Klasik Türk şiirinde bir hat terimi olarak “hil’at”

Şekil şartları ve muhtevasıyla sınırları önceden belirlenmiş bir edebî geleneğin varisi olan klasik Türk şairleri bu sınırlar içerisinde farklı olmanın yollarını ararlar. Şairlerin klasik şiirin kelime kadrosundaki bazı kelimeleri alışılmışın dışında farklı anlamlarıyla kullanmaları ya da onlara dolaylı yoldan işaret etmeleri de farklı olmak adına başvurduğu yöntemlerden biridir. Klasik Türk şairlerinin sık kullandığı kelimelerden biri olan ve divanlarda çok büyük oranda giyim-kuşama ait bir unsur olarak yer alan hil’at de bu duruma örnek oluşturabilecek kelimelerdendir. Kıyafet terimi olarak “beğenilen kimselere takdir, tebrik ve teşvik amacıyla giydirilen süslü elbise, kaftan” anlamına gelen hil’at şiirlerde de genellikle bir kimseyi yahut bir işi övmek için kullanılmıştır. Bununla birlikte kelimenin klasik şiir metinlerinde karşılaşılan bazı kullanımlarında fark ettiğimiz bir başka anlamı daha bulunmaktadır. Kelime bu kullanımlarda “yazı hocalarının kendilerinden yazı meşk eden öğrencilerin yazılarının üstüne çektikleri kaş şeklindeki işaret” anlamıyla yer almıştır. Yazıyla ilgili unsurlardan oluşturulmuş az sayıda beyitte karşılaşılan bu farklı kullanımlardan hareketle yaptığımız araştırmalarda kelimenin hat terimi olarak tanımına dört kaynakta tesadüf edilebilmiştir. Bu çalışmada hem bu kaynaklardaki bilgilerden hem de tespit edilen beyitlerden yola çıkarak kelimenin hat terimi olarak ifade ettiği anlam daha net bir şekilde belirlenmeye çalışılacak ve söz konusu terimin hat sahasında kullanımıyla ilgili çıkarımlara yer verilecektir. Aynı zamanda kelimenin klasik edebiyat sahası kaynaklarında tesadüf edemediğimiz söz konusu anlamıyla klasik Türk şiirine nasıl yansıdığı ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Hil’at, hat, hat terimi, klasik şiir, klasik Türk edebiyatı

“Hil’at” in classsical Turkish poetry as a calligraphy term

Classical Turkish poets, who are inheritors of a literary tradition whose form conditions and contents are predetermined, are in search of ways of being different within these boundaries. Poets using certain words in the vocabulary cadre of the classical poetry with different meanings from what is customary or pointing at them indirectly are one of the methods they resort to in order to be different. “Hil’at”, which is one of the words frequently used by classical Turkish poets and is included in divans as an element belonging to clothing, is an example in this respect. “Hil’at”, which means “fancy clothing that admired people are made to wear in order to appreciate, congratulate and encourage them, kaftan” as a clothing term, is usually used in poems to praise something or someone. However, the term has a different meaning that we encounter in classical poetry texts in terms of usage. In these usages, the term is used with a meaning corresponding to “the sign in the shape of an eyebrow that calligraphy instructors draw on the writings of their students who learn to practice calligraphy from them.” In the research we conducted based on these different usages that we encountered in few couplets made up of elements related to calligraphy, the definition of the term as a calligraphy term was found only in four sources. In this study, based on the information in these sources and the couplets determined, it will be attempted to identify the meaning of the term as a calligraphy term more clearly, and some inferences will be made regarding the use of the term in the field of calligraphy. In addition, it will be revealed how the term is reflected on classical Turkish poetry with its aforementioned meaning that we could not encounter in the classical literature sources.

Keywords:

Hil’at, calligraphy, calligraphy term, classical poetry, classical Turkish literature,

PDF

___

Aksoyak, İ. H. (2018), Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 (E.T. 10.06.2021).
Ayverdi, İ. (2008). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük. C. 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Dağlı, B. (2007). Kelime Kazanımı Üzerinde Bir Araştırma (Kıyafet ve Kumaş Adları Örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi EBE.
Demirkazık, H. İ. (2009). 18. Yy. Şairi Mustafa Fennî Dîvân (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi TAE.
Devellioğlu, F. (1999). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın.
DİA. (2004): Menşûr (Osmanlılarda Menşur). İslam Ansiklopedisi. C. 29. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
Dikmen, H. (1991). Seyyid Vehbî Ve Divanının Karşılaştırmalı Metni. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi SBE.
Düzlü, Ö. (2018). Seyyid Vehbî Divanı’na Göre 18. Asırda Osmanlılarda Sosyal Hayat. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi SBE.
Karaca, F. (1998). Hil’at (Osmanlılarda Hil’at). İslâm Ansiklopedisi. C. 18. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
Kavruk, H. (t.y.). Şeyhülislam Yahyâ Dîvânı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, (e-kitap).
Kutlar, F.S. (2004). Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî Dîvân. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, (e-kitap).
Küçük, S. (t.y.). Bâkî Dîvânı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, (e-kitap).
Kütükoğlu, M.S. (1998). Osmanlı Belgelerinin Dili. İstanbul: Kubbealtı Akademisi Kültür Ve Sanat Vakfı.
Mermer, A. (1991). Mezâkî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkidli Metni. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
Meydan Larousse: Büyük Lugat ve Ansiklopedi. (1981). Hil’at. C. 5. İstanbul: Meydan.
Özönder, H. (2003). Ansiklopedik Hat Ve Tezhip Sanatları-Deyimleri, Terimleri-Sözlüğü. Konya: Sebat Ofset Matbaacılık.
Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. 1, İstanbul: Millî Eğitim Baımevi.
Şemseddin Sâmî. (2006). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı.
Tarlan, A.N. (1992). Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ.
Tulum, M. (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: TDK.
Üst, S. (2018). Edirneli Nazmî Dîvânı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, (e-kitap).
Yanbal, S. (2009). Şâkir Mehmed Efendi Divânı (Metin-İnceleme). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi SBE.
Web1: http://www.kamus.yek.gov.tr/ (E.T. 10.06.2021).
Web2: https://www.ktsv.com.tr/sanatkarlar/114-necmeddin-okyay (E.T. 10.06.2021).
Web3: https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/hud-suresi-11/ayet-41/kuran-yolu-meali-5 (E.T: 17.06.2021).