Türkiye’ye İlişkin Sosyal Boyutlu Deprem Yazınına Eleştirel Bir Bakış
Bu makale, ikincil veri analizine dayanan bir araştırmanın sonuçlarını paylaşmaktadır: Türkiye üzerine sosyal boyutlu deprem çalışmalarından daha önce derlediğim kapsamlı bir veri tabanındaki 139 metni amaçsal olarak seçip, literatürün eleştirel analizini yaptım; metodolojik konulara ağırlık verdim. Deprem çalışmaları alanında bu kapsamda bir sosyal veri tabanının kurulması kadar, oradaki metinlerin metodolojik yönden analizleri de henüz gerçekleştirilmemiş bilimsel çabalardandır. Ancak bu metnin asıl amacı, Türkiye’deki deprem çalışmaları alanında kurumsallaşmaya; bilim topluluğunun ve söylemin kuruluşuna katkıda bulunmaktır. Bu anlamda bu araştırmanın ilgili olduğu temel sosyoloji alanlarından biri bilim/bilgi sosyolojisidir. Şöyle ki; bir bilim alanının kurumsallaşması, o alandaki “paradigma” benzeri yapıların varlığıyla, yani teorik ve metodolojik ilkelerin, sorun tanımlarının, yenilik tanıtımlarının, eleştiri ve tartışmaların sistemli şekilde üretilmesiyle ilgilidir. Dolayısıyla kurumsallaşma, o alanda çalışanlara hitap eden bir topluluğun ve bir söylemin kuruluşuyla şekillenir. Bunların eksikliğinde, çok disiplinli (hatta disiplinler ötesi) bir alan olması gereken deprem çalışmalarının afet risk yönetimine kamusal etkisi zayıf kalır; Türkiye’deki durum da budur. Bu makale, var olan bilgi birikiminin, zamansal, mekansal ve hedef gruplar bakımından karşılaştırmalar yaparak sorunları ve çözümlerini daha derinlikli şekilde anlamamıza yeterince yardımcı olmadığına dair somut kanıtlar sunmaktadır. Bu sonuç, kısmen, araştırmaları, toplumun dirençlilik düzeyine katkı yapacak bir kolektif gündemle değil de, krizlerin tetiklemesiyle gerçekleştirmemizle alakalıdır. Önerilerim; birbirimize yönelik olumlu ilgimizi yoğunlaştırıp sürekli kılmamız, metodolojik ve teorik bilgi eksiklerimizi tamamlarken, doğa ve sosyal bilimler arasındaki ilişkisizliği ve hiyerarşiyi de sarsacak şekilde kapasite gelişimine önem vermemizi içermektedir. Makale, dergi çevrelerinin, disiplinler-ötesiliğe ve afet risk yönetimindeki sosyal boyutlara gerçekten sahip çıktıkları ölçüde, afet çalışmaları alanının ihtiyaç duyduğu eksiklerin giderilmesine olanak yaratma potansiyeli taşıdıklarına da işaret etmektedir.
Anahtar Kelimeler:
Bilim/bilgi topluluğu, deprem/afet çalışmaları, sosyal boyut, metodoloji
A Critical Assessment to Literature on Socially Oriented Earthquake Studies in Turkey
This article presents results of research based on secondary data analysis. I critically analyse the literature while paying particular attention to methodological issues. Both establishing a comprehensive data set on social dimensions of earthquake experiences and its methodological analysis are unique attempts in the literature. The main objective of this article is to contribute to the institutionalization of disaster studies in Turkey, as such it belongs also to the sociology of science/knowledge literature. The institutionalization of a scientific field requires that theoretical and methodological principles, formulation of problems, presentation of innovations, criticisms and discussions are produced and updated systematically, thus constructing the community as well as its discourse. When such outcomes are not achieved in the earthquake/disaster studies, the influence of the field on disaster risk management practices remains low. The findings presented in this article provide evidence that the accumulated knowledge does not help us understand problems and solutions adequately by making comparisons across time, space and target goups. This outcome is partly related to an approach that research is conducted mainly when crises have occured without relating it with a collective agenda prepared for improving societal resilience. Better capacity building mechanisms are needed accompanied with paying more positive interest to each other’s work systematically, upgrading methodological and theoretical knowledge and skills, establishing better communication between social and natural sciences. Scientific journals have potentials to create opportunities to overcome insufficiencies observed in the field if trans-disciplinary approach and social dimensions of disaster risk management are adopted seriously.
___
- Açıkalın, Oya. 2017a. Deprem Bağlamında Dirayetli Toplumun Neresindeyiz? Yüzyılın Hesabı. Yeni İnsan Yayınevi: İstanbul.
- Açıkalın, Oya. 2017b. “Civil Society and Disaster Resilience in Turkey” (Un)Making Europe: Capitalism, Solidarities, Subjectivities, 13th Conference of the European Sociological Association, 29 Aug–1 Sept., Atina –Yunanistan, www.esa13thconference.eu.
- Açıkalın, Oya. 2017c. “Earthquakes and Society: Rethinking and Rebuilding Our Relations with Knowledge” Advances in Social Science Research Journal 4(25): 146-156. DoI: 10.14738/assrj.425.4040
- Açıkalın, Oya. 2018. “Bilim Toplulukları ve Sivil Toplum İşbirliğiyle Türkiye’de Depreme Dayanıklılık,” (Earthquake Resilience in Turkey by the Cooperation of Scientific Communities with Sivil Society) 20. Yuvarlak Masa Toplantısı, 16 March 2018, ODTÜ Afet Merkezi, Ankara.
