Kürtlerde Müzisyenliğin ve Profesyonel Müzisyenlerin Dönüşen İtibarı [veya Mêrdîn (Mardin) Bölgesindeki Kürtler Profesyonel Müzisyenliğe Nasıl Başladılar?]

Günümüzde müzik icrası Kürtler arasında geniş bir tür ve form yelpazesi barındıran canlı ve büyümekte olan bir faaliyet alanına tekabül ediyor ve Kürtler müzik icrasını kültürlerinin bir temel öğesi ve saygın bir faaliyet olarak görüyorlar. Yazılı, görsel ve dijital medyada Kürt müziğinin emektarları olan geçmiş nesillerdeki müzisyenlerden Kürt ulusal kültürüne olan katkılarından dolayı saygı, minnet ve övgüyle bahsediliyor. Fakat ne bunlarda ne de konu ile ilgili akademik yazılarda neredeyse hiç değinilmeyen önemli bir konu var. Kürtler arasında müzik icrasının birçok formu yakın zamana kadar stigma bir başka ifadeyle damga taşıyan ve ayıp ve/veya günah olarak değerlendirilen bir aktivite idi. Profesyonel olarak, yani hayatlarını idame ettirme vesilesiyle müzik yapan kişilerin ezici çoğunluğu kendilerine Türkçe dilindeki ‘çingene’ ifadesine benzer aşağılayıcı ve ırksallaştıran (racialising) yerel isimler verilen peripatetik gruplara mensup erkekler idi. Baskın Kürt popülasyonunun profesyonel müzisyenliğe girişi ve şu an Kürtlerin yerlileri olduğu topraklarda ve diasporada bulunan canlı ve çok çeşitli müzik icrası dünyası ise müzik, müzisyenler ve müzik icrasının yeni bir anlamlar ve değerler sistemine entegre olduğu bir tarihi sürecin sonucu olarak ortaya çıktı. Bu yazı bahsedilen süreci Mêrdîn (Türkçe ismiyle Mardin) civarındaki bölge üzerinden inceleyerek Kürt profesyonel müzisyenlerin yirminci ve yirmi birinci yüzyıllarda müzik icrası üzerindeki toplumsal utanç damgası nasıl müzakere ettiklerini tartışacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Profesyonel Müzisyenlik, Kürtler, Çingeneler, Düğün Müzisyenliği, Damga

Shifts in the Stature of Professional Music-Making in Kurdistan [or How Kurds from around Mêrdîn (Mardin) Became Professional Musicians?]

Print, broadcast, and digital media embrace historical accounts of Kurdish music in which older generations of musical performers are invoked with an unambiguously laudatory tone that celebrates their national roles as agents in Kurdish culture. What is absent from such accounts as well as from the broader aca- demic literature on Kurdish music, however, is an acknowledgment that until the mid- twentieth century, performing music generally carried a stigma which branded these practices as shameful and/or sinful. In fact, the main body of professional musicians hailed from local peripatetic lineages and were locally ascribed labels comparable to the pejorative and racialized term “gypsy.” The entrance of the dominant self- identifying Kurdish population into professional music-making is part of a gradual historical process, one where music, musicians, and music-making were incorporated into a new system of meanings and values, resulting in Kurds’ increased participation and the vibrant and diverse music scenes which exist today in Kurdistan and in the diaspora. By examining this process in the cultural area around Mardin, southeastern Turkey (Northern Kurdistan), this article aims to reveal how Kurdish professional musicians have navigated the stigma placed upon musical performance.

