyon Toplantısı Kur’ân ve Sahâbe Sempozyumu (22-23 Mayıs 2015). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2016, 253-275.
Sayılgan, Abdurrahman. “Allah’ım Ona Kitabı ve Hikmeti Öğret” Hadisi Çerçevesinde Abdullah b. Abbâs’ın Hadis İlmindeki Yeri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Serahsî, Ebû Bekir, Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsut. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1414/1993.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Tuzcu, Recep. “Fıkhi ve Siyasi İhtilaflar Bakımından İbn Abbas’ın Asabe Rivayetinin Sened ve Metin Açısından Tahlili”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22/1, (2017), 55-82.
Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
Yatkın, Nihat. “Abdullah b. Abbâs ve Rivâyet Bağlamında Hz. Peygamber’le İlişkisi”. İslâm Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahâbe-II- Sahâbe ve Rivâyet İlimleri- Tebliğ ve Müzakereler (2016). 389-420.
Yatkın, Nihat. Abdullah İbn Abbâs ve Hadis İlmindeki Yeri. Ankara: Yatkın N. Yayınevi, 2012.
Yazıcı, Abdurrahman. “Abdullah b. Abbâs (r.a)’ın Ferâiz İlmindeki İçtihat ve Uygulamaları”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 28 (2016), 307-326.
Yazıcı, Abdurrahman. “Fıkıhta Meşhur Bir Miras Meselesi Olarak Ömeriyyeteyn: Kaynağı, Ortaya Çıktığı Haller ve Çözümü”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (2013) 223-244.
Zehebî, Ebû Abdullâh Şemseddin. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, thk. Şuayb Arnaût, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1406/1986.
Zehebî, Ebû Abdullâh Şemseddin. Tezkiretu’l-huffâz. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1347/1928.
Zehebî, Muhammed b. Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirun. Kahire: Vehbe Kütüphanesi, 1976.
Zerkeşî, Ebû Abdullâh Bedrüddîn Muhammed. Hz. Âişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler, çev. Bünyamin Erul, Ankara: Kitâbiyât, 2002.