- Açıkalın, O. ve Çiftçi, Yahya. 2018. “Deprem, Bilgi ve Toplum,” (Earthquakes, Knowledge and Society), 71. Türkiye Jeoloji Kurultayı, 25-27 April 2018, ODTÜ Kültür ve Kongre Merkezi, Ankara.
- Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD)-Van Valiliği. 2012. Depremden sonra 120 gün… Van Depremi. AFAD-Van Valiliği: Van.
- Akşit, Bahattin. 1997. “Sosyoloji,” Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Bilim, Sosyal Bilimler içinde ss. 7-18. Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA): Ankara.
- Akşit, Bahattin, Serdar, Ayşe ve Tabakoğlu, Bahar. 2003. Sivil Toplumun ve Katılımın Güçlendirilmesinde Sivil Toplum Kuruluşlarının Rolü. TÜBİTAK-TÜBA-YÖK SOBAG Araştırma Raporu: Ankara.
- Altıntaş 2012. “Kentsel Dönüşüm Sürecinde İktidarın Meşrulaştırıcı Söylemi: Depremin Hegemonik Şiddeti,” Birikim. http://www.birikimdergisi.com/guncel-yazilar/434/kentsel-donusum-surecinde-iktidarin-mesrulastirici-soylemi-depremin-hegemonik-siddeti#.WICaQtKLTs0
- Balamir, Murat. 2000. “Kaderci Toplumun Yeniden Üretimi: Türkiye Afetler ve İmar Mevzuatının İrdelenmesi,” ss. 100-125. Der. E. M. Komut. Kentsel Yerleşmeler ve Doğal Afetler. Mimarlar Odası: Ankara.
- Danermark, Berth, Ekström, Mats, Jakobsen, L. ve Karlsson, J. 2003/2018. Toplumu Açıklamak: Sosyal Bilimlerde Eleştirel Realizm. Çev: Ümit Tatlıcan. Phoenix: Ankara.
- Donati, Pierpaolo ve Archer, Margaret S. 2015. The Relational Subject. Cambridge University Press: Cambridge.
- Fuller, Steve. 1991. Social Epistemology. Indiana University Press: Bloomington, First Midland Book Edition.
- Karancı, Nuray A. 2009. “Psychosocial Aspects of Disaster Risk Management,” ss. 41-66. Der. P. Gülkan, E. Başbuğ ve B. Burçak. Perspectives in Disaster Management. Middle East Technical University: Ankara.
- Kasapoğlu, Aytül ve Ecevit, Mehmet. 2002. Doğu Marmara 1999 Depreminin Sosyolojik Araştırması: Hasarları Azaltma ve Toplumu Depreme Hazırlıklı Kılma. Sosyoloji Derneği Yayınları: Ankara.
- Kasapoğlu, Aytül (der). 2016. Uygulamalı İlişkisel Sosyoloji. Yeni İnsan Yayınları: İstanbul.
- Köktürk, Erol ve Köktürk, Erdal. 2007. “Deprem ve Kentsel Dönüşüm İlişkileri,” Jeodezi-Jeoinformasyon Arazi Yönetimi Dergisi 97: 57-64.
- Kundak, Seda. 2017. “Radix of Resilience,” Journal of Resilience (Dirençlilik Dergisi) 1(1): 55-69.
- Restivo, Sal ve Loughlin, Julia. 1987/2010. “Eleştirel Bilim Sosyolojisi ve Bilimsel Geçerlilik,” Der. Bekir Balkız ve Vefa Saygın Öğütle. Bilim Sosyolojisi İncelemeleri içinde ss. 541-564. Doğu Batı Yayınları: İstanbul.
- Toplumbilim. 2006. Deprem Özel Sayısı. No: 21. İstanbul.
- Türkiye Sağlıklı Kentler Birliği (TSKB). 2012. Sağlıklı Kentleşme ve Kentsel Dayanıklılık. Konferans Kitabı. Trabzon Buluşması, 3-5 Mayıs 2012, TSKB: Bursa.
- Varol, Nehir ve Buluş Kırıkkaya, Esma. 2017. “Afetler Karşısında Toplum Dirençliliği,” Dirençlilik Dergisi (Journal of Resilience) 1(1): 1-9.
- Yüksel, Şahika, Sercan, Mustafa, Sezgin, Ufuk ve Gökalp, Peykan G. 2005. Bir Depremden Sonra… Bir Depremden Önce… ADEPSTEP. Bağımsız İletişim Ağı IPS İletişim Vakfı: İstanbul.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2017
- Yayıncı: Eskişehir Teknik Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
Tatbikat Planlaması ve Yönetimi
Düzce İli’nde Bütünleşik Ekolojik Risklere Karşı Katılımcı Planlama ile Dirençliliğin Sağlanması
Bilge AYDIN, Azime TEZER, Zeynep TÜRKAY, Elif KUTAY KARAÇOR, İpek GÜLER, Osman UZUN, Nilgün OKAY, Fatih TERZİ, Pınar KÖYLÜ, Ebru SATILMIŞ, Didem KARA
Türkiye’ye İlişkin Sosyal Boyutlu Deprem Yazınına Eleştirel Bir Bakış
Küreselleşme Çağında Kültürel Dirençlilik
Engelli ve Engelli Adayı Bireylerin Bir Afet Anında Nasıl Davranacaklarına İlişkin Görüşleri
Esma BULUŞ KIRIKKAYA, Serpil GERDAN
Düzce’de Yerel Dirençliliğin Geliştirilmesinde Katılımcı Bir Yaklaşım
İpek GÜLER, Nilgün OKAY, Pınar KÖYLÜ, Elif KUTAY KARAÇOR, Bilge AYDIN, Azime TEZER, Osman UZUN, Fatih TERZİ, Zeynep TÜRKAY, Ebru SATILMIŞ, Didem KARA