Yapay Zekâ ve İnsan Hakları

Yapay zekâ kavramı, ilk olarak 1955 yılında Dartmouth Koleji’nde düzenlenecek Dartmouth Yaz Araştırma Projesi’ne dair yapılan bir resmi başvuruda kullanılmıştır. Daha sonraları ise, yapay zekâ teknolojisinde yaşanan gelişmeler ile bu kavramın kullanımının arttığı bilinmektedir. Günümüzde ise, Birleşik Krallık, Fransa gibi pek çok devlet arasında gerçekleştirilen toplantılarda, yapay zekânın özellikle insan hakları üzerindeki etkileri hususunun daha çok ele alınmaya başladığı gözlemlenmektedir. Yapay zekâ teknolojisinin gelişmesi ve çağımızda birçoğumuzun ayrılmaz bir parçası haline gelmesi,beraberinde bu kavrama ilişkin birçok komplo teorisini de gündeme getirmiştir. Bu bağlamda kimilerine göre yapay zekâ insanlık bakımından bir tehdit olarak algılanır iken; kimilerine göre ise insanlığa yararlı bir teknoloji olarak görülmektedir. Yapay zekânın, teknoloji, sağlık, eğitim gibi daha pek çok alanda büyük gelişmelere katkı sunacağı açıktır. Benzer şekilde insan haklarının gelişimine de katkı sunması söz konusu olabilir. Bununla birlikte, yapay zekâ kullanımının insan hakları üzerinde ortaya çıkarabileceği olumsuz etkilerin de göz ardı edilmemesi gerekir. Bu etkilerin tespit edilerek giderilmesi insan hakları ihlallerinin de önüne geçilmesine katkı sunar. Bu sebeplerle yapay zekânın, insan hakları üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerinin neler olduğunun ele alınması önem arz etmektedir. Bu çalışmada, ilk olarak yapay zekâ kavramı detaylandırılmaktadır. Ardından, gelişim düzeylerine göre yapay zekâ türleri ele alınmaktadır. Daha sonra, insan hakları bağlamında yapay zekâ hukuku incelenmektedir. Akabinde, yapay zekâ uygulamalarının insan hakları üzerindeki etkileri detaylandırılmaktadır. Son olarak ise, bazı temel hak ve özgürlükler bakımından yapay zekâ uygulamaları ele alınmaktadır. Bu çerçevede yapay zekâ uygulamalarının, “yaşam hakkı”, “adil yargılanma hakkı”, “özel ve aile yaşamına saygı hakkı”, “ifade özgürlüğü” ve “eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağı” üzerindeki etkileri değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Yapay zekâ, algoritma, makine öğrenmesi, insan hakları, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

Artificial Intelligence and Human Rights

The concept of artificial intelligence was first introduced in 1955 with the official proposal letter of the Dartmouth Summer Research Project prepared in Dartmouth College. With time and developments in artificial intelligence technology, the use of this concept has gained increasing popularity. Today, the effects of artificial intelligence, particularly on human rights, are being increasingly discussed in international meetings held between many states such as United Kingdom, France etc. The development of artificial intelligence technology and its integration in our lives has brought severalconspiracy theories. Some people perceive it as a threat, whereas others see it as a useful technology for humanity. Artificial intelligence contributes to significant developments in several fields such as technology, health, and education. Similarly, it may contribute to the further improvement of human rights. However, its negative effects on human rights cannot be ignored. Identifying and eliminating such negative effects will also result in the prevention of human right violations. Considering the aforementioned reasons, it is essential to consider the positive and negative effects of artificialintelligence on human rights. In this study, first, the concept of artificial intelligence is detailed. Then, types of artificial intelligence based on their developments are discussed. Next, the artificial intelligence law is examined in the context of human rights and subsequently, the effects of artificial intelligence applications on human rights are detailed. Finally, the artificial intelligence applications are discussed in terms of some fundamental rights and freedoms. In this framework, the effects of artificial intelligence applications on the “right to life,” “right to a fair trial,” “right to respect private and family life,” “freedom of expression,” and “principle of equality and prohibition of discrimination” are evaluated.

