Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet

Hanefî usulünde mefhûm-i muhâlefet, fâsid bir istidlâl yöntemi olarak değerlendirilir. Hanefî usulcülere göre mefhûm-i muhâlefet, Şâri‘in sözlerinde geçerli bir istidlâl yöntemi değildir. Zira Şâri‘in sözünde zikredilen sıfat, şart, sayı vb. kayıtların, bu kayıtların olmadığı yerde hükmün de olmadığını gösterme dışında başka bir amacının olmadığı iddia edilemez. Şâri‘in sözünde zikredilen kaydın birçok amacı olabilir. Buna karşılık Hanefiler mefhûm-i muhâlefeti insanların sözlerinde geçerli bir istidlâl yöntemi olarak kabul ederler. Zira insanların sözlerinde zikredilen kaydın, bu kaydın olmadığı yerde hükmün de olmadığını gösterme amacı yoksa bu kaydın zikredilmesinin bir faydası olmaz. Şafiî usulcülere göre ise mefhûm-i muhâlefet hem Şâri‘in sözlerinde hem de insanların sözlerinde delildir. Bu husus mefhûm-i muhâlefetin delâleti hususunda Hanefîlerle Şafiî usulcüler arasındaki temel farkı yansıtır. Bu makalede mefhûm-i muhâlefeti kabul edenler, reddedenler, mefhûm-i muhâlefeti kabul edenlerin ve reddedenlerin delilleri, mefhûm-i muhâlefetin çeşitleri ve Hanefîlerin mefhûm-i muhâlefet ile amel ettikleri yönündeki iddialar ile bu iddialara verilen cevaplar ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Fâsid istidlâl, Mefhum-u muhâlefet, Hanefî Usulcüler, Şafiî Usulcüler

Mafḥūm-u Mukhalafa as Fāsid Istidlāl Forms in the Ḥanafī Uṣūl Thought

The concept of mafḥūm-u mukhalafa has been acknowledged as one of the fāsid istidlāl (peccable deduction) methodologies. In the thoughts of Ḥanafī uṣūlī scholars, the concept of mafḥūm-u mukhalafa is not a valid deductive methodology in the word of the Lawgiver and the Prophet (ṢAAS). Likewise, it cannot be claimed that the given concept in the word of the Lawgiver is only used for an aim that if this concept is not available, there is not any ḥukm (ruling). Rather, the concept of mafḥūm-u mukhalafa is a valid deductive methodology in people’s words, contracts and ‘urf (custom). Hence, there is not any benefit to mention of this concept if there is no aim to evidence the absence of ḥukm inasmuch as this concept does not exist. In the views of Shafi’ī uṣulī scholars, the concept of mafḥūm-u mukhalafa has been embraced to be an evidence (dalīl) in people’s words, contracts and ‘urf as it has been accepted to be a dalīl in the word of the Lawgiver and the Prophet (ṢAAS). The study aims to explain the concept of mafḥūm-u mukhalafa as a legal principle (or evidence) with its types. The views of both scholars who accept this concept as a legal principle and who rejects this concept as a legal principle are also presented to provide a clear understanding related to this concept by referring to both parties’ dalīls.

Keywords:

Islamic law, Fāsid Istidlāl, Mafḥūm-u Mukhalafa, Ḥanafī uṣūlī scholars, Shafi’ī uṣulī scholars,

PDF

___

Abdülazîz el-Buhârî, Keşfü’l-esrâr ‘an Usûli Fahri’l-İslâm Pezdevî, thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
Ahîzâde Abdülhalim Efendi, “Risaletün fî mefhumi’l-muhâlefe”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 34, 2015.
Bâberti, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmud. el-İnâye (Fethu’l-Kadîr ile birlikte), thk. Abdürrezzâk Gâlib el-Mehdi, 1.baskı. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, 2003.
Bardakoğlu, Ali. “Delâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/ 121 Ankara: TDV Yayınları, 1989.
Bolay, M. Naci. “Delâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/119 Ankara: TDV Yayınları, 1989.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh, tah. Mahmud Muhammed Nassar, 7.Baskı. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, 2013.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl, thk. Uceyl Câsim en-Neşemî, 2.Baskı. Kûveyt: Vüzâratü’l-Evkâf, 1994.
Emir Padişah, Muhammed Emîn b. Mahmûd el-Hüseynî el-Buhârî el-Mekkî. Teysîrü’t-Taĥrîr. Mısır: Matba’atü’l-halebî ve evlâdühü, 1932.
İbnü’s-Sââtî, Muzafferüddîn. el-Bedî’, thk. Sa’d b. Garîr b. Mehdî es-Sülemi. Mekke: Câmi’atü Ümmi’l-Kura, 1985.
İvaz, Muhammed Hasan. “Mefhumü’l-muhâlefe ve eseruhu fi ihtilafi’l-fukaha”, Mecelletü’l-câmi’ati Dımaşk li’l-ulumi’l-iktisadiyye ve’l-kanuniyye, sy. 1, Dımaşk, 2008.
Kavâdır, Abdülbâsıd. Mefhumü’l-muhâlefe ve eseruhu fi’lihtilafi’l-fıkhiyyi, 1.Baskı. ys: Dâru’t-tunusiyye, 2014.
Koca, Ferhat. “Mefhum”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/ 352 Ankara: TDV Yayınları, 1989.
Leknevî, Muhammed el-ensârî. Fevâtihu’r-rahamût bi-şerhi müsellemi’s-sübût, nşr. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
Müslim, Ebû’l-Hüseyin b. Haccac. el-Câmi‘u’s-sahîh. 6.Baskı, (Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, 2011.
Sâdî Çelebi. Ḥâşiye ʿale’l-İnâye fî Şerḥi’lHidâye (Fethu’l-Kadîr ile birlikte), thk. Abdürrezzâk Gâlib el-Mehdi, 1.baskı. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, 2003.
Sadrüşşerîa, Ubeydullâh b. Mes’ûd el-Mahbûbî el-buhârî. Tavzih (Telvîh Şerhu’t-Tavzîh ile), thk. Zekeriya Ümeyrat, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Mîzânu’l-usûl fî netâicü’l-‘ukûl, thk. Abdülmelik Abdurrahman es-Sa’dî. Mekke:Câmi’atü Ümmi’l-Kura, 1984.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme. Usûlü’s-Serahsî, thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn el-Herevî el-Horâsânî. Telvîh Şerhu’t-Tavzîh, thk. Zekeriya Ümeyrat, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh eş-Şâfiî. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh, nşr. Abdülkadir Abdullah el-Ânî, 2.Baskı. Kuveyt: Vezaretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1992.