“Cuma kara olmaz!”: Bir dini tabunun çeviri yoluyla örtmecesi

Bu çalışma, Türkiye’de bir tabu olarak nitelendirilebilecek Kara Cuma’yı çeviribilimsel bir bakış açısı ile betimleyen ilk araştırmadır. Çalışma, Türkiye’de iş yapan ulusal ve uluslararası şirketler tarafından uygulanan örtmeceli çeviri stratejilerini ve söz konusu tüzel oluşumların örtmecelerinin ürünlerini pazarlamada ne kadar faydalı olabileceğini bulmayı amaçlamaktadır. Araştırmanın bütüncesi, Kara Cuma ifadesinin 27 ulusal ve uluslararası şirketin internet sayfalarından alınan 15 örtmeceli Türkçe çevirisinden oluşmaktadır. Çeviriler, Warren’ın (1992) örtmece stratejileri göz önünde bulundurularak çözümlenmiştir. Çözümlemeler, ele alınan şirketlerin abartma ve sezdirim olmak üzere iki stratejiyi öncelediklerini göstermiştir. 27 şirketin 16’sının abartma ve onunun ise betimleyen (şirketler), betimlenen (Cuma) ve olguya (Kara Cuma) ilişkin sezdirimleri kullandığı gözlemlenmiştir. Sadece bir şirketin ödünçleme stratejisini tercih ettiği bulunmuştur. Çözümlemeler aynı zamanda bir tabu olarak görülen Kara Cuma'nın örtmeceli çevirilerinin söz konusu etkinliğin sosyokültürel olarak kabul edilemez olan yönlerinin ortadan kaldırmasında veya değiştirilmesinde faydalı olduğunu ortaya koymuştur. Buna ek olarak, sorgulamalardan Kara Cuma'nın Türkiye’de kullanılan örtmeceli çevirilerinin yurtdışındaki örtmecesiz halinin yarattığı etkiye benzer şekilde araştırmaya dahil edilen ulusal ve uluslararası şirketlerin satış ve karlarını arttırdığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Örtmece, çeviri, kara cuma, sansür, pazarlama

“Friday cannot be black!”: Euphemizing a religious taboo through translation

This paper is the first to describe Black Friday in Turkey as a taboo from the perspective of translation studies. It intends to analyze the euphemistic translation strategies employed by national and international companies that conduct business in Turkey and aims to find out whether their euphemisms potentially assist them in marketing their products. The corpus of the study consists of 15 euphemistic Turkish translations of ‘Black Friday’, which were retrieved from the websites of 27 national and international companies. The translations were analyzed in consideration of Warren’s (1992) classification of euphemism procedures. The analyses revealed that the companies predominantly adopted two strategies: overstatement and implication. 16 of 27 companies were observed to use overstatement and ten to employ implications concerning the describers (companies), the described (Friday), and the event (Black Friday). Only one company was found to have adopted the borrowing strategy. It was concluded from the analyses that euphemized translations of the ‘taboo’ phrase Black Friday proved beneficial in removing or replacing the socioculturally unacceptable components of the event and helped the featured national and international companies’ campaigns in Turkey be culturally and socially more acceptable as they increased their sales and profits just as the un-euphemized Black Friday did in the other parts of the world.

Keywords:

