Kadir TAŞPINAR

3012

Ebü’l-Leys es-Semerkandî’nin Tefsirinde Kıraatlere Yaklaşımı

Kur’ân âyetlerinin yorumlanmasında müfessirlerin dikkate aldığı hususlardan birisi de kıraat farklılıklarıdır. Sahih ve şâz olmak üzere kıraat birikimi içerisinde yer alan farklılıkların önemli bir kısmı manayı etkilemezken, bir kısmı ise doğrudan veya dolaylı olarak manayı etkilemekte ve anlam zenginleşmesine katkı sağlamaktadır. Hâliyle bu durum müfessirlerin dikkatini celbetmekte ve âyetlerin tefsirinde kıraatlerden yararlanmalarına imkân sağlamaktadır. Kıraatlerden azami ölçüde istifade eden müfessirlerden Ebü’l-Leys es-Semerkandî (ö. 373/983), İbn Mücâhid’in (ö. 324/935) etkisiyle Tefsîru’s-Semerkandî adlı eserinde kıraat-i seb‘aya özellikle vurgu yapmaktadır. Şâz kıraatlere de ziyadesiyle müracaat eden müfessir, kıraat ilmi birikimini maharetle tefsirine yansıtmıştır. Bu makalede Ebü’l-Leys es-Semerkandî’nin kıraatleri nakletme yöntemi ve keyfiyeti ele alınacak, kıraat-tefsir ilişkisi bahse konu eser üzerinden muhtelif açılardan irdelenecektir.

Ebu’l-Leys As-Semerkandi’s Approach To Recitations In His Commentary

One of the elements considered by commentators in the commentary (tafseer) of the Quran's verses is the differences in recitation. While a significant part of the differences, which are saheeh and shaz, as mentioned earlier in the accumulation of recitation, do not affect the meaning, others directly or indirectly affect the meaning and contribute to the enrichment of the meaning. Naturally, this situation attracts the commentators’ attention and enables them to benefit from the recitations in the verses' commentary. Ebu'l-Leys as-Semerkandi (ö. 373/983), who was one of the commentators who took advantage of recitations to the maximum extent, emphasizes especially the qiraat-i seba in his work titled Tefsîru’s-Semerkandi, probably with the influence of İbn Mücahid (ö. 324/935). In addition to this, the commentator, who used highly shaz recitations, reflects his knowledge of recitation skillfully to his commentary. In this article, the method and quality of the commentator’s recitation will be discussed, and the relationship between recitation and commentary will be examined from various angles through the work in question.
PDF

