TÜRK VATANDAŞLARININ KİŞİ HALLERİNE İLİŞKİN DAVALAR BAKIMINDAN 5718 SAYILI MÖHUK’TA KABUL EDİLEN YETKİ KURALI

5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanunun (MÖHUK) Türk vatandaşlarının kişi hallerine ilişkin davalarda Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisine dair 41. maddesi bu çalışmanın inceleme konusunu oluşturmaktadır. 5718 sa- yılı Kanunun 41. maddesine göre, tarafların vatandaşlığı, dava konusu ve milletlerarası derdestlikle alakalı olarak belirlenen şartların varlığı halinde, maddede sözü edilen Türk mahkemeleri milletlerarası yetki kazanmaktadır. Türklerin kişi hallerine ilişkin davalarda, sadece yer itibariyle yetki kuralları yeterli görülmemiştir. Başka yetki kriterlerine de yer verilerek her halükarda yetkili bir Türk mahkemesi bulunmasına imkân tanınmıştır. Bu du- rum, Türk vatandaşının, kişi hallerine ilişkin meselelerde kendi devletinin sağladığı hukukî korumadan yoksun kalmaması bakımından önem taşımaktadır. Fakat maddede yer alan Türk mahkemeleri, ancak yabancı bir mahkemede dava açılmamış veya açılamamış olması halinde yetki kazanacaktır. Türk vatandaşlarının kişi hallerine ilişkin davalarda özel bir milletlerarası yetki kuralı kabulünün amacı, bu davalar bakımından Türk mahkemelerinin münhasır yetkiye sahip olmadığını açıklığa kavuşturmak ve daima bir Türk mahkemesine başvuru imkânını temin etmektir. Maddede, Türk vatandaşlarının kişi hallerine ilişkin davaların Türk mahkemelerinde görülebilmesinin davanın yabancı ülke mahkemelerinde açılmamış veya açılamamış olması şartına tabi tutulmuş olması ise kuralın amacına hiz- met etmemektedir. Üstelik bu yabancı mahkemenin dava konusu veya taraflarla herhangi bir bağlantısının aranmaması, kuralın amacından iyice uzaklaşmasına neden olmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Türklerin Kişi Hallerine İlişkin Davalar, Milletlerarası Yetki, Milletlerarası Derdestlik, MÖHUK md. 41

THE JURISDICTION RULE IN THE TURKISH PRIVATE INTERNATIONAL LAW ACT NO.5718 REGARDING DISPUTES RELATING TO THE PERSONAL STATUS OF TURKISH CITIZENS

This paper aims to explore Article 41 of the Turkish Private International Law Act (PILA). Art. 41 is one of the several articles on international jurisdiction contained in PILA, and it specifically deals with disputes arising out of the personal status of Turkish citizens. Art. 41 enables Turkish courts to assume jurisdiction in all cases dealing with the personal status of Turkish citizens; thus Turkish citizens will not be deprived from the legal protection provided by their own State. There are two important aspects of Art. 41. First, by stating that disputes relating to the personal status of Turkish citizens might be subjected to foreign courts, Art. 41 clearly implicates that Turkish courts have no exclusive jurisdiction for such cases. Secondly, Art. 41 enables Turkish citizens to file their cases before Turkish courts even if they don’t reside in or have any other connection with Turkey. This second aspect is in fact the primary aim of Article 41. However, jurisdiction under Art. 41 can only be invoked under the condition that the dispute has not been or may not be brought before courts of a foreign State. This applies even if the foreign court has no relation with the parties or the subject matter. However, the condition embedded in Art. 41 doesn’t serve the aim of the rule and in some cases it may even preclude Art. 41 from realisation of its aim.