Keywords:

Professional Music-Making, Kurds, Gypsies, Wedding Music, Stigma,

PDF

___

Allison, C. (2001). The Yezidi Oral Tradition in Iraqi Kurdistan. Curzon.
Ant, B. (t.y.). Bilbilê Kurdistanê: Mihemed Arifê Cizîrî.Weşanên BA.
Bayrak, M. (2015). İç-Toroslar’da Oda Kültürü ve Kürtçe Edebiyat. Özge.
Berland, J. C. & Rao, A. (2004). Unveiling the Stranger: A New Look at Peripatetic Peoples. J. C. Berland & A. Rao, (Der.), Customary Strangers: New Perspectives on Peripatetic Peoples in the Middle East, Africa, and Asia içinde (ss. 1–30), Praeger.
Beyazîdî, M. M. (1979). Adetên Kurdîstan. yayıncı yok.
BGST. (2004) Eyhok: Hakkari geleneksel müziği: Muzîka gelêrî ya hekariyê: Traditional music of Hakkari [CD kitapçığı], Kalan Müzik.
Blum, S. & Hassanpour, A. (1996). ‘The Morning of Freedom Rose Up:’ Kurdish Popular Song and the Exigencies of Cultural Survival. Popular Music, 15(3), 325–343.
Blum, S. (1972). The Concept of the cĀsheq in Northern Khorasan. Asian Music, 4(1), 27–47.
Brown, K. B. (2007). The Social Liminality of Musicians: Case Studies from Mughal India and Beyond. Twentieth-Century Music, 3(1), 13–49.
Brubaker, R. & Cooper, F. (2000). Beyond “identity”. Theory and Society, 29(1), 1–47.
Bullock, J. (2022). Broadcasting the Nation: The Importance of Radio in Kurdish Music History. the world of music (new series), 11(2), 73–90.
Christensen, D. (1963). Tanzlieder der Hakkari-Kurden. Jahrbuch für musikalische Volks- und Völkerkunde, 1, 11–47.
Christensen, D. (1966). Kurdish Folk Music from Western Iran. [Plak kitapçığı]. Washington, DC: Smithsonian Folkways Recordings, FW04103.
Christensen, D. (1968). Volks- und Hochkunst in der Vokalmusik der Kurden. Volks- und Hochkunst in Dichtung und Musik. Tagungsbericht Colloquium Univ. Saarbrücken 1966 içinde (ss. 128–131). Witterschlick bei Bonn: Schwarzbold.
Christensen, D. (2002). Kurdistan. B. Nettl, R. M. Stone, J. Porter & T. Ricevol (Der.), Garland Encyclopaedia of World Music, vol. 6. içinde (ss. 739–752), Routledge.
Cizîrî, Ş. (1996). Kultur û Raman. Järfälla, Nûdem.
Cizîrî, Ş. (2009). Omeriya Mirsom. MAR-HAS.
Çakır, A. (2011). The Representation of the Dengbêj Tradition in Kurdish Contemporary Popular Discourse [Yüksek lisans tezi, Exeter Üniversitesi].
Çakır, A. (2018). Kurdish Music. S. Maisel, (Der.), The Kurds: An Encyclopedia of Life, Culture, and Society içinde (ss. 198–207), ABC-CLIO.
Çakır, A. (2019). From Charity-Seeking to Music-Making: An Ethnography of Peripatetic Adaptation in the Mêrdîn (Mardin) Area, Southeastern Turkey [Doktora tezi, Exeter Üniversitesi].
Çakır, A. (2023). Cihê Miradê Kinê yê di nav kemaçevanan de: Taybetmendiyên muzîkjeniya Miradê Kinê û kokên wan. D. Yeşilmen, (Der.) Mîrê kemaçê: Miradê Kinê içinde. Dara. (yayına hazırlanıyor).
Çelebi, N. N., Yıldırım, V. & Ataş, A. G. (2006). Geleneksel Kürt Müziğine Genel Bir Bakış. Kardeş Türküler. 4 Ocak 2022 tarihinde http://www.kardesturkuler.com/paylasim/28eylul2006.htm adresinden erişim sağlandı.
Çıplak, S. C. (2011). Music and Identity in Atma Tribe [Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi].
Dilovan, J. (2000). Ji Hunermendên Tora Rengîn: Malbata ‘Evdilkirîm. Huner, 4, 39–45.
