Azerbaycan Hükümetinin Ermenistan Cumhuriyetinin Toprak Taleplerine Karşı Uyguladığı Diplomatik Faaliyetler (1918-1920)
Bu makale, 1918-1920 yıllarında Azerbaycan hükümetinin Ermenistan Cumhuriyetinin toprak taleplerine karşı yürüttüğü faaliyetleri incelemektedir. Ermenistan'ın günümüzde devam eden toprak talepleri ve cephedeki provokasyonları, yazıda gündeme getirilen konunun önemini arttırmaktadır. Makalede yeni sunulan İngilizce belgeler, Azerbaycan'ın toprak taleplerine karşı benimsediği tavrı desteklemek açısından hem bilimsel olarak ve hem de uygulamada öneme sahiptir.
Birinci Dünya Savaşı sonundaki siyasi değerlendirmeler, müttefik arayışı, Bakü’nün kurtarılması ve toprak bütünlüğünün savunulması, katliamların engellenmesi ve gelecekte ortaya çıkabilecek toplumsal ve siyasi sorunlardan dolayı Azerbaycan Halk Cumhuriyeti (AHC) eski Revan Hanlığının yaklaşık 10.000 km2’sini Ermenilere vermek zorunda kalmıştır. Buna rağmen Ermeni devleti yine de Azerbaycan'ın diğer topraklarına yönelik (Zengezur, Karabağ, Nahçıvan, Kars, Kazah ilçesinin bir kısmı) hak iddia etmeye başlamıştır. Ermeniler, Ermeni nüfusunun belirtilen bölgelerde yerleşik olmasına dayanarak toprak talebinde bulunmuşlardır. Ancak bu taleplerin aksine Ermeni nüfusu iddia edilen topraklarda dağınık bir şekilde yaşamaktaydı ve mutlak çoğunluğa sahip değildi.
Azerbaycan hükümeti, Ermenistan Cumhuriyetinin toprak taleplerine ve askeri saldırganlığına karşı diplomatik olarak üç alanda mücadele etmiştir: 1) Güney Kafkasya'daki yabancı ülkelerin temsilcileriyle temaslar ve toplantılar; 2) Ermeni devleti ile ikili temaslar ve toplantılar; 3) Uluslararası arenada, yani Paris Barış Konferansında mücadele.
Ermeni birliklerinin bölgeyi işgal etmek amacıyla uyguladığı etnik temizlik politikasına ve verilen diplomatik mücadeleye rağmen AHC’nin varlığı sırasında anlaşma sonucu verilen Erivan dışında Azerbaycan'ın tartışma konusu olan topraklarının hiçbiri resmen Ermenistan'a verilmemiştir. Ayrıca ne dönemin büyük güçleri ne de Paris Barış Konferansı Ermenistan'ın toprak taleplerini resmen kabul etmemiştir.
Anahtar Kelimeler:
Azerbaycan, Ermenistan, Zengezur, Karabağ, Nahçıvan, Kafkasya, Erivan, toprak talepleri
Diplomatic Activity of the Azerbaijani Government against the Territorial Claims of the Republic of Armenia (1918-1920)
This article examines the activities of the Azerbaijani government against the territorial claims of the Republic of Armenia in 1918-1920. Armenia's ongoing territorial claims and provocations on the front increase the relevance of the issue raised in the article. The documents in English newly included in the article are of scientific and practical importance in terms of supporting Azerbaijan's position against territorial claims.
Due to the political considerations at the end of the First World War, the search for allies, the liberation of Baku and the protection of territorial integrity, the prevention of massacres, and social and political problems that could arise in the future, the Azerbaijan Democratic Republic (ADR) was forced to give approximately 10,000 km2 of the territory of the former Iravan Khanate to the Armenians. However, the Armenian state nevertheless began to make claims to the other territories of Azerbaijan (Zangezur, Karabakh, Nakhchivan, Kars, part of Gazakh district). Armenians nominated territorial claims on the basis that the Armenian population settled in the indicated areas. Nevertheless, the Armenian population was scattered in the territories they claimed and did not have an absolute majority.
The government of Azerbaijan struggled diplomatically against the territorial claims and military aggression of the Republic of Armenia in three directions: 1) Correspondence and meetings with representatives of foreign countries in the South Caucasus; 2) Bilateral correspondence and meetings with the Armenian state; 3) Struggle in the international arena – the Paris Peace Conference.
Despite the policy of ethnic cleansing committed by Armenian forces in order to occupy the territory, as well as the diplomatic struggle, none of the disputed territories of Azerbaijan were officially given to Armenia, except Erivan, which was compromised during the existence of the ADR. Additionally, none of the major powers of the time or the Paris Peace Conference officially recognized Armenia's territorial claims.
Keywords:
Azerbaijan, Armenia, Zangezur, Karabakh, Nakhchivan, Caucasus, Yerevan, territorial claims,
___
- Armenia in documents of the U.S. Department of State 1917-1920. Yerevan: İnstitute of History NAS of Armenia, 2017.