Keywords:

Disputes relating to the personal status of Turkish citizens, International jurisdiction, International lis pendens, Turkish PILA Art.41.Disputes relating to the personal status of Turkish citizens,

PDF

___

AKINCI, Ziya; Milletlerarası Usul Hukukunda Yetki Sözleşmesine Daya- nan Milletlerarası Derdestlik, Seçkin, Ankara, 2002.
AKINCI, Ziya/DEMİR-GÖKYAYLA, Cemile; Milletlerarası Aile Huku- ku, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2010.
AKİPEK, Jale/AKINTÜRK, Turgut/ATEŞ-KARAMAN, Derya; Türk Medenî Hukuku - Başlangıç Hükümleri – Kişiler Hukuku, 8. Bası, Beta.
ALTUĞ, Yılmaz; Türk Milletlerarası Usul Hukuku, 3. Bası, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1983.
AYBAY, Rona/DARDAĞAN, Esra; Uluslararası Düzeyde Yasaların Ça- tışması (Kanunlar İhtilafı), 2. Bası, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınla- rı, İstanbul, 2008.
BELGESAY, Mustafa Reşit; Teorik ve Pratik Adliye Hukuku IV. Devletler Hususî Hukukunda Adliye (2. Kısım), İstanbul, 1938.
BERKİ, Osman Fazıl; Türk Hukukunda Kanun İhtilâfları, 2. Bası, Ankara, 1971.
ÇELİKEL, Aysel/ERDEM, B. Bahadır; Milletlerarası Özel Hukuk, 13. Bası, Beta, İstanbul, 2014.
ÇELİKEL, Aysel; Ahkâmı Şahsiye Konusundaki Yabancı Mahkeme Ka- rarlarının Tanınması (Doktora Tezi), Fakülteler Matbaası, 1963.
DARDAĞAN, Esra; Milletlerarası Usul Hukukunda “Aşkın yetki” Kav- ramı, Ankara 2005.
DOĞAN, Vahit; Milletlerarası Özel Hukuk, 2. Bası, Seçkin, Ankara, 2013.
DOĞAN, Vahit; Türk Hukukunda Yabancı Derdestliğin Nazara Alınması, MHB 2002/2 (Ergin Nomer’e Armağan), s.121-147. (Yabancı Derdestlik)
DOĞAN, Vahit; Türk Vatandaşlık Hukuku, 11. Bası, Seçkin, Ankara, 2012. (Vatandaşlık)
EKŞİ, Nuray; Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi, 2. Bası, Beta, İstanbul, 2000.
EKŞİ, Nuray; 5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hak- kında Kanun’a İlişkin Yargıtay Kararları, XII Levha, İstanbul, 2010. (Yargıtay Kararları)
EKŞİ, Nuray; Milletlerarası Nitelikli Davalara İlişkin Mahkeme Kararla- rı, Arıkan, İstanbul, 2007. (Mahkeme Kararları)
EKŞİ, Nuray; Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi, İstan- bul, 2013, s.217-234. (Tanıma-Tenfiz)
EKŞİ, Nuray; Devletler Özel Hukukunda Aşırı Yetki Kuralları, Prof. Dr. S. Sulhi Tekinay’a Armağan, İstanbul, 1999, s. 247-258.
EKŞİ, Nuray; Yabancı Mehkemenin “Aşırı” Yetkisinin Tenfiz Mahkeme- si Tarafından Denetlenmesi (5718 Sayılı MÖHUK md.54/b), İKÜHFD 2010/2, s. 25-70. (MÖHUK md.54/b)
ERDEM, B.Bahadır; 22.11.2001 Tarihli ve 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nda Düzenlenen Türk Mahkemelerinin Yetkisine İlişkin Ku- rallar ve Bu Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi, MHB 2002/2 (Ergin Nomer’e Armağan) s. 149-181.
ERDEM, B.Bahadır; Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un 38. Maddesi (e) Bendinin İncelenmesi ve Bu Bendin Yarattığı Sorunlar, Mahmut Belik’e Armağan, Milletlerarası Hukuk ve Milletle- rarası Münasebetler Araştırma ve Uygulama Merkezi, İstanbul, 1993, s. 107-124.
ERDEM, B.Bahadır; Türk Vatandaşlık Hukuku, 3. Bası, Beta, İstanbul, 2013. (Vatandaşlık)
GÖĞER, Erdoğan; Devletler Hususî Hukuku, 4. Bası, Ankara, 1977.
