Edebiyatımızda Hz. Meryem ve Müellifi Bilinmeyen Bir Meryem Ana Destanı

Hz. Meryem, hem doğu hem de batı milletleri için önemli ve kutsal bir kimliğe sahiptir. İslam inancında Hz. Îsâ’yı babasız dünyaya getirmesi ve birtakım mucizelere nail olması ile edebiyatta sıkılıkla kendinden söz ettiren bir karakterdir. Klasik şairlerimizin muhayyilelerinde çağrışım gücü son derece güçlü bir sembol olarak yer almış ve yüzlerce beyitte telmih, iktibas, tenasüb gibi pek çok edebi sanata kaynaklık etmiştir. Hazırladığımız bu çalışmada genel çerçevede İslam inancında Hz. Meryem hakkında bazı malumatlar verilmiş, edebiyatımıza Hz. Meryem’in hangi suretlerle konu edindiği yapılan çalışmalardan misallerle tespit edilmeye çalışılmıştır. Mevcut araştırmalarda ekseriyetle divan veya mesneviler içerisindeki beyit veya bent esasına dayalı nazım şekillerinden örneklerle Hz. Meryem konusunun işlendiği fark edilmiştir. Bu bağlamda kısas-ı enbiyâlarda ve yazmalarda Hz. Meryem hakkında manzum mensur müstakil başlıkların olduğu çalışmamızın başka bir yönünü oluşturmaktadır. Dahası yapılan çalışmaların genellikle klasik şiirle sınırlı kaldığını söyleyebiliriz. Oysa modern şiir ve halk şiirinde de Hz. Meryem önemli bir karakterdir. Bu çalışmada hem edebiyatımızda Hz. Meryem konusunu irdeledik, yapılan ve yapılması gereken çalışmalara dair tespit ve tekliflerimizi tartışmaya açtık hem de Hakîm Süleyman Ata’nın Meryem Ana Kitabı’nın Oğuz lehçesiyle yazılmış bir varyantının metnini ekledik. Hz. Meryem’in vefatını konu alan Hakîm Ata’nın bu manzumesinin Orta Asya’da meşhur olduğu ve Yesevî dervişleri tarafından cehrî zikir esnasında koro halinde okunduğu bilinmekte idi. Fakat bu manzumenin Anadolu sahasında bir varyantının bulunduğu yeni bir bilgi olarak değerlendirilebilir. Çalışma genel olarak Hz. Meryem konusuna temas etmekle birlikte mezkur manzumenin metninden oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Hz. Meryem, Türk Edebiyatı, Divan Şiiri, Hakîm Süleyman Ata, Meryem Ana Destanı