Keywords:

Artificial intelligence, algorithm, machine learning, human rights, European Convention on Human Rights,

PDF

___

Aladag Ozdemir S, ‘Human-Centered Design for Artificial Intelligence’ (Master thesis, Yeditepe University 2019). google scholar
Arslan Öncü G, Bireysel Başvuruda Özel Hayata ve Aile Hayatına Saygı Hakkı (Beta Yayıncılık, 2020). google scholar
Bartneck C, Lütge C, Wagner A and Welsh S, An Introduction to Ethics in Robotics and AI (SpringerBriefs in Ethics 2021). google scholar
Bozkurt E and Dost S, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında İfade Özgürlüğü ve Türkiye’ (2002) 7 (1) Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 47-74. google scholar
Bozkurt E, Kanat S and Bektaş S, Uluslararası İnsan Hakları Hukuku (Gözden geçirilmiş 3rd edn Legem Yayıncılık, 2018). google scholar
Brkan M, ‘Freedom of Expression and Artificial Intelligence: on Personalisation, Disinformation and (Lack of) Horizontal Effect of the Charter’ (2019) Maastricht Faculty of Law Working Papers 1-17. google scholar
Cataleta MS and Cataleta A, ‘Artificial Intelligence and Human Rights, an Unequal Struggle’, (2020) 1 (2) CIFILE Journal of International Law 40-63. google scholar
Centel N, ‘Adil Yargılanma İlkesi ve Türk Hukukundaki Bazı Sorunlar’ (2010) 16(1-2) MÜHF-HAD 3-14. google scholar
Danziger S, Jonathan Levav and Liora Avnaim-Pesso ‘Extraneous Factors in Judicial Decisions’ (2011) 108 (17) Proceedings of the National Academy of Sciences 6889-6892. google scholar
Donahoe E and Metzger MM, ‘Artificial Intelligence and Human Rights’ (2019) 30 (2) Journal of Democracy 115-126. google scholar
Dülger MV, ‘Bir Hukuk-Kurgu Denemesi: Yapay Zekâlı Varlığın Hukuki Sorumluluğu (Olabilir Mi?)’ (2017) 2 Hukuk ve Daha Fazlası (h+) 5-7. google scholar
Eren CS, ‘İfade Özgürlüğü ve Telif Hakları Dengelemesi: Avrupa Mahkemeleri İçtihadı’ (2019) 37 İnsan Hakları Yıllığı 141-164. google scholar
Filippo R, Hilligoss H, Krishnamurthy V, Bavitz C and Levin K, Artificial Intelligence &Human Rights: Opportunities &Risks, (Berkman Klein Center for Internet & Society Research Publication 2018) Erişim Tarihi 15.05.2021. google scholar
Gemalmaz MS, Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş (Genişletilmiş ve Güncelleştirilmiş 8th edn Legal, 2012 (1)). google scholar
Gören Z, ‘Genel Eşitlik İlkesi’ (2016) 22 (3) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 3279-3301. google scholar
Gül İI and Karan U, Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme, Yeşiladalı B and Ayata G (eds) (İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2011). google scholar
İnceoğlu S, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı: Kamu ve Özel Hukuk Alanlarında Ortak Yargısal Hak ve İlkeler (Tıpkı 4th Bası Beta Yayıncılık 2013). google scholar
Kalabalık H, İnsan Hakları Hukukuna Giriş (Güncellenmiş 3rd edn Seçkin Yayıncılık, 2021). google scholar
Karan U, ‘Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı’ İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme İnceoğlu S (3rd edn Beta, 2013) 459-494. google scholar
Karan U, ‘İfade Özgürlüğü Hakkı’ İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme İnceoğlu S (eds) (3rd edn Beta 2013) 355-359. google scholar
Karan U, ‘Yaşam Hakkı’ İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme İnceoğlu S (eds) (3rd edn Beta 2013) 115-135. google scholar