İstanbul Üniversitesi Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Münasebet- ler Araştırma ve Uygulama Merkezi’nin Adalet Bakanlığı Hukuk İşle- ri Genel Müdürlüğüne Verdiği Cevap (SEVİĞ/ULUOCAK/NOMER/ ÇELİKEL/TEKİNALP), MHB 1983/2, s. 50-52. (MMAUM-Adalet Bakanlığı’na Cevap)
KARSLI, Abdurrahim; Medeni Muhakeme Hukuku, 3. Bası, Alternatif Ya- yıncılık, İstanbul, 2012.
KRÜGER, Hilmar/NOMER, Ergin; Türk Hukukunda Yetki Sözleşmeleri, İstanbul Barosu Dergisi, 1990/1-3, s. 153-161.
KURU, Baki/ARSLAN, Ramazan/YILMAZ, Ejder; Hukuk Muhakemeleri Usulü, 23. Bası, Yetkin, Ankara, 2012.
KURU, Baki; Hukuk Muhakemeleri Usulü, C.I ve IV, 6. Bası, Demir-De- mir, İstanbul, 2001. (I, IV)
Milletlerarası Özel Hukuk ve Milletlerarası Usul Hukuku Kanunu Önta- sarı Sempozyumu, 22-24 Kasım 1976, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1978. (Sempozyum)
NOMER, Ergin; Devletler Hususî Hukuku, 20. Bası (ve 15. Bası), Beta, İstanbul, 2013.
NOMER, Ergin; Devletler Hususî Hukukunda “Milletlerarası Yetki” Mef- humu, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1974/1-4, s. 393-426. (Milletlerarası Yetki)
NOMER, Ergin; Milletlerarası Yetki Alanında Derdestlik İtirazı, İHFM 1969/1-4, s. 343-374. (Derdestlik)
NOMER, Ergin; Türk Vatandaşlık Hukuku, 19. Bası, Filiz Kitabevi, İstan- bul, 2012. (Vatandaşlık)
NOMER, Ergin; Türklerin Kişi Hallerine İlişkin İhtilafları ve Türk Mah- kemelerinin Milletlerarası Yetkisi, MHB 1983/1, s. 11-14. (Türklerin Kişi Halleri)
OĞUZMAN, M.Kemal/SELİÇİ, Özer/OKTAY-ÖZDEMİR, Saibe; Kişiler Hukuku (Gerçek ve Tüzel Kişiler), Filiz Kitabevi, İstanbul, 2010.
ÖZTEKİN-GELGEL, Günseli/ERDEM, B.Bahadır; Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun, 4. Bası, Beta, İstanbul, 2013.
PEKCANITEZ, Hakan/ATALAY, Oğuz/ÖZEKES, Muhammet; Medenî Usûl Hukuku, 12. Bası, Yetkin, 2011.
RUHİ, Ahmet Cemal; Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkın- da Kanun, 3. Bası, Seçkin, Ankara, 2009.
RUMPF, Christian; Zur internationalen Zuständigkeit türkischer Gerichte für Scheidungsverfahren im Ausland lebender Türken, IPRax, 1995/3, s. 182-185.
SAKMAR, Atâ; Devletler Hususi Hukukunda Boşanma, Fakülteler Mat- baası, İstanbul, 1976.
SARGIN, Fügen; Milletlerarası Usûl Hukukunda Yetki Anlaşmaları, Yet- kin, Ankara, 1996.
SEVİĞ, Vedat Raşit/NOMER, Ergin/TEKİNALP, Gülören/SAKMAR, Atâ; Devletler Hususi Hukuku Pratik Çalışmaları, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1976.
SEVİĞ, Vedat Raşit; Hukuk ve Ticaret Davalarında Türk ve Yabancı Mah- kemelerin Devletler Hususi Hukuku Bakımından Yetkisi, Sulhi Garan Matbaası, İstanbul, 1963.
ŞANLI, Cemal/ESEN, Emre/ATAMAN-FİGANMEŞE, İnci; Milletlera- rası Özel Hukuk, 2. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2014.
TİRYAKİOĞLU, Bilgin; Türklerin Kişi Hallerine İlişkin Davâlarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi, Tuğrul Arat’a Armağan, Yetkin, Ankara, 2012, s. 1141-1165.
TULUAY, Metin; “Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun” Üzerine Düşünceler, MHB 1982/2, s. 22-30.
ULUOCAK, Nihal; Kanunlar İhtilâfı (Yasama Yetkisi Kuralları), Fakülte- ler Matbaası, İstanbul, 1971.