Arsène Lupin, Gentleman Cambrioleur adlı eserin Osmanlı Türkçesi (yeniden) çevirileri üzerine betimleyici bir çalışma

Türk kültür ve edebiyat dizgesine çeviri yoluyla giren polisiye türünün doğuşu ve gelişimi açısından çeviri etkinliğinin önemi yadsınamaz niteliktedir. Özellikle II. Meşrutiyet’in ilanından itibaren Batı dillerinden Osmanlı Türkçesine çok sayıda polisiye roman çevirisi yapıldığı söylenebilir. Nitekim polisiye edebiyat alanının önde gelen uzmanlarından Seval Şahin, “Auratik Hırsızın Tarihsel Sermayesi” adlı çalışmasında bu edebî türün, çok sayıda polisiye roman ve hikâyenin yayımlanmış olduğu II. Meşrutiyet Dönemi’nde altın çağını yaşadığını vurgular (2011: 16). Maurice Leblanc tarafından kaleme alınan Arsène Lupin, polisiye romanlar arasında Türkçeye en çok çevrilen eserlerden biri olarak kabul edilmektedir. Bu makalenin amacı, Arsène Lupin, Gentleman Cambrioleur adlı eserin Osmanlı Türkçesi (yeniden) çevirileri üzerine betimleyici bir çalışma yapmaktır. Söz konusu eserin 1908-1928 yılları arasında yayımlanmış olan beş farklı çevirisi makalenin temel inceleme nesnesini oluşturmaktadır. Fazlı Necip (1325) [1909], Osman Vefik (1325) [1909], Süleyman Tevfik (1333) [1917], Mustafa Remzi (1341) [1925] ve Hasan Bedreddin’e (1926) ait olan bu çeviriler, çeviri tarihimize ışık tutabilmek amacıyla yan-metinsel ögeler bağlamında betimlenecektir. Bu amaç doğrultusunda, çeviri eserler ve bu eserlerde yan-metinsel ögeler olarak yer alan ön söz/son söz ve kitap kapakları hakkında genel bilgi verilecektir. Makalenin sonunda ise kaynak metnin ilk bölümünü oluşturan “L’arrestation d’Arsène Lupin”in Osmanlı Türkçesi çevirilerde nasıl öykülendiği üzerine karşılaştırmalı bir inceleme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Polisiye roman çevirisi, Arsène Lupin, Gentleman Cambrioleur, yan-metinsel ögeler

A descriptive study on the Ottoman Turkish (re)translations of Arsène Lupin, Gentleman Cambrioleur

The importance of translation activity is undeniable in terms of the birth and development of the crime fiction which has entered the Turkish cultural and literary system through translation. It is possible to say that many crime fiction translations from Western languages into Ottoman Turkish were carried out especially during the Second Constitutional Era. In her article entitled “Auratik Hırsızın Tarihsel Sermayesi”, Seval Şahin, one of the leading experts in the field of crime fiction, emphasizes that this literary genre lived its golden age in the Second Constitutional Era during which many crime novels and stories were published (2011: 16). Arsène Lupin, written by Maurice Leblanc, is considered as one of the most translated crime fiction works into Turkish. The aim of this article is to do a descriptive study on Arsène Lupin, Gentleman Cambrioleur’s Ottoman Turkish (re)translations. Five different translations of the work which were published between 1908-1928 constitute the main object of the article. These translations belonging to Fazlı Necip (1325) [1909], Osman Vefik (1325) [1909], Süleyman Tevfik (1333) [1917], Mustafa Remzi (1341) [1925], and Hasan Bedreddin (1926) will be described in terms of paratextual elements in order to shed light on our translation history. With this aim in view, general information will be given about the translated works and their prefaces, epilogues and book covers as paratextual elements. At the end of the article, a comparative analysis will be provided on how “L’arrestation d’Arsène Lupin”, the first story of the book, is narrated in Ottoman Turkish translations.

