Türkçe işaret sözcükleri dizgesi üzerine bazı notlar

Bu çalışmada, Türkiye Türkçesindeki işaret sözcüklerinin çeşitli kullanımları, ilk kez, durumsal, algısal ve metne bağlı özelliklerine ayrılarak incelenmiştir. Durumsal kullanımda (durum bağlamında bulunan nesneleri işaret eden kullanımda), bu ve şu sözcükleri, o’dan farklı bir dağılımsal özellik göstermektedir; bu ve şu konuşucunun alanı içinde bulunan göndergeye işaret ederken, o konuşucunun alanı dışında kalan göndergeye işaret eder. Algısal kullanımda (konuşucunun ve dinleyicinin ortak bilgisine dayalı işaret sözcüğü kullanımda) da, durumsal kullanımdakine benzer bir biçimde, şu ve o işaret sözcüklerinin dağılımı konuşucunun alanı kavramına duyarlıdır. Metne bağlı kullanımda (işaret sözcüğünün, söylem içinde kendinden önce gelen bir tümceye ya da ad öbeğine gönderimde bulunduğu kullanımda), bu kendinden önce gelen bir önermeyi, o kendinden önce gelen bir ad öbeğini işaretler. Ayrıca, o işaret sözcüğü, bu sözcüğünde görülmeyen, bir niceleyici tarafından bağlanan mantıksal değişken olma özelliğine sahiptir. Araştırmanın bulguları bize, Türkçe işaret sözcükleri dizgesiyle ilgili şunları göstermektedir: (a) durumsal kullanımda, Türkçe işaret sözcükleri iki sırası bitişik olan ikili bir karşıtlık ilişkisi (bu şu / o) sergilemektedir, (b) Türkçe işaret sözcüklerinin algısal ve metne bağlı kullanımlarında ise ikili karşıtlık dizgeleri (algısal kullanımda ‘şu / o’ ve metne bağlı kullanımda ‘bu / o’ dizgeleri) göze çarpmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Türkçe, işaret sözcükleri, durumsal kullanım, algısal kullanım, metne bağlı kullanım

Some notes on the system of Turkish demonstratives

In this study, various usages of modern Turkish demonstratives have been first time examined by dividing into situational, recognitional and anaphoric characteristics. In the situational use (in a demonstrative use which indicates an object in the situational context), bu and şu show a distinctive distributional property unlike the demonstrative o: Bu and şu refer to the object which is within the speaker’s space while o refers to the object which is outside of the speaker’s space. In the recognitional use (in a demonstrative use which is based on a specific shared knowledge between the interlocutors), the distribution of the demonstratives şu and o are sensitive to the concept of speaker’s space like their situational counterparts. In the text-dependent use (in a use where a demonstrative refers to a proposition or a noun phrase in the discourse), bu marks a proposition and o marks a noun phrase in the preceding discourse. Besides, unlike the demonstrative bu, o has a feature of being a logical variable bounded by a quantifier. Regarding the demonstrative system, our findings show that (a) in the situational use, Turkish demonstratives exhibit a dichotomous relation where two series appear to be placed contiguously (e.g. bu şu / o), (b) as for the recognitional and text-dependent uses of Turkish demonstratives, the dichotomic series ‘şu / o’ in the recognitional use and ‘bu / o’ in the text-dependent use occur.

Keywords:

Turkish, demonstratives, situational use, text-dependent use,

PDF

___

Balpınar, M. (2006) Bu-şu-o no Imi Kino to Torukogo ni okeru Sijishi Taikei ni tsuite [Bu-şu-o’nun Anlamsal İşlevi ve Türkçe İşaret Sözcükleri Sistemi Üzerine] (Yüksek lisans tezi). Reitaku Üniversitesi, Chiba, Japonya. Balpınar, M. (2014). Torukogo sijishi ni okeru hibunmyaku siji yōhō no saikentō [Türkçe işaret sözcüklerinin metne bağlı olmayan kullanımlarının yeniden incelenmesi]. Tōkyō Daigaku Gengogaku Ronshū, 35, 21-39. Banguoğlu, T. (2004). Türkçe’nin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu. Bastuji, J. (1976). Les relations spatiales en turc contemporain; étude sémantique. Paris: Éditions Klincksieck. Bazin, L. (1968). Introduction à l’étude pratique de la langue turque (troisième édition revue et corrigée, 1987). Paris: Librairie d’Amérique et d’Orient, Adrien Maisonneuve. Bussman, H. (1996). Dictionary of Language and Linguistics. London and New York: Routledge. Clark, H. H., & Marshall, C. R. (1981). Definite reference and mutual knowledge. A. K. Joshi, B. L. Webber, & I. A. Sag, Elements of discourse understanding (ss. 10-63). Cambridge: Cambridge University Press. Eldem, B. (2004). Seni Tılsımlar Korur. İstanbul: İnkılâp. Ergin, M. (1958). Türk dil bilgisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu. Hayasi, T. (1985). Torukogo no sijishi [Türkçe işaret sözcükleri]. Ajia & Afurika gengo bunka kenkyūjo tsūshin, 53, 55-57. Hayasi, T. (1988). On Turkish Demonstratives. Tokyo university linguistic papers, 88, 229-238. Hayasi, T. (1989). Torukogo no susume 3: ‘kore-sore-are’ arekore [Türkçe’den öneriler 3: ‘kore, sore, are’ arekore]. Gengo, 18(1), 96-101. Hayasi, T. (2014). Temporal characteristics of the Turkish demonstrative şu. N. Demir, B. Karakoç & A. Menz, Turkology and Linguistics: Éva Ágnes Csató Festschrift (ss. 209-217). Ankara: Hacettepe Üniversitesi. Iinuma, E. (1995). Torukogo Kiso [Temel Türkçe]. Tōkyō: Besutosha. Kinsui, S., Okazaki, T., & Jo, M. (2002). Sijigo no rekishiteki-taishō gengogakuteki kenkyū: Nihongo-Kankokugo-Torukogo [İşaret sözcüklerinin tarihsel-karşılaştırmalı dilbilimsel araştırması: Japonca-Korece-Türkçe]. N. Ogoshi, Sirīzu gengo kagaku 4 taishō gengogaku [Dil bilimi serisi 4 karşılaştırmalı dilbilim] (ss. 217-247). Tōkyō: Tōkyō Daigaku Shuppankai. Kissling, H. J. (1960). Osmanisch-Türkische grammatik. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. Kornfilt, J. (1997). Turkish. London: Routledge. Kulin, A. (2007). Veda. İstanbul: Everest. Lewis, G. L. (1967). Turkish grammar. Oxford: Oxford University Press. Lyons, J. (1977). Semantics 2. London: Cambridge University Press. Mungan, M. (1992). Taziye. İstanbul: Metis. Nisioka, I. (2005). Türkçe ve Kazakça İşaret Sözcüklerinin Karşılaştırmalı Araştırması. M. Sarı & H. Nas, XIX. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri (ss. 222-233). Şanlıurfa: Elif Matbaası. Nisioka, I. (2006). Gendai Churuku shogo no sijisi no kenkyū [Günümüz Türki Dillerindeki İşaret Sözcükleri Üzerine Bir Çalışma] (Doktora tezi). Kyūshū Üniversitesi, Fukuoka, Japonya. Ogawa, H. (1986). Tekisutoteki chokuji hyōgen [Metinsel gösterim ifadeleri]. Eigo Seinen, 132(4), 165. Öğüt, T. Y. (2004). 100 Diyalog. İstanbul: Mitos Boyut. Sümer, D. (2003). Toplu Oyunları 3. İstanbul: Mitos Boyut. Sümer, G. (2006). Bütün Oyunları 3. İstanbul: Mitos Boyut. Underhill, R. (1976). Turkish Grammar. Cambridge, MA: MIT Press.