Euphemism, translation, black friday, censorship, marketing,

PDF

___

Akcan, B., Gençyürek-Erdoğan, M., & Karaçok, S. (2020). Para Cuma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 23(1), 43–53. https://doi.org/10.29249/selcuksbmyd.632034
Akgüç-Çetinkaya, Ö., & Ceng, E. (2018). Türkiye’deki Black Friday Etkinliğinin Tüketici Sinizmi Bağlamında Bir Değerlendirilmesi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(4), 167–180.
Al-Jumu’ah (1997). In The Qur'an (Saheeh International, Trans.). Saudi Arabia: Abul-Qasim Publishing House
Al-Kurdi, S. (2020, November 29). America's Black Friday vs. MENA's White Friday. Albawaba. https://www.albawaba.com/business/americas-black-friday-vs-menas-white-friday
Al-Qinai, J. (2005). Manipulation and censorship in translated texts. In Actas del II Congreso Internacional de la Asociación Ibérica de Estudios de Traducción e Interpretación Manipulation.
Baker, M. (2006). Translation and Conflict: A Narrative Account. London and New York: Routledge.
Cherrayil, N. K. (2016, November 16). ‘White Friday’ on November 25. Gulfnews. https://gulfnews.com/business/retail/white-friday-on-november-25-1.1930745
Crespo-Fernández, E. (2014). Euphemism and political discourse in the British regional press. Brno Studies in English, 40(1), 5–26. https://doi.org/10.5817/BSE2014-1-1
Cuma Hutbesi: Güneşin Doğduğu En Hayırlı Gün: Cuma. (2017, December 1). https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kisi/Baskan/11075/cuma-hutbesi-gunesin-dogdugu-en-hayirli-gun-cuma#
Duran-Tekeoğlu, A., & Eser, Z. (2021). Transfer Edilen Ritüel ile Tüketici Tutumu ve Satın Alma Davranışı Arasındaki İlişki: Kara Cuma Örneği. Pazarlama ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi, 14(3), 453–491. https://doi.org/10.15659/ppad.14.3.942924
Ezzy, D. (2002). Qualitative Analysis: Practice and Innovation. London and New York: Routledge.
Gunn, J. (2004). Commemorative Rituals. In F. A. Salamone (Ed.), Encyclopedia of Religious Rites, Rituals, and Festivals (pp. 93–96). Routledge.
İşte Türkiye'deki ‘Black Friday' İndirimleri. (2018, November 20). https://www.haberler.com/fotogaleri/iste-turkiye-deki-black-friday-indirimleri-yorumlari/
'Kara Cuma' Türkiye'yi kızdırdı. (2017, November 26). Yeni Şafak. https://www.yenisafak.com/hayat/kara-cuma-turkiyeyi-kizdirdi-2842840
'Kara Cuma'ya karşı 'Kara Pazar'. (2017, November 27). Akit. https://www.yeniakit.com.tr/haber/kara-cumaya-karsi-kara-pazar-399644.htmlSinoplu
Kılıç, G., Budak, İ., & Kılıç, B. S. (2020). Kara Cuma Etiketlerinin Tweet İstatistikleri ve Duygu Analizi ile Sıralanması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 23(1), 131–140. https://doi.org/10.29249/selcuksbmyd.638064
Krippendorp, K. (2004). Content Analysis: An Introduction to Its Methodology (2nd ed.). California/London/New Delhi: Sage Publications.
Men protest 'anti-Muslim' Black Friday promotion at Turkish shop. (2017, November 28). Euronews. https://www.euronews.com/2017/11/28/men-protest-in-turkish-opticians-over-anti-muslim-black-friday-promotion
Moore, J. (2016, November 25). White Friday: Middle East's Jeff Bezos Looks to Capitalize on Black Friday Tradition. Newsweek. https://www.newsweek.com/black-friday-middle-east-jeff-bezos-white-friday-sale-523959
Naqvi, H. A. (2017, December 08). Islamizing Black Friday in Muslim World. Medium. https://medium.com/@Hurr.Naqvi/islamizing-black-friday-in-muslim-world-d8ac071ebf5e
Onbaş, K. (2020). Sosyal Medyada Black Friday Reklamlarının Görünürlüğü Üzerine Bir Analiz: Hepsiburada ve Trendyol Örnekleri. Journal of Humanities and Tourism Research, 10(3), 568–586. https://doi.org/10.14230/johut854
Procario-Foley, E. G. (2004). Judaism. In F. A. Salamone (Ed.), Encyclopedia of Religious Rites, Rituals, and Festivals (pp. 203–207). Routledge.
Sandıkçıoğlu, A. (2017, December 04). Kara Cuma günümü dediniz?... Yeni Akit. https://www.yeniakit.com.tr/yazarlar/ali-sandikcioglu/kara-cuma-gunumu-dediniz-22105.html
Smith, O., & Raymen, T. (2017). Shopping with violence: Black Friday sales in the British context. Journal of Consumer Culture, 17(3), 677–694. https://doi.org/10.1177/1469540515611204
Şahin, E. (n.d.). Kara Cuma (Black Friday) Nedir?. Webtekno. https://www.webtekno.com/zimbirtilar/kara-cuma-h3931.html
Şahin, E., & Yünaçtı, M. (2018). Küresel Tüketim Ritüeli “Kara Cuma”ya (Black Friday) Tüketici Tepkileri ve Çelişkili Satın Alma Tepkileri. The Journal of Academic Social Science Studies, (71), 387–404. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7788
Temel İlke ve Hedefler. (2012, December 25). https://www.diyanet.gov.tr/en-US/Institutional/Detail/3Tymoczko, M. (2010). Enlarging Translation, Empowering Translators (Second). Routledge.
Varney, J. (2007). Taboo and the translator: A survey of translators’ notes in Italian translations of Anglo-American fiction, 1945–2005. In A. Pym & A. Perekrestenko (Eds.), Translation Research Projects 1 (pp. 47–58). Tarragona: Intercultural Studies Group.
Warren, B. (1992). What Euphemisms Tell Us About the Interpretation of Words. Studia Linguistica, 46(2), 128–172. https://doi.org/10.1111/j.1467-9582.1992.tb00833.x