Keywords:

Crime fiction translation, Arsène Lupin, Gentleman Cambrioleur, paratextual elements,

PDF

___

Akbulut, A. N. (2011). Tanıklarla Çeviri ve Cortázar. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, Cilt 2, Sayı 3.
Ali Seydi. (1330) [1911]. Resimli Kamus-ı Osmanî. İstanbul: Matbaa ve Kütüphane-i Cihan.
Altıntaş Balcı, A. (2005). Türklerin Sherlock Holmes’ü Amanvermez Avni. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Altıntaş, Ö. ve Karadağ, A. B. (2019a). Polisiye Edebiyatta Ulusal Alegori Çevirisi: Amanvermez Avni’nin Serüvenleri. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 17, 277-295.
Altıntaş, Ö. ve Karadağ, A. B. (2019b). İlk Türk Polisiye Serilerini Çeviribilim Bağlamında Yeniden Düşünmek. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı Ö5, 387-400.
Andı, F. (1993). Fennî Roman. Dergâh, Sayı 37, 11-18. .................................
Baydere, M. ve Karadağ, A. B. (2019). Çalıkuşu’nun Öz-Çeviri Serüveni Üzerine Betimleyici Bir Çalışma. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı Ö5, 314-333.
Bensimon, P. (1990). Présentation. Palimpsestes, Cilt 13, Sayı 4, ix-xiii............................
Berk Albachten, Ö. ve Tahir Gürçağlar, Ş. (Ed.) (2019a). Perspectives on Retranslation. Ideology, Paratexts, Methods. Londra ve New York: Routledge.
Berk Albachten, Ö. ve Tahir Gürçağlar, Ş. (Ed.) (2019b). Studies from a Retranslation Culture: The Turkish Context. Singapur: Springer.
Berman, A. (1990). La Retraduction comme Espace de Traduction. Palimpsestes, Cilt 13, Sayı 4, 1-7.
Birkan Baydan, E. (2015). Tanzimat Dönemi Çeviri Romanlarında “Yeniden Çeviri” Örnekleri. The Journal of Academic Social Science Studies, Cilt 39, Sayı 1, 173-187.
Bozkurt, E. (2014). 1908-1928 Yılları Arasında Batı Dillerinden Osmanlı Türkçesine Çevrilen Romanlarda Mukaddime Geleneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Bozkurt, E. ve Karadağ, A. B. (2012). Ön Sözleri Tanıklığında Bir Gazeteci, Romancı, Oyun Yazarı, Dergici, Sözlükbilimci, Dilbilimci, Ansiklopedist, Şârih ve Çevirmen: Şemseddin Sâmi. İstanbul Üniversitesi Dilbilim Dergisi, Cilt 1, Sayı 27, 27-53.
Bozkurt, E. ve Karadağ, A. B. (2014). Türk Kültür ve Edebiyat Dizgesinde Çok Kimlikli Bir Mütercim: Süleyman Tevfik. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 38, 38-59.
Brownlie, S. (2006). Narrative Theory and Retranslation Theory. Across Languages and Cultures, Cilt 7, Sayı 2, 145-170.
Chesterman, A. (2000). A Casual Model for Translation Studies. Intercultural Faultlines. (Ed.) M. Olohan. Manchester: St. Jerome. 15-27.
Couégnas, D. (2016). Naissance d’un Héros et d’un Ensemble Sériels: Arsène Lupin, Gentleman-Cambrioleur (1905-1907). Belphégor. Littérature Populaire et Culture Médiatique, Sayı 14, 1-13.
Çelenk, Z. (2005). Esrâr-ı Cinâyât’tan Çoksatarlığın Esrarlarına: Ülkemizde Yazarın ve Romanın Polisiye Macerası. Pasaj Edebiyat Eleştirisi Dergisi. Sayı 2. Eylül-Aralık. 159-182.
Demircioğlu, C. (2003). 19. Yüzyıl Sonu Türk Edebiyatında “Tercüme” Kavramı. Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları). Günay Kut Armağanı, Cilt 27, Sayı 2, 13-31.