Karan U, Uluslararası İnsan Hakları Hukuku ve Anayasa Hukuku Işığında Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı (On İki Levha Yayıncılık 2017). google scholar
Kelep Pekmez T, ‘Otonom Araçların Kullanımından Doğan Cezaî Sorumluluk: Türk Hukuku Bakımından Genel Bir Değerlendirme’ (2018) 6 (2) Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi-Journal of Penal Law and Criminolgy 173-195. google scholar
Kriebitz A and Lütge C, ‘Artificial Intelligence and Human Rights: A Business Ethical Assessment’ (2020) Business and Human Rights Journal 1-21. google scholar
L0kke E, Mahremiyet: Dijital Toplumda Özel Hayat Dilek Başak (trs), (2nd edn, Küy, 2020). google scholar
Medvedeva M, Vols M and Wieling M, ‘Using Machine Learning to Predict Decisions of the European Court of Human Rights’ (2019) Artificial Intelligence and Law 237-266. google scholar
Nomer M, ‘Yaşama Hakkına Saygı Nedeniyle Ölümü İstemek-Pretty Birleşik Krallığa Karşı’ (2014) 113 TBB Dergisi 41-55. google scholar
Pizzi M, Romanoff M and Engelhardt T, ‘AI for Humanitarian Action: Human Rights and Ethics’, (2020) 102 (913) International Review of the Red Cross 145-180. google scholar
Pohl J, ‘Artificial Superintelligence: Extinction or Nirvana?’, (2015) InterSymp-2015 1-19. google scholar
Risse M, ‘Human Rights and Artificial Intelligence: An Urgently Needed Agenda’ (2018) HKS Faculty Research Working Paper Series RWP18-015. google scholar
Rodrigues R, ‘Legal and Human Rights Issues of AI: Gaps, Challenges and Vulnerabilities’ (2020) 4 Journal of Responsible Technology. google scholar
Say C, 50 Soruda Yapay Zekâ (17th edn Bilim ve Gelecek Kitaplığı 2020). google scholar
Spagnolo A, ‘Human Rights Implications of Autonomous Weapon Systems in Domestic Law Enforcement: Sci-fi Reflections on A Lo-fi Reality’ (2017) 43 QIL Zoom-in 33-58. google scholar
Sucu İ, ‘The Effect of Artificial Intelligence on Society and Anrtificial Intelligence the View of Artificial Intelligence in the Context of Film (I.A.)’ 2019 2 (2) Uluslararası Ders Kitapları ve Eğitim Materyalleri Dergisi 203-215. google scholar
Taşdemir Ö, Özbay ÜV and Kireçtepe BO, ‘Robotların Hukuki ve Cezai Sorumluluğu Üzerine Bir Deneme’ (2020) 69 Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 793-833. google scholar
Tezcan D, Erdem MR, Sancakdar O and Önok RM, İnsan Hakları El Kitabı (Güncellenmiş 9th edn Seçkin Yayıncılık, 2021). google scholar
Ulenaers J, ‘The Impact of Artificial Intelligence on the Right to a Fair Trial: Towards a Robot Judge?’ (2020) 11(2) Asian Journal of Law and Economics 1-38. google scholar
Uluslararası Sözleşmeler google scholar
Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı, Avrupa Birliği ile İlişkiler Genel Müdürlüğü, Kasım 2001, Erişim Tarihi 28.06.2021. google scholar
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, RG, 06.02.1972, Sayı 14091. google scholar
Charter of Fundamental Rights of the European Union (declared in 2000, came into force December 2009) Official Journal of the European Communities (2000/C 364/01) (2000) (CFREU) www.europarl.europa.eu/charter/pdf/text_en.pdf> Erişim Tarihi 28.06.2021. google scholar
Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms (European Convention on Human Rights, as amended) (ECHR), Erişim Tarihi 28.06.2021. google scholar