Dilovan, J. (2002). Ji Tora Rengîn Dengekî Delal Ji Malbata Kinê: Miradê Kinê. Amara, 3, 19–23.
Gerson-Kiwi, E. (1971). The Music of Kurdistan Jews: A Synopsis of their Musical Styles. A. Shiloah & B. Bayer, (Der.), Yuval: Studies of the Jewish Music Research Centre. Vol. 2. içinde (ss. 59–72), Magnes Press.
Gültekin, M. (2013). Zargotina Kurdên Serhedê: Kilam û Destanên Epîk ên Dirokî, Mêrxasî û Serhildanan. Avesta.
Gündoğar, S. (2001). Olaylar, yansımalar ve üç Kürt ozanın hikâyesi. Sı̂.
Hamelink, W. (2016). The Sung Home: Narrative, Morality, and the Kurdish Nation. Brill.
Hassanpour, A. (1998). Satellite Footprints as National Borders: MED-TV and the Extraterritoriality of State Sovereignty. Journal of Muslim Minority Affairs, 18(1), 53–72.
Hickerson, A. A. (2003). Identity via Satellite: A Case Study of the Kurdish Satellite Television Station Medya TV. Kurdish Institute of Brussels.
Keil, C., Keil, A. V., Blau D., & Feld, S. (2002). Bright Balkan Morning: Romani Lives and the Power of Music in Greek Macedonia. Middletown, Wesleyan University Press.
Keskin, N. (2016). Müzik, Anlatı, Kimlik: Tûr-Abdin’de bir Anlatım Biçimi Olarak Mıtrıplık. Gece Kitaplığı.
Kevirbirî, S. (2004). Bir dünya ozanı - Şivan Perwer. Elma Yayınları.
Konê Reş. (2008). Hizniyê Selîm Bavê Adil 1932 – 2008 Mîrê Govend Û Dîlana Kurmancî. Welatê Me. 1 Kasım 2021 tarihinde http://www.welateme.net/kurdi/modules.php?name=News&file=article&sid=1379#. YdP9kxPP0Wp adresinden erişim sağlandı.
McDowall, D. (2004). A Modern History of the Kurds, 3rd edition. I.B. Tauris.
Mürer, G. (2020). Her Bijî Granî [Etnografik belgesel].
Mürer, G. (2022). Mersin and the Çukurova Region as Emerging Spaces for Kurdish Music Production. the world of music (new series), 11(2), 113–140.
Nûdem. (1995). Gulîstan. Nûdem, 16, 70–75.
Özbek, M. (1997). Arabesk Culture: A Case of Modernization and Popular Identity. S. Bozdoğan & R. Kasaba, (Der.), Rethinking Modernity and National Identity in Turkey içinde (ss. 211–232). University of Washington Press.
Özkahraman, E. (2008). Mırtıblar - Qereçler. Yüksekova. 1 Kasım 2021 tarihinde https://www.yuksekovahaber.com.tr/yazi/mirtiblar-qerecler-925.htm adresinden erişim sağlandı.
Racy, A. J. (1986). Words and Music in Beirut: A Study of Attitudes. Ethnomusicology, 30(3), 413–427.
Reinhard, K., Stokes, M. & Reinhard, U. (2001). Turkey. Grove Music Online. 28 Aralık 2021 tarihinde https://www.oxfordmusiconline.com/grovemusic/view/10.1093/gmo/9781561592630.001.0001/omo-9781561592630-e-0000044912 adresinden erişim sağlandı.
Rao, A. (1987). The Concept of Peripatetics: An Introduction. A. Rao, (Der.), The Other Nomads: Peripatetic Minorities in Cross-Cultural Perspective içinde (ss. 1–34). Köln: Bohlau Verlag.
Sarıtaş, B. S. E. (2010). Articulation of Kurdish Identity Through Politicized Music of Koms. [Yüksek lisans tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi]. 5 Eylül 2016 tarihinde http://etd.lib.metu.edu.tr/upload/12611651/ index.pdf adresinden erişim sağlandı.
Scalbert-Yücel, C. (2009). The Invention of a Tradition: Diyarbakır’s Dengbêj Project. European Journal of Turkish Studies, 10. 9 Mayıs 2022 tarihinde http://journals.openedition.org/ejts/4055 adresinden erişim sağlandı.