Demircioğlu, C. (2005). From Discourse to Practice: Rethinking “Translation” (Terceme) and Related Practices of Text Production in the Late Ottoman Literary Tradition. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Demircioğlu, C. (2008). Tuzaklar ve “Kapılar”: Osmanlıda Çeviri Tarihini Araştırırken Nereden Başlamalı?. Çeviribilimde Yeni Ufuklar, Uluslararası Çeviri Sempozyumu. Ankara: Bizim Büro Basımevi Yayıncılık Dağıtım. 237-249.
Demircioğlu, C. (2009). Osmanlı Çeviri Tarihi Araştırmaları Açısından “Terceme” ve “Çeviri” Kavramlarını Yeniden Düşünmek. Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları). Cem Dilçin Armağını, Cilt 33, Sayı 1, 159-177.
Drake, D. (2009). Crime Fiction at the Time of the Exhibition: The Case of Sherlock Holmes and Arsène Lupin. Synergies Royaume-Uni et Irlande, Sayı 2, 105-117.
Erkul Yağcı, A. S. (2019). Tracing the History of the Novel as a Genre in Turkey (1908-1940). Comparative Critical Studies, Cilt 16, Sayı 2-3, 343-364.
Gambier, Y. (1994). La Retraduction, Retour et Détour. Meta, Cilt 39, Sayı 3, 413-417.
Gezer, H. (2006). Türk Edebiyatında Polisiye Roman ve Ahmet Ümit’in Polisiye Roman Kurguları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
Gündüz, O. (2009). Geleneksel Anlatma Formlarından Çağdaş Romana. Turkish Studies. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cilt 4, Sayı 1, 763-798.
Güneş, A. Z. (2018). The Retranslation of The Time Regulation Institute: A Project of Respect or Prejudice?. (Ed.) S. Taş. Çeviribilimde Güncel Tartışmalardan Kavramsal Sorgulamalara. İstanbul: Hiperlink Yayınları. 379-411.
Karadağ, A. B. (2012). Çeviri Tarihimizde Fennî Romanlarla Bir Kültür Repertuarı Oluşturmak. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, Cilt 2, Sayı 6, 45-73.
Karadağ, A. B. (2014). Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Çeviri Roman Hâllerine Ön Söz/Son Söz Tanıklıkları. Metnin Hâlleri: Osmanlıda Telif, Tercüme ve Şerh. (Ed.) H. Aynur, M. Çakır, H. Koncu, S. S. Kuru ve A. E. Özyıldırım. 94-145. İstanbul: Klasik Yayınları.
Karadağ, A. B. (2019). Türk Edebiyat ve Kültür Dizgesinin Konukseverliğinde Çeviri Roman Deneyimi. Doğu-Batı, Cilt 22, Sayı 88, 8-25.
Karadağ, A. B. ve Bozkurt, E. (2014). II. Meşrutiyet’ten Harf Devrimi’ne Kadar Osmanlıcaya Yapılan Roman Çevirilerinin Süreç Öncesi Normlar Bağlamında İrdelenmesi. Humanitas, Sayı 3, Bahar, 85-103.
Koskinen, K. ve Paloposki, O. (2003). Retranslation in the Age of Digital Reproduction. Cadernos, Sayı 1, 19-38.
Koskinen, K. ve Paloposki, O. (2010). Retranslation. Handbook of Translation Studies. (Ed.) Y. Gambier ve L. Doorslaer. Amsterdam: John Benjamins. Cilt 1, 294-298.
Leblanc, M. (1907). Le Gentleman Cambrioleur. Paris: Editions Pierre Lafitte.................
Leblanc, M. (1325) [1909]. Arsen Lüpen (Çev. Fazlı Necip). Selanik: Yeni Asır Matbaası.
Leblanc, M. (1325) [1909]. Sarik Arsen Lüpen (Çev. Osman Vefik). İstanbul: Dersaadet.
Leblanc, M. (1333) [1917]. Arsen Lüpen Hem Kibar! Hem Hırsız!!! (Çev. Süleyman Tevfik). İstanbul: Kader Matbaası.
Leblanc, M. (1341) [1925]. Arsen Lüpen Hapishanede (Çev. Mustafa Remzi). İstanbul: Sühûlet Matbaası.
Leblanc, M. (1926). Arsen Lüpen’in Sergüzeştleri (Çev. Hasan Bedreddin). İstanbul: Vatan Matbaası.
Özege, M. S. (1971). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. Cilt 1. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası.
Özege, M. S. (1973). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. Cilt 2. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası.