International Covenant on Civil and Political Rights (adopted 16 December 1966, entered into force 23 March 1976) 999 UNTS 171 (ICCPR), Erişim Tarihi 30.06.2021. google scholar
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, RG, 27.05.1949, Sayı 7217. google scholar
Protocol No 7 to the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, As Amended by Protocol No 11 (ECHR P-7) Erişim Tarihi 10.12.2021. google scholar
Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi, RG, 18.06.2003, Sayı 25142. google scholar
Universal Declaration of Human Rights (adopted 10 December 1948 UNGA Res 217 A(III) (UDHR), Erişim Tarihi 09.07.2021. google scholar
Council of Europe Governing the Game Changer - Impacts of Artificial Intelligence Development on Human Rights, Democracy and the Rule of Law [2019] 1-17 Erişim Tarihi 28.06.2021. google scholar
Council Recommendation (EC) Unboxing Artificial Intelligence: 10 Steps to Protect Human Rights [2019] Erişim Tarihi 18.06.2021. google scholar
European Commission COM (2021) 206 final, 2021/0106 (COD) Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council Laying Down Harmonised Rules on Artificial Intelligence (Artifıcial Intelligence Act) and Amending Certain Union Legislative Act [2021]. google scholar
FRA, ‘Getting the Future Right: Artificial Intelligence and Fundamental Rights’ (2020) Report of European Union Agency for Fundamental Rights. google scholar
OECD Council Recommendation on Artificial Intelligence [2019] Erişim Tarihi 18.06.2021. google scholar
OECD G20 Ministerial Statement on Trade and Digital Economy-Annex: G20 AI Principles [2019] Erişim Tarihi 01.07.2021. google scholar Regulation (EU) 2016/679 of the European Parliament and of the Council of 27 April 2016 on the Protection of Natural Persons with regard to the Processing of Personal Data and on the Free Movement of Such Data, and Repealing Directive 95/46/EC (General Data Protection Regulation), Official Journal of the European Union, No L 119/2, Erişim Tarihi 01.07.2021. google scholar
The European Commission Ethic Guidelines for Trustworthy AI [2018] Erişim Tarihi 28.06.2021. google scholar
UN Human Rights Committee (HRC), CCPR General Comment No 18: Non-discrimination, 10 November 1989, Erişim Tarihi 02.07.2021. google scholar
UNGA, ‘Report of the Special Rapporteur on the Promotion and Protection of the Right to Freedom of Opinion and Expression’ UN Doc A/73/348 (2018). google scholar
UNGA, A/RES/70/1 Transforming Our World: The 2030 Agenda for Sustainable Development [2015]. google scholar
Access Now Report, ‘Human Rights in the Age of Artificial Intelligence’ Erişim Tarihi 15.06.2021. google scholar
Article 19 and Privacy International, ‘Privacy and Freedom of Expression In the Age of Artificial Intelligence’ (2018) Erişim Tarihi 13.10.2021. google scholar
Committee on Legal Affairs and Human Rights (CLAHR), Parliamentary assembly Council of Europe Hearing on the Implications of the Pegasus Spyware, ‘Statement by United Nations High Commissioner for Human Rights, Michelle Bachelet’ (2021) Erişim Tarihi 12.10.2021. google scholar
KVKK, ‘Yapay Zekâ Alanında Kişisel Verilerin Korunmasına Dair Tavsiyeler’ [2021] Erişim Tarihi 12.10.2021. google scholar
Montreal Declaration for a Responsible Development of Artificial Intelligence [2018] Erişim Tarihi 30.06.2021. google scholar
