Tasavvuf şiirinde bir nazım türü: Meşrepname

İnsanoğlu için kendini bir gruba, kuruma, topluluğa, teşkilata, cemiyete, millete ait hissetmek önde gelen duygusal ihtiyaçlardan biridir. Bu ihtiyaca bağlı olarak, ait hissedilen oluşumun zaman zaman bazı mensuplarınca övüldüğü ve o oluşuma aidiyetin coşkulu bir dille ifade edildiği görülür. Tasavvuf erbabının da kendini ait hissettiği tarikat ya da meşrebi överek ona mensubiyetini açıkça dile getirmesinin bu duygu ve ihtiyaçtan doğduğunu söylemek mümkündür. Her tarikat mensubunun bir oranda sahip olduğu bu aidiyet duygusunu coşkulu bir dille ifade etmek tabii olarak sûfî şairlere düşmüştür. Sûfî şairlerin divan ve divançelerinde intisap ettikleri tarikatları överek aidiyetlerini ifade ettikleri bu tür şiirlere rastlanmakla birlikte bu tür şiirler müstakil olarak ele alınmamış ve bu şiirler bir tür başlığıyla değerlendirilmemiştir. Bu çalışmada sûfî şairin bir tarikata ya da meşrebe aidiyetini coşkulu bir dille ilan ettiği şiirler için nazım türü olarak “meşrepname” veya “meşrebiyye” adı önerilmiş ve tespit edilen örnekleriyle bu şiirlerin genel nitelikleri ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf şiiri, tarikatname, nazım türü, aidiyet duygusu, meşrepname, meşrebiyye

PDF

___

Adak, A. (2006). Za’fî-i Gülşenî, Hayatı, Eserleri, Edebî Şahsiyeti ve Dîvanının İncelenmesi. (Doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Alvan, T. (1998). Hayâlî-i Güşenî Dîvânı. (Yüksek Lisans tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Bursalı, M. T. (2000). Osmanlı Müellifleri. (Haz. M. Tatcı, C. Kurnaz). Ankara: Bizim Büro Basımevi.
Dilçin, C. (1995). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Edirneli Kâmî (2017). Kâmî Dîvânı. (Haz. G. E. Yazıcı). Erişim Tarihi: 26.02.2023, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55977,kami-divani-pdf.pdf?0
Erol, M. (2002). Azbî Baba Divanı (İnceleme Metin). (Yüksek Lisans tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Esrâr Dede (2018). Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. (Haz. İ. Genç). Erişim Tarihi: 28.02.2023, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64058,esrar-dede-divanipdf.pdf?0
Gölpınarlı, A. (2013). Melâmîlik ve Melâmîler. İstanbul: Milenyum Yay.
Hâmî, A. B. (2013). Divan-ı Hâmî-i Mar’aşî. (Haz. L. Alıcı, G. T. Alıcı). Ankara: Öncü Basımevi.
İpekten H. (1994). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. Ankara: Dergâh Yayınları.
İsen, M. (2010). Divan Şairlerinin Tasavvuf ve Tarikat İlişkileri. Tezkireden Biyografiye. İstanbul: Kapı.
Kara, M. (2011). Melametiye. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 43/1-4, 561-598.
Karagöz, H. (1997). Askerî Dîvânının Tenkitli Metni. (Yüksek Lisans tezi). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Karaman, Ö. A. (2019). ‘Aşkî Hüseyin Efendi Dîvânı (Edisyon-Kritik Metin İnceleme). (Yüksek Lisans tezi). Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kılıç, R. (2004). Osmanlı Devleti'nde Gülşenî Tarikatı (Genel Bir Yaklaşım Denemesi)". OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 15/15, 209-226.
Macit, M. (2012). Osmanlı Kültür ve Sanatında İbrahim Gülşenî’nin İşlevi. Bilig, 64, 193-214.
McMillan, D.W. ve Chavis, D.M. (1986). Sense of community: A definition and theory. Journal of Community Psychology, 14, 6-23.
Mutlu, M. (t.y.). Şiir Defteri, Salih Yılmaz Kitaplığı, (fotokopi nüsha).
Öngören, R. (2011a). Tarikat. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 40, s. 95-105). içinde TDV.
Öngören, R. (2011b). Tasavvuf. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 40, s. 119-126). içinde TDV.
Özdemir, M. (1999). Neccâr-zâde Rızâ Divanı’nın Edisyon Kritiği. (Yüksek Lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özmen, V. (2007). Abdurrahîm-i Tirsî Dîvânı, İnceleme-Metin-Düzyazıya Çeviri). Yüksek Lisans tezi). Kocaeli Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özuygun, A. R. (1999). Hasan Sezâyî’nin Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Dîvân’ının Tenkitli Metni ve İncelenmesi. (Doktora tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sâkıb Dede, Sâkıp Dede Dîvânı, (Haz. A. Arı). Erişim Tarihi: 27.02.2023, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59860,sakib-dede-divanipdf.pdf?0
Saruhânî, A. S. N. (1980). Dîvan-ı Sâmî. İzmir: Akyol Neşriyat.
Şengün, N. (2006). Nazir İbrahim ve Divanı (Metin-Muhteva-Tahlil). (Doktora tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Şengün, N. (2007). La’lî Mehmed Fenâî Efendi ve Dîvânçesi. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 25, 241-270.
Şeyh Gâlib (t.y.). Şeyh Gâlib Dîvânı. (Haz. N. Okçu). Erişim Tarihi: 28.02.2023, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78404/seyh-galib-divani.html
Uludağ, S. (1998). Âdâbü’l-Mürîd. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 1, s. 336-337). içinde TDV.
Uzel, N. (2008) Erişim Tarihi: 01.03.2023, https://nezihuzel.net/2008/04/17/1033/#comment-3669318906
Yalçınkaya, M. A. (2008). Bandırmalızâde Hâşim Baba Dîvânı. (Yüksek Lisans tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yazıcı, G. (2001). Kâmî. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 24, s. 279-280). içinde TDV.
Yıldız, A. (2012). Ahmed Sûzi Divânı, Sivas: Buruciye Yay.