Rusça ve Türkçe deyimlerde burun kavramı: Kültürdilbilimsel bir inceleme

XX. yüzyılın sonlarına doğru dil ve kültür etkileşimini incelemek üzere ortaya çıkan kültürdilbilim, dilbilimin yeni bir bilim dalıdır. Kültürün dildeki yansımasını inceleyen bu bilim dalı, dil birimleri aracılığıyla toplumun dil bilincini, dil dünya görüşünü, milli değerlerini ve algılarını ortaya çıkarmayı hedefler. Kültürdilbilim bakış açısına göre dil, kültür olgusu olarak ele alınır ve hem kültür ögelerini muhafaza eden hem de aktaran bir birimdir. Rus bilim dünyasında kabul gören dört ekolden biri olan V. N. Teliya ekolü, bir toplumun dünya görüşü ile kültürü hakkında bilgilerin deyimlerde gizli olduğunu savunur ve kültürdilbilimsel yaklaşım çerçevesinde dil birimleri arasında deyimlerin çözümlenmesi üzerine odaklanır. Atasözleri ve deyimler, bir toplumun dünya görüşü, inanışları, efsaneleri, değer yargıları, kültürü, tarihi, sanatı, gelenekleri ve görenekleri gibi birçok konu hakkında bizlere bilgi veren en önemli kaynaklardan biridir. Bir halkın kültürüne ait izler taşıyan deyimler, o halkın milli-kültürel değerlerine özgün bilgileri geçmişten günümüze muhafaza eder. İnsan vücudunun bölümlerine ait adlandırmalarla oluşturulmuş deyimler her kültürde evrensel ve ulusal değerlere sahiptir. V. N. Teliya ekolünün deyimlere yönelik yaklaşımını benimsediğimiz bu çalışmamızda kültürdilbilim çerçevesinde Rus ve Türk dillerinde ‘burun’ ögesini içeren deyimlerin kültürel anlamları irdelenecektir. Karşılaştırmalı inceleme yöntemiyle iki farklı dile ve kültüre sahip Rus ve Türk halklarının dil dünya görüşlerindeki benzerlikler ve farklılıklar ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Rus dili, Türk dili, Kültürdilbilim, Kültür kodları, dil dünya görüşü, deyimler

The concept of ‘Nose’ in Russian and Turkish idioms: A cultural Linguistic analysis

Cultural linguistics, which emerged towards the end of the twentieth century to examine the interaction of language and culture, is a new branch of linguistics. This branch of science, which examines the reflection of culture in language, aims to reveal the language consciousness, language worldview (the linguistic image of the world), national values and perceptions of the society. From the point of view of cultural linguistics, language is accepted as a cultural phenomenon and it is a unit that both preserves and transmits cultural elements. The school founded by V. N. Teliya, one of the four schools accepted in the Russian scientific world, argues that the information about the world view and culture of a society is hidden in idioms and focuses on the analysis of idioms within the framework of cultural linguistics approach. Proverbs and idioms are one of the most important sources that give us information about many subjects such as a society's worldview, beliefs, legends, values, culture, history, art, customs and traditions. Idioms that carry traces of a people's culture preserve information unique to the national-cultural values of that people from the past to the present. Idioms formed with the naming of parts of the human body have both universal and national values in every culture. In this study, in which we adopt the approach of the school of V. N. Teliya to idioms, the cultural meanings of idioms containing the 'nose' element in Russian and Turkish languages will be examined within the framework of the cultural linguistics. The similarities and differences in the linguistic views of the world of Russian and Turkish peoples, who have two different languages and cultures will be revealed through the comparative analysis method.

Keywords:

Russian Language, Turkish Language, Cultural Linguistics, Culture Codes, The Linguistic Image of the World, idioms,

PDF

___

Alefirenko, N. F. (2016). Lingvokulturologiya.Tsennotsno-Smıslovoye Prostranstvo Yazıka. Moskva: Flinta
Ayverdi, İ. (2008). Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı
Fyodorov, A.İ. (2008). Frazeologiçeskiy slovar russkogo literaturnogo yazıka. Moskva: Astrel
Gudkov, D. B. ve Kovşova, M. L. (2007). Telesnıy kod russkoy kulturı. Moskva: Gnozis
Krasnıh, V. V. (2002). Etnopsiholingvistika i Lingvokulturologiya. Moskva: Gnozis
Maslova, V. M. (2001). Lingvokulturologiya. Moskva: Akademiya
Özbent, S. (2013). Sözlüksel Alan Teorisi ve Çeviri. Diyalog Interkulturelle Zeitschrift Für Germanistik, 1(2), 55-66.
Pala, İ. (2005). İki Dirhem Bir Çekirdek. İstanbul: Kapı Yayınları
Paşalıoğlu, C. (2016). Rusça ve Türkçe Deyimlerde ‘Baş’ ve ‘Göz’ Kavramları (Kültürdilbilimsel Çözümleme). International Congress on Social Sciences. Antalya, 92 – 104.
Saraç, H. (2019). Bir milletin kültürel belleğinin şifreleri: Kod kültürleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. (Ö6), 157-169. DOI: 10.29000/rumelide.648467
Saraçbaşı, M. E. (2010). Örnekleriyle Büyük Deyimler Sözlüğü I. Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
Şanskiy, N. M., Zimin, V. İ. ve Filippov, A. V. (2001). Şkolnıy frazeologiçeskiy slovar russkogo yazıka. Znaçeniye i proishoşdeniye slovosoçetaniy. Moskva: Drofa
Teliya, V. N. (1995). Slovar obraznıh vırajeniy russkogo yazıka. Pod. Red. V. N. Teliya. Moskva: Oteçestvo
Teliya, V. N. (2014). Bolşoy Frazeologiçeskiy Slovar Russkogo Yazıka. Otv. Red. V. N. Teliya. Moskva: Ast-press kniga
URL-1: Türk Dil Kurumu Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/
URL-2: Natsionalnıy korpus russkogo yazıka. Erişim adresi: https://ruscorpora.ru/new/
URL-3: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/kafdagi
Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual
Yarantsev, R.İ. (1997). Russkaya Frazeologiya. Slovar-Spravoçnik: Ok. 1500 Frazeologizmov. Moskva: Russkiy Yazık