(1908 TRABZON SEÇİMLERİNDE ERMENİLER)
II. Meşrutiyet Dönemi’nin ilk parlamentosunu oluşturan 1908 seçimleri, Türk siyasal hayatının en önemli evrelerinden ve yakın dönem tarihinin çok tartışılan gelişmelerinden birisi olmuştur. Türk siyasal hayatında gerçekleştirilen seçimler üzerinden çeşitli münakaşalar ortaya çıkmıştır. Ancak 1908 seçimlerini diğerlerinden daha özel ve anlamlı kılan durum, İmparatorluğu oluşturan milletlerin Meşrutiyet ile İttihat ve Terakki Cemiyeti’nden beklentilerinin bir hayli yüksek olmasından ileri gelmiştir. Zira uzun erimli bir mücadeleden sonra yeniden ilân edilmiş bulunan II. Meşrutiyet, Müslümanların yanı sıra gayrimüslim milletleri de İmparatorluktaki bütün sorunların sona ereceğine dair çok büyük umut ve beklentilere sevk etmişti. İmparatorluğun cemaat örgütlenmesinin güçlü olduğu ve çok etnili, mezhepli ve kültürlü yerlerinde 1908 seçimleri oldukça ilgi çekici bulunmuştur. Bu bağlamda, seçimlerin uygulanması ve seçimlerle ilgili iddia edilen bazı usulsüzlükler hakkındaki tartışmalar daha ziyade İmparatorluğun kozmopolit şehirlerinde cereyan etmiştir. İstanbul, İzmir ve Trabzon gibi önemli şehirler başta olmak üzere burjuva kozmopolitizmini yansıtan şehirler, seçimlere ilişkin tartışmaların yapıldığı başlıca yerler olmuştur. Trabzon vilâyeti, barındırdığı Rum, Ermeni vb. gayrimüslim nüfusunun yanı sıra, aynı zamanda bir mahreç kapısı olarak da kabul edilmesi, özellikle yabancı diplomatlar için göz önünde bulundurulmasını gerektirecek derecede önem taşıyan bir Türk beldesiydi. Dolayısıyla bir süreden beri imparatorluğun kritik beldelerinde yaratılmaya çalışılan sorunların başını çeken Ermeni konusu, bu sefer de seçimler bahanesi ile Trabzon’da soruna dönüştürülmek istenmiştir. O nedenle Fransa’nın Trabzon Konsolosluğu vilayette yapılan seçimlere ilişkin tartışmalara özel ilgi göstermiş ve gelişmeleri raporlarına yansıtmıştır.
ARMENIANS IN THE 1908 TRABZON ELECTIONS
The 1908 elections, which constituted the first parliament of the Second Constitutional Era, was one of the most important phases of Turkish political life and was one of the most debated developments in recent Turkish history. Various disputes have been experienced over the elections that have been held throughout Turkish political life. However, what made the 1908 elections more specific and meaningful than the others were the high expectations of the millets (nations) forming the Empire from the Constitution and the Committee of Union and Progress. The Second Constitutional Era, which was re-declared after a protracted struggle, had led the Muslims as well as the non-Muslim millets to have great hopes and expectations that all the problems in the Empire would come to an end. The 1908 elections elicited much public interest in the multi-national, religious, and cultural places of the Empire that also possessed strong social organizations. In this respect, disputes over the application of the elections and allegations of election fraud occurred especially in the cosmopolitan cities of the Empire. Cities that reflected bourgeois cosmopolitism, especially important cities such as Istanbul, Izmir, and Trabzon, were the main places where discussions about the elections took place. The province of Trabzon was an important Turkish city that had to be taken into consideration especially by foreign diplomats due to the fact that, along with its non-Muslim population such as the Armenians and Greeks, etc., it also was accepted as a port of origin for trade. Thus, the Armenian issue, which was one of the leading problems that was attempted to be created in the critical cities of the Empire for quite a while, was attempted to be made into a problem in Trabzon as well under the pretext of the elections. For this reason, the French Consulate in Trabzon showed a special interest in the disputes related to this election and recorded the developments in its reports.
___
- Archive Documents
- a. Archives of the French Ministry of Foreign Affairs / Archives du Ministèredes Affaires Étrangères (AMAE) /Centredes Archives Diplomatiques de Nantes (CADN)
- Archives du Ministère des Affaires Étrangères (AMAE) / Centredes Archives Diplomatiques de Nantes (CADN), Ambassade de France A Constantinople, Carton 74/190 “The Report Dated 27 November 1908 Sent by France’s Trabzon Consulate to the İstanbul Embassy Concerning the Elections” Nr.33.
- AMAE / CADN, Ambassade de France A Constantinople, Carton 74/190, “The Report Dated 30 December 1908 Sent by France’s Trabzon Consulate to the İstanbul Embassy Concerning the Elections” Nr.39.
- AMAE / CADN, Ambassade de France A Constantinople, Carton 74/190, “The Report Dated 3 January 1909 Sent by France’s Trabzon Consulate to the İstanbul Embassy Concerning the Elections” Nr.2.
- AMAE / CADN, Ambassade de France A Constantinople, Carton 74/190, “The Text of the Telegram to be Presented to the Grand Vizier and Presidency of the Chamber of Deputies, Attached to the Report Dated 3 January 1909 Sent by France’s Trabzon Consulate to the İstanbul Embassy Concerning the Elections” Nr.2 /1.
- b. Ottoman Archives of the Turkish Presidency, Secretariat of the Ottoman Ministry of Internal Affairs (BOA., DH. MKT.)
- BOA., DH. MKT., 02700.00067.001, 20 Kanun-ı Evvel 1324.
- BOA., DH. MKT., 02700.00067.002, 22 Kanun-ı Evvel 1324.
- BOA., DH. MKT.,027380.00019.001, 14 Kanun-ı Sani 1324.
- Copyrighted Works
- Ahmad, Feroz. İttihatçılıktan Kemalizme. Çev. Fatmagül Berktay (Baltalı). İstanbul: Kaynak Yayınları, 1999.
- Ahmad, Feroz ve Rustow A. Dankward. “İkinci Meşrutiyet Döneminde Meclisler: 1908-1918”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi 4-5, 1975-76 (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1976): 245-284.
- Avagyan, Arsen ve Minassian, F. Gaidz. Ermeniler ve İttihat ve Terakki, İşbirliğinden Çatışmaya. Çevirenler: Ludmilla Danisenko ve Mutlucan Şahan İstanbul: Aras Yayıncılık, 2005.
- Demir, Fevzi. Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri, 1908-1914. Ankara: İmge Kitabevi, 2007.
- Günay, Nejla. Zoraki İttifaktan Yol Ayrımına İttihat-Terakki ve Ermeniler. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2015.
- Kansu, Aykut. 1908 Devrimi, çev. Ayda Erbal. İstanbul: İletişim Yayınları, 1995.
- Karacakaya, Recep. Türk Kamuoyu ve Ermeni Meselesi 1908-1923. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 2005.
- ISSN: 1303-5304
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2002
- Yayıncı: Terazi Yayıncılık Basım Dağıtım Danışmanlık Eğitim Organizasyon Matbaacılık Kırtasiye Tic. Ltd. Şti.