Hatay’ın Altınözü ilçesinde kullanılan Arapça lehçesi ve bu lehçede yer alan bazı atasözleri

Yüzyıllardır çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapan Anadolu, halen günlük hayatta pek çok farklı dilin konuşulduğu bir coğrafyadır. Anadolu’da varlığını sürdüren dillerden birisi de Arapçadır. Türkiye’nin en güneyinde yer alan Hatay, Arapçanın yoğun bir biçimde kullanıldığı başlıca bölgelerdendir. Hatay’da Arapçanın Suriye yerleşik lehçesi konuşulmaktadır. Suriye sınırında bulunan Hatay’ın Altınözü İlçesi, Arapça ve Türkçenin temas halinde olduğu bir dil bölgesidir. İlçe; Sünnî Arap, Sünnî Türk, Sünnî Kürt, Alevî Arap ve Arap Ortodoks gibi farklı etnik ve dinî grupları barındırmaktadır. Arapça, nüfus yoğunluğunu pratik anlamda iki dilli bireyler olan Arapların oluşturduğu ilçenin dil haritasında geniş bir alan kaplamaktadır. Suriye yerleşik lehçesinin farklı bir ağzı olarak değerlendirilen Altınözü Arapçası, temel biçimbilim, sözdizim ve sesbilim özellikleri açısından standart Arapçayla büyük oranda benzerlik göstermektedir. Resmî ve eğitim dili Türkçeyle temas halinde olan ve yazılı kültüre dayanmayan Altınözü Arap diyalekti, diller arası etkileşim bağlamında Türkçe karşısında alıcı dil pozisyonunda olması nedeniyle pek çok Türkçe kelimeyi bünyesine katarak değişim ve deformasyona uğramıştır. Dilin korunmasında ve sonraki kuşaklara aktarılmasında önemli rol üstlenen atasözleri, Altınözü Arapçasını değişime uğramaktan koruyan unsurlar arasında yer almaktadır. Nitekim baskın dil Türkçenin ağır etkisine maruz kalan yöre Arapçasının aksine, yörede kullanılan atasözlerinin kalıplaşmış ve klişe ifadeler olması nedeniyle genel anlamda orijinal yapısını koruduğu görülmektedir. Bu nedenle söz konusu atasözleri, Suriye, Lübnan, Ürdün ve Filistin’de kullanılan atasözleriyle sözcük ve anlam yapısı itibarıyla büyük ölçüde benzerlik göstermektedir. Çalışma, Altınözü Arapçasının genel özelliklerini ve bu lehçede kullanılan bazı atasözlerini tespit ederek Türkçede aynı anlam ekseninde yer alan atasözleriyle karşılaştırmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili ve Belâğatı, Altınözü, Arapça, lehçe, atasözü

The Arabic dialect used in Altınözü district of Hatay and some proverbs in this dialect

Anatolia, which has been home to various civilizations for centuries, is still a geography where many different languages are spoken in daily life. One of the languages that survives in Anatolia is Arabic. Hatay, located in the southernmost of Turkey, is one of the main regions where Arabic is used extensively. The Syrian Sedentary Dialect of Arabic is spoken in Hatay. Altınözü District of Hatay, located on the Syrian border, is a language region where Arabic and Turkish are in contact. District; It includes different ethnic and religious groups such as Sunni Arab, Sunni Turkish, Sunni Kurdish, Alevi Arab and Arab Orthodox. Arabic occupies a large area in the language map of the district, whose population density consists of Arabs, who are practically bilingual individuals. Altinözü Arabic, which is considered as a different dialect of the Syrian Sedentary Dialect, is highly similar to standard Arabic in terms of basic morphology, syntax and phonology. Altınözü Arabic dialect, which is in contact with Turkish, the official and educational language, and not based on written culture, has undergone changes and deformations by incorporating many Turkish words due to its receptive position against Turkish in the context of interlingual interaction. Proverbs, which play an important role in preserving the language and transferring it to the next generations, are among the elements that protect Altınözü Arabic from being changed. As a matter of fact, unlike the regional Arabic, which was heavily influenced by the dominant language Turkish, it is seen that the proverbs used in the region generally preserve their original structure due to the stereotyped expressions. For this reason, the proverbs in question are very similar to the proverbs used in Syria, Lebanon, Jordan and Palestine in terms of wording and meaning. The study aims to identify the general features of Altınözü Arabic and some proverbs used in this dialect, and compare them with the proverbs in the same meaning axis in Turkish.