Özege, M. S. (1975). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. Cilt 3. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası.
Özege, M. S. (1977). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. Cilt 4. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası.
Özege, M. S. (1979). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. Cilt 5. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası.
Paker, S. (2014). Terceme, Te’lîf ve Özgünlük Meselesi. Metnin Hâlleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh. (Ed.) H. Aynur, M. Çakır, H. Koncu, S. S. Kuru ve A. E. Özyıldırım, 36-71. İstanbul: Klasik Yayınları.
Paloposki, O. ve Koskinen, K. (2004). Thousand and One Translations: Revisiting Retranslation. Claims, Changes and Challenges in Translation Studies. (Ed.) G. Hansen, K. Makmkjaer and D. Gile. Amsterdam: John Benjamins. 27-38.
Paloposki, O. ve Koskinen, K. (2010). Reprocessing Texts: The Fine Line between Retranslating and Revising. Across Languages and Cultures, Cilt 11, Sayı 1, 29-49.
Pym, A. (1998). Method in Translation History. Manchester: St. Jerome.................
Susam-Sarajeva, Ş. (2003). Multiple-entry Visa to Travelling Theory: Retranslations of Literary and Cultural Theories. Target, Cilt 15, Sayı 1, 1-36.
Şahin, S. (2009). Nâhid Sâmi: Yirminci Asrın Kibar Hırsızı-Süleyman Sûdî ve E. Âli’nin Gece Kuşları Romanı Üzerine. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 1. Ocak-Haziran, 179-188.
Şahin, S. (2011). Auratik Hırsızın Tarihsel Sermayesi-Cingöz Recai Serileri Üzerine Bir Çoklu Uyum Analizi Uygulaması. Folklor/Edebiyat, Cilt 17, Sayı 68, 9-30.
Şahin, S., Ardalı Büyükarman, D., Öztürk, B., Şahin A. ve Şahbenderoğlu, İ. (2011-2014). 1884-1928’de Türkiye’de Yayımlanmış Telif Polisiye Eserlerin Tarihi, TÜBİTAK Projesi. İstanbul.
Şahin, S., Öztürk, B. ve Ardalı Büyükarman, D. (2013). Edebiyatın İzinde Polisiye Edebiyat. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
Şemseddin Sami. (2009). Kamus-ı Türkî. İstanbul: Kapı Yayınları..................
Tahir Gürçağlar, Ş. (2002). What Texts Don’t Tell: The Uses of Paratext in Translation Research. (Ed.) T. Hermans. Crosscultural Transgressions: Research Models in Translation Studies II: Historical and Ideological Issues. Manchester: St. Jerome. 44-60.
Tarakçı, G. (2010). İki Roman Örneğinde Millî Roman. Hece. Türk Romanı Özel Sayısı, 65-67, Mayıs-Temmuz. Ankara. 497-509.
Tekin, M. (2011). Tercüman-ı Hakikat. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 40, 497-498. Ankara: TDV Yayınları.
Türkeli, Y. (2005). Tanzimat’tan Sonra Türkçede Roman Tercümeleri (1860-1928). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fatih Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Üyepazarcı, E. (1997). Korkmayınız Mr. Sherlock Holmes. Türkiye’de Yayınlanmış Çeviri ve Telif Polisiye Romanlar Üzerine Bir İnceleme (1881-1928). İstanbul: Göçebe Yayınları.
Üyepazarcı, E. (2008). Korkmayınız Mister Sherlock Holmes!. Türkiye’de Polisiye Romanın 125 Yıllık Öyküsü. Cilt 1-2. İstanbul: Oğlak Yayınları.
Venuti, L. (2004). Retranslations: The Creation of Value. Translation and Culture. (Ed.) K. M. Faull. Lewisburg: Bucknell University Press. 25-39.
Yalçın, M. (2001). Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi. Cilt 1. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık...........