Geç Kapitalist Gelişme Bağlamında Osmanlı’da Şirketler

Geç Kapitalist Gelişme Bağlamında Osmanlı’da Şirketler Doç. Dr. Koray R. Yılmaz Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin son döneminde yaşanan şirketleşme deneyimi ele alınmıştır. Bu dönem şirketleşme deneyiminin genel çerçevesini Osmanlı Devleti’nin dünya kapitalizmi ile entegrasyonu ve bu entegrasyon bağlamında yaşanan geç kapitalistleşme süreci belirlemiştir. Serbest ticaret üzerinden dünya kapitalizmi ile entegrasyon kuran Osmanlı Devleti’nde yaşanan geç kapitalistleşme süreci, esnaf şirketlerinin oluşumunu gündeme getirmiştir. Esnaf şirketleri serbest ticaret karşısında zorlanan esnafların buna yanıt üretebilmek noktasında geçirdikleri kurumsal dönüşüme işaret eder. İlk olarak bu esnaf şirketlerinin özellikleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Diğer yandan 1850’lerden itibaren Osmanlı Devleti’nde ulaşımdan, bankacılığa, demiryollarından, altyapı şirketlerine genel bir anonim şirketleşme sürecinin yaşandığı da gözlenmektedir. Çalışmanın ikinci bölümü bu şirketlerin genel özelliklerinin tespit edilmesine ve bu özelliklerle entegrasyon biçimi arasındaki ilişkinin vurgulanmasına ayrılmıştır. Nihai olarak bu çalışma 19.yy’da kapitalist sistemle derinleşen bir entegrasyon sürecine giren bir coğrafya olarak Osmanlı Devleti özelinde şirketleşme deneyiminin incelenmesine odaklanmış, bu çerçevede tespit edilen esnaf şirketleri ve anonim şirketlerin genel nitelikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Ottoman Corporations in the Context of Late Capitalist Development Assoc. Prof. Dr. Koray R. Yılmaz This study has focused on the emergence of corporations in the 19th century Ottoman Empire. The general framework of the emergence of corporations was determined by the integration of the Ottoman Empire with the world capitalism and by the process of late capitalist development which was realized in the context of this integration. The integration with capitalism through free trade raised the tradesmen corporations in Ottoman Empire. Tradesmen corporations point to the institutional transformation of tradesmen who has less competitive in the face of free trade. In this study, firstly, the characteristics of these tradesman corporations have been tried to be determined. It is well known that there was a general tendency towards emerging of joint stock corporations in some sectors such as transportation, banking, railways and infrastructure in the second half of the 19th century in Ottoman Empire. The second part of this study is devoted to identifying the general characteristics of these corporations and to highlighting these characteristics' relation with the mode of integration. In sum, this study addresses the emergence of corporations in Ottoman Empire as a state which became more integrated with capitalist system in the 19th century. In this context, it tries to reveal the general characteristics of tradesmen corporations and joint stock corporations.

Anahtar Kelimeler:

Kapitalist Gelişme, Osmanlı, Şirketleşme, Esnaf Şirketleri, Anonim Şirketler

PDF

___

Kaynakça
Akyıldız A. (2005) Anka’nın Sonbaharı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
Amatori, F., G. Jones (2003) Business History Around the World, Cambridge University Press.
Autheman A. (2002) Bank-ı Osmani-i Şahane: Tanzimattan Cumhuriyet’e Osmanlı Bankası
Berghof, H. (2001) Business History, içinde International Encyclopedia of the Social and Behavioral Sciences.
Bina, C and B. Yaghmaian (1991) Post-war Global Accumulation and the Transnationalisation of Capital. Capital and Class 43, Spring 107-130
Bryan, D. (1995) The Internationalisation of Capital and Marxian Value Theory, Cambridge Journal of Economics, Vol. 19, No.3, 421-440
Clarke, S (1974) The Development of Capitalism. Perspectives on Work, Welfare and Society. Serial Editor: Ian Clegg, First Publ. Sheed and Ward Ltd.
Çizakça M.(1999) İslam Dünyasından ve Batı’da İş Ortaklıkları Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları
Edhem E.(1997) 135 yıllık bir hazine: Osmanlı Bankası arşivinde tarihten izler, İstanbul: Osmanlı Bankası
Eldem E.(1999) Osmanlı Bankası Tarihi, İstanbul: Osmanlı Bankası
Gedikli F. (1998) Osmanlı Şirket Kültürü, XVI.-XVII. Yüzyıllarda Mudarebe Uygulaması, İstanbul: İz Yayıncılık
Gülersoy Ç.(1989) Tramvay İstanbul’da, İstanbul: İstanbul Kitaplığı
Güvemli, Güvemli (2015), Türk Ticaret Kanunlarının Türk Muhasebe Düşüncesinin Gelişmesindeki Etkileri, MUFTAV Dergisi, 26-50
İbasalilgiller A (1999) Türkiye`de muhasebe ve muhasebe mesleğinin tarihi, Yüksek Lisans Tezi.
İslamoğlu, H., Ç.Keyder (1977) Agenda for Ottoman History, Review I, 1 31-55.
İslamoğlu, H (1983) Osmanlı Tarihi ve Dünya Sistemi: Bir Değerlendirme, Toplum ve Bilim 23, 9-39
Kasaba, R (1993) Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi, Belge Yayınları.
Kay, G (1975) Development and Underdevelopment, A Marxist Analysis. Palgrave.
Kayserilioğlu R. S.(1998) Dersaadetten İstanbul’a Tramvay, İstabul: İETT Genel Müdürlüğü
Kazgan H. (1999) Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Şirketleşme, Vakıfbank: Creative Yayıncılık.
Koraltürk M. (1992) İstanbul'da şehiriçi ulaşımında Şirket-i Hayriye (1850-1945), Yüksek Lisans Tezi.
Koraltürk M (1999) “İmparatorlıktan Cumhuriyete Türkiye’de Sanayi Sermayesinin Örgütlenmesi”, 75 Yılda Çarkları Döndürenler, Tarih Vakfı
Kurmuş O (1983) Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, Ankara: Savaş Yayınları
Ökçün G.(1971) 1920-1930 Yılları Arasında Kurulan Türk Anonim Şirketlerinde Yabancı Sermaye, Ankara: SBF
Önsoy R.(1988) Tanzimat dönemi Osmanlı sanayii ve sanayileşme politikası, İşbankası Yayınları
Quataert D.(1987) Osmanlı devletinde Avrupa iktisadi yayılımı ve direniş : (1881-1908), Ankara Yurt Yayınevi, (çev) Sabri Tekay
Palloix, C (1977a) The Self-Expansion of Capital on a World Scale. Review of Radical Political Economics 9:3
Palloix, C (1977b) Conceptualizing the Internaionalization of Capital. Translated by Margaret Bald and David Levey, Review of Radical Political Economics 9:17
Pamuk, Ş. (1994) Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2. Baskı.
Savran S. (1986) “Eşitsiz ve Bileşik Gelişme” 11. Tez
Taşdelen S.(2006) Piyasa Ekonomisinin Yarış Atları, İstanbul: ÜPV
Tekeli, İ (2007) Birlikte Yazılan ve Öğrenilen Bir Tarihe Doğru, Tarih Vakfı Yurt Yayınları
Turgut M. (1985) Japon mucizesi ve Türkiye İstanbul: Dergah Yayınları
Tutel E. (1994) Şirket-i Hayriye, İstanbul: İletişim Yayınları
Wallerstein, I; H. Decdeli, R. Kasaba (1983) Osmanlı İmparatorluğunun Dünya Ekonomisi ile Bütünleşme Süreci, Toplum ve Bilim, 23, 41-54.
Weeks, J. (1998) The Law of Value and the Analysis of Underdevelopment. CDPR Discussion Paper 0498.
Yaghmaian, B. (1990) Development Theories and Development Strategies: An Alternative Theoretical Framework, Review of Radical Political Economics, vol. 22, (2-3), 174-188
Yerman C. ve S.Ağaoğlu (1943), Türkiye iktisadi teşkilatında Ticaret ve Sanayi Odaları, Esnaf Odaları ve Ticaret Borsaları, Ankara
Yılmaz, R.K (2010) Mahalle Bakkalından Küresel Aktöre Arçelik, SAV Yayınları.