Keywords:

Arabic Language Rhetoric, Altınözü, Arabic, dialect, proverb,

PDF

___

Ağbaht, M., Arnold, W. (2014), Antakya’nın Dursunlu Köyünde Konuşulan Arap Diyalekti, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 39/2, 7-26.
Akalın, Ş. H. (2011), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aksan, D. (2015), Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aksoy, Ö. A. (1988), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İstanbul: İnkılap Kitabevi Yayınları.
Amâsî, M. b. K. (2002), Ravdu’l-Ahyâr el-Muntahab min Rabî‘i’l-Ebrâr, Halep: Dâru’l-Kalemi’l-‘Arabî.
Arnold, W. (1995), Arabian Dialects in the Turkish Province of Hatay, Proceedings of the 2nd International Conference of L’association Internationale Pour La Dialectologie Arabe, 1-10.
Başfırıncı, Ç. (2015), Türk Atasözlerinde Alışveriş Olgusu, Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, 7/2, 95-116.
Belâzurî, A. (1988), Futûhu’l-Buldân, Beyrut: Dâr ve Mektebetu’l-Hilâl.
Bulut, M. (2013), Türkçe Eğitimi ve Öğretiminde Dil ve Kültür Aktarımı Aracı Olarak Atasözleri ve Deyimlerin Önemi, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/13, 559-575.
Cengiz, K., Türk H. (2009), Hatay’da İki Dillilik ve İki Dillilikten Kaynaklanan Dil Karmaşası, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6/12, 190-208.
Dâdûn, İ. (2000), el-Emsâlu’ş-Şa‘biyye el-Mağribiyye, Kazablanka: Mektebetu’s-Selâm el-Cedîde.
Demir, A. (1996), Çağlar İçinde Antakya, İstanbul: Akbank Yayınları.
Gülcü, İ., (2018), Hatay Altınözü Bölgesinde Konuşulan Arapça Diyalektiği: Atasözleri, Deyimleri ve Bunların Fasih Arapçayla Karşılaştırılması, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Gündüz, A., Gökhan, İ., Hatipoğlu, S., Bahadır, G. (2013), Hatay Tarihi, Ankara: Anıt Matbaa.
İbnu’l-‘Adîm, K. (1976), Buğyetu’t-Taleb fî Târîhi Haleb, thk. Suheyl Zekkâr, Beyrut: Dâru’l-Fikr.
Jastrow, O. (2006), “Arabic Dialects in Turkey - Towards a Comparative Typology”, Türk Dilleri Araştırmaları Dergisi, 16, 153-164.
Meydânî, A. M. (1955), Mecma‘u’l-Emsâl, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Kâhire: Matba‘atu’s-Sunneti’l-Muhammediyye.
Mieder, W. (2004), Proverbs: A handbook, California: Greenwood Publishing Group.
Mubayyid, M. S. (1986), el-Hikem ve’l-Emsâlu’ş-Şa‘biyye fi’d-Diyâri’ş-Şâmiyye, Katar: Dâru’s-Sekâfe.
Prochazka, S. (1999), “From Language Contact to Language Death: The Example of the Arabic Spoken in Cilicia (Southern Turkey)”, Orientalia Suecana, XLVIII, 115-125.
Sahillioğlu, H. (1991), “Antakya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2/228-232.
Sancaktar, H., Karagel E. (2021), Altınözü (Hatay) İlçesi Kırsal Kesiminde Sürdürülen Bitkisel Üretim Faaliyetleri, Turkish Studies Social Sciences, 16/1, 249-279.
Sehlî, M. T. (2003), Mevsû‘atu’l-Emsâli’ş-Şa‘biyye el-Filistîniyye, Şam: el-Aksâ li’d-Dirâsât ve’t-Terceme ve’n-Neşr.
Sîbeveyh, A. b. O. (1988), el-Kitâb, thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn, Kâhire: Mektebetu’l-Hâncî.
Şen, A., Akdağ, S. (2021), Modern Standart Arapça ve Bazı Arap Diyalektlerinde Gelecek Zaman Formları, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 52, 179-198.
TBMM, (2012), On üç ilde büyükşehir belediyesi ve yirmi altı ilçe kurulması ile bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılmasına dair kanun, Tarih: 12.11.2012, Sayı: 6360, Resmî Gazete tarih/sayı: 06.12.2012/28489.
Tekin, M. (2000), Hatay Tarihi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
Tüm, G. (2010), Atasözlerinin Değişik Kültür ve Dilleri Anlamadaki Rolü, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5/4, 663-678.
Yeşilmen, H. (2020), Farklı Etnik Gruplar Arası Etkileşimlerde Atasözlerinin Rolü: Süryaniler ve Mahallemiler Arasında Bir Karşılaştırma, Milel ve Nihal, 17/2, 225-248.