___

  • Akaslan, Yaşar. “Kırâat-i Aşere’de Ferş Yönünden Farklılıklar”, İslâm Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4 (2017), 6-31.
  • Akaslan, Yaşar. “Kırâat İlmi Sistematiğinde Usûl Kavramları”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (2017), 217-251.
  • Akkuş, Murat. “Kıraatlerin Tefsire Etkisi (İbn Âşûr Örneği)”, Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2/3 (2015), 151-176.
  • Akkuş, Murat. “İbn Âşûr’un Tefsirinde Fonetik Yönden Kıraatlerdeki Farklılıklar”, INCISS/Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi 3/1 (2018), 4- 15.
  • Altıkulaç, Tayyar. “İbn Kesîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/131- 132. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
  • Altundağ, Mustafa. “Sahih Kırâatlerin Arap Lehçeleriyle İlişkisi Üzerine”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2001), 23-48.
  • Atik, M. Kemal. Karşılaştırmalı Kur’an Tarihi. İstanbul: MS Yayınları, 2012.
  • Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit Hatîb. Târîhu Bağdâd. Thk. Mustafa Abdulkadir Ata. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1417.
  • Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
  • Birışık, Abdülhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 2004.
  • Çelik Yılmaz, Habibe. Ebü’l-Leys es-Semerkandî’nin Tefsirinde İsrâiliyyât. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
  • Çetin, Abdurrahman. Kur’an Okuma Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 2015.
  • Çetin, Abdurrahman. Yedi Harf ve Kıraatlar. İstanbul: Ensar Yayınları, 2013.
  • Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi, 2011.
  • Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd. et-Teysîr fi’l-kırââti’s-sebʻ. Thk. Ferîd Muhammed b. Azzûz. Beyrût: Dâru İbni Kesîr, 1437/2016.
  • Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî. Tefsîru’l-bahri’l-muhît. Thk. Sıtkı Muhammed Cemîl. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, 1420.
  • Ferrâ, Ebû Zekeriyya Yahya b. Ziyâd. Me'âni’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Yusuf enNecati vd. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, t.y.
  • Hatîb, Abdüllatîf. Muʻcemu’l-kırâât. 11 Cilt. Dımaşk: Dâru Sa’deddîn, 2000.
  • Hüzelî, Ebü’l-Kâsım Yûsuf b. Ali b. Cebbâre. el-Kâmil fi’l-kırââti’l-’aşr. Thk. Cemâl b. es-Seyyid Rifâî eş-Şâyib. Müessesetü Semâ li’t-Tevzî’ ve’n-Neşr, 2007.
  • İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’lʻazîz. Thk. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’lKütübi’l-’İlmiyye, 1422.
  • İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Muhteseb fî tebyîni vucûhi şevâzzi’l-kırâât. Mısır: Dâru’s-Sahâbe Li’t-Türâs, 1429/2008.
  • İbn Hâleveyh, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ahmed. Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur’ân. Thk. G. Bergstraesser. Beyrût: Müessesetü’r-Rayan, 1430/2009.
  • İbn Mihrân en-Nîsâbûrî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. el-Mebsût fi’l-kırââti’l-aşr. Thk. Sebî’ Hamza Hâkimî. Dımaşk: Mecme’u Lügati’l-arabiyye, 1981.
  • İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs et-Temîmî. Kitâbü’s-seb’a fi’lkırâât. Thk. Şevki Dayf. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1400.
  • İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yusuf. en-Neşr fi’l-kırââti’l-ʻaşr. Thk. Ali Muhammed Dabba. 2 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, t.y.
  • İbnü’l-Cezeri, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. Thk. G. Bergstraesser. 2 Cilt. Mısır: Mektebetü İbn Teymiyye, 1351.
  • Karaçam, İsmail. Kıraat İlminin Kur’ân Tefsirindeki Yeri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
  • Kılıç, Mustafa. “Zemahşerî’nin Kıraatleri Kabul Şartları”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48 (Haziran, 2015), 149-184.
  • Koçkuzu, Ali Osman. “Ebû İshak es-Sebîî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/170-171. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
  • Koyuncu, Recep. “Mekkî b. Ebî Tâlib’in el-Keşf ‘an Vücûhi’l-Kırâ’âti’s-Seb’ Adlı Eserine Tevcîhü’l-Kırâ’at Bağlamında Bir Bakış”, Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 6/12 (2019), 313-344.
  • Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻ li ahkâmi’l-Kurân. Thk. Ahmed elBerdûnî. 20 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansur Muhammed es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. Thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1426/2005.
  • Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl en-. İ’râbü’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ali Beydûn. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1421.
  • Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’ttenzîl ve hakâikü’t-te’vîl. Thk. Yusuf Ali Büdeyvî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’lKelimi’t-Tayyib, 1419/1998.
  • Öz, Mustafa. “Kurrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/445-446. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
  • Râcihî, Abduh. el-Lehecâtü’l-'arabiyye fi’l-kırââti’l-Kur’âniyye. Mısır: Dâru’l-Marife, 1996.
  • Râzî, Ebû Abdullah Fahreddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1420.
  • Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîru Ebi’lLeys. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 224-225, 1a-541b.
  • Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîru’sSemerkandî. Thk. Ali Muhammed Muavviz, Adil Ahmed Abdulmevcûd, Zekeriyya Abdülmecîd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1413/1993.
  • Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm. ed-Dürru’lmesûn fî ’ulûmi’l-Kitâbi’l-meknûn. Thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. 11 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, t.y.
  • Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ʻulûmi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. Kâhire: Heyetü’l-Mısriyye, 1394/1974.
  • Taberî, İbn Cerîr. Câmiʻu’l-beyân. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
  • Ünal, Mehmet. Kur’an’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
  • Yazıcı, İshak. Ebu’l-Leys es-Semerkandî Hayatı Eserleri ve Tefsirdeki Metodu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi, Doktora Tezi, 1982.
  • Yazıcı, İshak. “Ebü’l-Leys es-Semerkandî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/473-475. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
  • Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm. Meʻâni’l-Kur’ân ve iʻrâbuhû. Thk. Abdulcelîl Abduh Şelebi. 5 Cilt. Beyrût: Alemü’l-Kütüb, 1408/1988.
  • Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Ma’rifetü’lkurrâi’l-kibâr ale’t-tabakât ve’l-âsâr. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1997.
  • Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.
  • Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-ʻirfân fî ʻulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Matbaatü İsa, t.y.
Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi-Cover
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Yayıncı: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Ebü’l-Leys es-Semerkandî’nin Tefsirinde Kıraatlere Yaklaşımı

Kadir TAŞPINAR

Muhammed Esed’in “Kur’an Mesajı”nda Fitne Kavramına Yaklaşımı

Ahmet ÖZDEMİR

Şeyh Şâmil’in Nakşibendîliği Meselesi

İbrahim EROL

Muhammed Ebû Zehre’ye Göre Kur’an’ın Teğannî İle Okunuşu

Muhammet YILMAZ

Kur’an’ın Kur’an’la Tefsiri Bağlamında Nisâ Sûresi 34. Âyetin Tahlil ve Değerlendirmesi

İrfan ÇAKICI