Beijing Academy of Artificial Intelligence, The Beijing Artificial Intelligence Principles (2019) 10 Datenschutz und Datensicherheit- DuD 656 Erişim Tarihi 18.06.2021. google scholar
Ola drivers v Ola Cabs, Case no C / 13/689705 / HA RK 20-258 (Court of Amsterdam, 11 March 2021). google scholar
R (Bridges) v CC South Wales & ors, Case No C1/2019/2670 (UK Court of Appeal, 11 August 2020). google scholar
Uber drivers v Uber, Case no C/13/687315 / HA RK 20-207 (Court of Amsterdam, 11 March 2021). google scholar
Ahmet Yıldırım v Turkey App no 3111/10 (ECtHR, 18 December 2012). google scholar
Bârbulescu v Romania, App no 61496/08 (ECtHR, 5 September 2017). google scholar
Botta v Italy App no 21439/93 (ECtHR, 24 February 1998). google scholar
DP &JC v United Kingdom App no 38719/97 (ECtHR, 10 October 2002). google scholar
Google Spain v Google Case No C-131/12 (CJEU, 13 May 2014). google scholar
İbrahim Keskin v Turkey, App no 10491/12 (ECtHR, 27 March 2018). google scholar
İlhan v Turkey App no 22277/93 (ECtHR, 27 June 2000). google scholar
Kılıç v Turkey App no 22492/93 (ECtHR, 28 March 2000). google scholar
LCB v the United Kingdom App no 23413/94 (ECtHR, 9 June 1998). google scholar
Mahmut Kaya v Turkey App no 22535/93 (ECtHR, 28 March 2000). google scholar
Mikulic v Croatia, App no 53176/99 (ECtHR, 7 February 2002). google scholar
Osman v the United Kingdom App no 23452/94 (ECtHR, 28 October 1998). google scholar
Öneryıldız v Turkey App no 48939/99 (ECtHR, 30 November 2004). google scholar
Paul and Audrey Edwards v the United Kingdom, App no 46477/99 (ECtHR, 14 March 2002). google scholar
Pretty v United Kingdom App No 2346/02 (ECtHR, 29 April 2002). google scholar
Scarlet Extended SA v Societe belge des auteurs, compositeurs et editeurs SCRL (SABAM) Case No C-70/10 (CJEU, 24 November 2011). google scholar
Vavricka and Others v The Czech Republic, App nos 47621/13 and 5 others (ECtHR, 8 April 2021). google scholar
Cellan-Jones R, ‘Stephen Hawking Warns Artificial Intelligence Could End Mankind’ (BBC News, 2 December 2014) Erişim Tarihi 10.06.2021. google scholar
Dignan L, ‘Google Says It Will Address AI, Machine Learning Model Bias With Technology Called TCAV’ (ZDNet, 7 May 2019) Erişim Tarihi 16.12.2021. google scholar
Gellert R, Bekkum MV and Borgesius FZ, ‘The Ola & Unber Judgments: for the First Time A Court Recognises A GDPR Right to An Explanation for Algorithmic Decision-Making’ (EU Law Analysis, 28 April 2021) Erişim Tarihi 07.10.2021. google scholar
Güzel H, ‘3 Tür Yapay Zekâ: Dar, Genel ve Süper’ (Data Science Earth, 8 March 2021) www.datasciencearth.com/uc-tur-yapay-zeka-dar-genel-ve-super/> Erişim Tarihi 07.10.2021. google scholar
Hartwig B, ‘The Impact of Artificial Intelligence on Human Rights’ (tdwi, 29 June 2020) Erişim Tarihi 05.05.2021. google scholar
Lincoln S, ‘Find What Elon Musk Said About Real World AI’ (The European Business Review, 22 April 2021) Erişim Tarihi 06.07.2021. google scholar
Rutschman AS, ‘Stephen Hawking Warned About the Perils of Artificial Intelligence-Yet AI Gave Him A Voice’ (The Conversation, 15 March 2018) Erişim Tarihi 18.06.2021. google scholar
Yılmaz GH, ‘Yapay Zekâ Etik Olabilir mi?’ (The Deloitte Times, December 2019) Erişim Tarihi 10.05.2021. google scholar