- Azərbaycan Paris sülh konfransında (1919-1920). Bakı: Ozan, 2008.
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti. Böyük Britaniyanın arxiv sənədləri. Bakı: Çaşıoğlu, 2008.
- Şükürov, Qiyas ve Qafarov, Vasif. Azerbaycan Cumhuriyeti 1918-1920 (Osmanlı Arşiv Belgeleri). İstanbul: Bilnet Matbaacılık ve Yayıncılık. A.Ş., 2018.
- Topçubaşov, Əlimərdanbəy. Paris məktubları. Bakı: Azərnəşr, 1998.
- Г. Союзному Верховному Комиссару полковнику Гаскель. Министер Иностранных дел (Баку: 4 октября 1919) // ARDA, f. 894, siy.10, sv.99, v. 8-9.
- Господину Командующему Союзными Силами в гор. Баку Генераль Томсону. За Министра Иностранных Дел Зиядханова (Баку: 24 февраля 1919) // Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi (ARDA), Fond № 970, siyahı № 1, iş № 41, vərəq – 13.
- Документы Британского национального архива по истории Южного Кавказа 1918-1920 годов. Баку: Турхан ИПО, т. 1, ч. 2, 2020.
- Документы Британского национального архива по истории Южного Кавказа 1918-1920 годов. Баку: Турхан ИПО, т. 1, ч. 1, 2020.
- От полковника Виляма Н.Гаскеля Союзнаго Верховнаго Комиссара. Председателю Совета Министров Азербайджана (Тифлис: 1 сентября 1919) // ARDA, Fond № 970, siyahı № 1, iş № 93, vərəq – 3-4.
- Премьер Министру Республики Армении. От Мусульман Нахчевана (Нахчевань: 15 мая 1919) // Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin İctimai-Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPİİİSSA), Fond № 277, siyahı № 2, iş № 57, vərəq – 14.
- Телеграмма. Председателю Совета Минстров. От жителей Агдама (Агдам: 15 июня 1919) // ARPİİİSSA, Fond № 277, siyahı № 2, iş № 41, vərəq – 36.
- Шукюров, Керим. Азербайджан в системе международных отношений: 1648-1991. Документы и материалы. Баку: Элм, 2020.
- Abışov, Vaqif. Azərbaycanlıların soyqırımı (1917-1918-ci illər). Bakı: Nurlan, 2007.
- Hacıyev, İsmayıl. Ermənilərin Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları və qanlı cinayətləri. Naxçıvan: Əcəmi, 2012.
- Həsənli, Cəmil. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xarici siyasəti (1918-1920). Bakı: GARISMA, 2009.
- İrəvan xanlığı. Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycana köçürülməsi. Bakı: CBS, 2010.
- İsmayılov, Kamran. Zəngəzurda Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı (1918-1920). Bakı: Turxan, 2014.
- Qafqazda ilk respublikalar (1918-1921). Bakı: İdeal-Print, 2021.
- Акопян, Софья. Геноцид армян в период Первой мировой войны и его современные этнополитические и международно-правовые последствия. Ростов-на-Дону: СКНЦ ВШ, 2006.
- Асоян, Тигран. Территориальные проблемы Республики Армении и Британская политика (1918-1920 гг.). Москва, 2005.
- Барсегов, Юрий. Нагорный Карабах в международном праве и мировой политике. Документы и Коментарий: [в 2 томах]. Москва: Кругь, т. 1. 2008.
- Барсегов, Юрий. Нагорный Карабах в международном праве и мировой политике. Документы и Коментарий: [в 2 томах]. Москва: Кругь, т. 2. 2009.
- Мамедзаде, Натиг. Геноцид азербайджанцев в Карабахском регионе Азербайджана (1918-1920). Баку: Турхан ИПО, 2014.
- Нифталиев, Илгар. Геноцид азербайджанцев в Иреванской губернии (1918-1920). Баку: Турхан, – 2014.
- Хачикян, А.Э. История Армении (краткий очерк). Эреван: Эдит Принт, 2009.
- “Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə Dövlət Komissiyasının yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (23 May 2022)”. President.az, accessed January 31, 2023, https://president.az/az/articles/view/56129
- “Rusiya Prezidenti, Azərbaycan Prezidenti və Ermənistanın baş naziri mətbuata bəyanatla çıxış ediblər (26 noyabr 2021)”. President.az, accessed January 13, 2022, https://president.az/az/articles/view/54424
- Mustafa, N.Y. “1918-1920-ci illərdə İrəvan quberniyası ərazisində azərbaycanlıların soyqırımı”. Nazimmustafa.info, accessed April 5, 2018, Bakı, 2010. http://nazimmustafa.info/?p=251
- ISSN: 1303-5304
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2002
- Yayıncı: Terazi Yayıncılık Basım Dağıtım Danışmanlık Eğitim Organizasyon Matbaacılık Kırtasiye Tic. Ltd. Şti.