Scalbert-Yücel, C. (2017). The PKK, the Kurdish Movement, and the Emergence of Kurdish Cultural Policies in Turkey. G. R. V. Stansfield & M. Shareef (Der.), The Kurdish Question Revisited içinde (ss. 259–271). Oxford University Press.
Schäfers, M. (2018). “It Used to Be Forbidden”: Kurdish Women and the Limits of Gaining Voice. Journal of Middle East Women’s Studies, 14(1), 3–24.
Seeman, S. T. (2019). Sounding Roman: Representation and Performing Identity in Western Turkey. Oxford University Press.
Silverman, C. (1986). Bulgarian Gypsies: Adaptation in a Socialist Context. Nomadic Peoples, 21(22), 51–62.
Stokes, M. (1992). The Arabesk Debate: Music and Musicians in Modern Turkey. Oxford University Press.
Sträuli, B. (2021). “Our Steppe is Vast ...”: Kurdish Epics and Tribal Stories from Urfa, 1906 Collected by Oskar Mann. Harrassowitz Verlag.
Tan, A. (2011). Turabidin’den Berriyê’ye: Aşiretler, Dinler, Diller, Kültürler. Nûbihar.
Turgut, L. (2010). Mündliche Literatur der Kurden in den Regionen Botan und Hekarî. Logos Verlag.
Turgut, L. (as Luqman Guldivê). (2020, 14 Mart). Bi xêra me û Mirad. Yeni Özgür Politika. 15 Aralık 2021 tarihinde https://www.ozgurpolitika.com/haberi-bi-xera-me-u-mirad-146952 adresinden erişim sağlandı.
Turner, V. (1969). The Ritual Process: Structure and Anti-Structure. Cornell University Press.
Van Bruinessen, M. (1992). Agha, Sheikh and State: The Social and Political Structures of Kurdistan. Zed Books.
Yaş, Z. (2015). Şakarên Muzîka Kurdî Cilda 1. Salên 1803–1930. İstanbul: Şaredariya Bajarê Mezin a Amedê
Yılgür, E. (2017). Türkiye’de Peripatetik Topluluklar: Jenerik Terimler ve Öz Etnik Kategorizasyon Biçimleri. Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 1–25.
Dengê Hûnerê, Rêbaz FM, (2018, 28 Mayıs). 1 Ağustos 2018 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=KcezyMHIlsA adresinden erişim sağlandı.
Dîlanar, ROJ TV, (2005, 7 Mayıs).
Ebdulqadir Silêman di ciwantiya xwe de bi lingê xwe li tenbûrê dida. (t.y.). YouTube. 25 Aralık 2021 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=Kj0vl2JeA8Y adresinden erişim sağlandı.
Jiyan û çîroka kuştina hunermend Yûsif Çelebî. (2021, 26 Temmuz). Rûdaw TV. YouTube. 1 Aralık 2021 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=Tjc5HEL0bqg adresinden erişim sağlandı.
Lehiya Hunerê, Bûyer, 2017. 1 Aralık 2021 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=rtQ3mSBGcq4 adresinden erişim sağlandı.
Rojbaş Kurdistan, MED TV (Mayıs 20, 1998).
Sîmirê Tavsorkê, Medya TV (Mayıs 6, 2002).
Studio Bochum, Arta. (Şubat 20, 2019). 29 Ocak 2022 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=-nKy6R2mO9U adresinden erişim sağlandı.
Şaneşîn, MED TV, (1997, 22 Mart).
Şaneşîn, Roj TV, (2008, 10 Temmuz).
Şopên Jiyanê, Ronahî TV, (2018, 17 Ağustos). 1 Aralık 2021 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=K-uqr_JsjJk adresinden erişim sağlandı.
Ûsivê Çelebî, Hêvî FM, (t.y.). 27 Eylül 2018 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=VGGpyRg-b6o adresinden erişim sağlandı.
Zembîlfiroş. Medya TV. (2002, 30 Eylül).