PDF

___

Abdulvâsî Çelebi, Halil-nâme (Haz. Ayhan Güldaş) (1996). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Akalın, K. H. (2007). “Orta Çağın Hristiyanlık Öğretisinde Meryem Ana Yüceltmesi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 27/271-305.
Akalın, K. H. (2016). “Göğün Kraliçesi İsis’in Geri Dönüşü: Hristiyanlıkta Meryem Ana Tapınması”. Erzurum: İLTED. 45/81-107.
Alan, F. (2018). Meryem Suresi Tefsiri. Dicle Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimler Tefsir Anabilim dalı Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır.
Alay, Z. (2005). Muhyiddin Çelebi’nin Hızır-nâmesi (İnceleme-Metin), Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Annemaria Schimmel, (2007). “Rûmî’nin Nazmında Mesih ve Meryem’le İlgili Şiirsel İmgeler”, (Çev. Mehmet Şahin). Türk İslam Medeniyetleri Akademik Araştırmalar Dergisi. Konya: Mevlana Özel Sayısı.
Arat, R. R. (1977). “Hakîm Ata”. İslam Ansiklopedisi. V/1, 101-103, İstanbul: MEB.
Ay, M. (2011). “İşarî Tefsirlerde Hz. Meryem”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 25/123-138
Ayçiçeği, B. (2016). “Klasik Türk Edebiyatında Hz. Meryem”. Kiev: ЛІТЕРАТУРНИЙ ПРОЦЕС: МЕТОДОЛОГІЯ, ІМЕНА, ТЕНДЕНЦІЇ, S. 7, s. 3-13.
Bulut, M. A. (2003). Eğridirli Şeyh Mehmet Dede Sultan’ın Hızırname’si, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Çeliboğlu, A. (1998). “Türk Edebiyatında Manzum Dini Eserler”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. Ankara: MEB.
Çubukcu, H. (2019). “İslam Tasavvufunda Hz. Meryem”. e-Şarkiyat İlmî Araştırmalar Dergisi. 11/2, 559-572.
Dikmen, M. (2023). “Klasik Türk Şiirinde Buhurumeryeme Dair”. Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 15.
Eroğlu, C. (2020). Meryem Suresinin Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi. Ağrı İbrahim Çeçen Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü Din Eğitimi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ağrı.
Fidan, M. K. (2013). “Ana Tanrıçalardan Bakire Meryem’e: Kadının Mitolojik Öyküsü”. Bursa: II. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı IV. 927-944.
Harman, Ö. F. (2004). “Meryem” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXIX, s. 236-242, Ankara: TDV Yayınları.
Hindî Mahmud, Kısâs-ı Enbiya (Haz. Ahmet Karataş). (2013). İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Yayınları.
Kara, M. (1997). “Hakîm Ata”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XV, 183-184, İstanbul: TDV Yayınları.
Kayaokay, İ, (2018). “Ahmed Râşid’in Pend-nâme-i Lokman Hekim Terceme-i Manzumesi Adlı Mesnevisi”, Bartın: Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi.
Kiraz, S. (2013). Edebiyatımızda Hz. İsa, Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi.
Koncu, H. (2913). “Yusuf ve Züleyha”. C. 44. s. 38-40. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Köksal, F. (2011). Mevlidnâme. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
Levend, A. S. (1967). “Divan Edebiyatında Hikâye” Ankara: TDAY Belleten. S. 71, 98-99.
Öngören, R. (2002). “Ahmet Avni Konuk” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XXVI, 180-182, Ankara: TDV Yayınları.
Özkul, Y. (2019). “Klasik Türk Şiirinde Kullanılan Rişte-i Meryem Söylemi/Mazmunu Üzerine Bir Mütâlaa”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, volume 12, İssue 64. 2019.
Rabgûzî, Kısasü’l-Enbiyâ. (haz. Aysu Ata). (1997). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Sayar, S. (2007). “Prof. Dr. Günay Tümer’e Göre Hristiyanlıkta ve İslam’da Hz. Meryem”. Bursa: Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 7/7, 339-408.
Süer, F. R. (2019). Livâyî’nin Manzum Yâsîn Sûresi Tefsiri, İstanbul: Asitan Yayınları.
Şahin, Z. A. (2022). Tefsir Geleneğinde Hz. Meryem, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Bilim Dalı Doktora Tezi, Adana.
Tekcan, M. (2005). “Hazret-i Meryem Kitabı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, XXXII, 185-216.
Tekcan, M. (2008). Hazret-i Meryem Kitabı, İstanbul: Beşir Kitabevi.
Tunç, S. (2010). “Klasik Türk Şiirinde Kadın Şahsiyetler” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, volume 3, İssue 15.
Türkdoğan, M. G. (2011). Klasik Türk Edebiyatında Yusuf u Züleyha Mesnevileri Üzerine Mukayeseli Bir Çalışma, Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap.
Usta, İ. (2020). “Metinlerarasılık Bağlamında Modern Arap Şiirinde Meryem Figürü,” Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15/85-82.
Yekbaş, H. (2013). Divan Şiirinde Ashâb-ı Kehf ve Râşih’in Ashâb-ı Kehf Mesnevîsi, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Yitik, A. İ. (2000). “Hz. Meryem ve Efes Meryemana Evi”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S.5, 54-70.