Hilmi Baba b. Hüseyin Bosnevî’nin Hicret Risâlesi Üzerine Bir Değerlendirme

Osmanlı Devleti için 19. asrın son çeyreğine, “hüzün yılları” diyebiliriz.Zira onun, Fatih devrinden (1451-1481) II. Abdülhamit’in (1876-1909)tahta geçmesine kadar dört yüz yıldan fazla kaldığı Balkanlar’dan veözellikle Bosna-Hersek’ten beklenmedik bir şekilde çekilmesi, ardındanAvusturya-Macaristan’ın ülkeyi 1878’de işgalinin, toplumsal ve siyasalalanda etkileri derin ve geniş olmuştur. Bu durum karşısındaBoşnaklar yer yer direnişe geçmişlerse de başarılı olmamışlardır.Habusburg (Avusturya) yönetiminin Boşnak Müslümanları asimileetmeye kalkışması karşısında, Türkçe yayımlanan Vatan gazetesi vediğer matbuatta Bosna-Hersek’teki Müslümanların durumu veülkeden hicret/göç sorunu; Bosna’nın dârulharp olduğu,Müslümanların dârulislâm olan Osmanlı topraklarına göç etmesigerektiği, önemli meselelerden biri olarak tartışılmıştır.Bu dönemde hicret ve dârulharp tartışmalarına katılan ve bu husustaHicret Risâlesi kaleme alanlardan biri de Hilmi Baba b. HüseyinBosnevî’dir. Bosnevî çalışmasını, Bosna’nın dârulharp olduğu vehicrete gücü yetenlerin dârulharpten İslam beldelerine hicretetmelerinin farz olduğu tezi üzerine oturtmaktadır. Çalışmada delilolarak sunulan âyetlerin yorumu Hâzin, Nesefî, Beğavî ve Râzî vb. gibitefsirlerden, hadisler Ebû Dâvûd, Nesâî ve Beyhakî vb. hadismecmuaları ve şerhlerinden alınmıştır. Süleymaniye Kütüphanesi,İbrahim Efendi 421’de bulunan ve müellif hattı olan Bosnevî’ninçalışması, Bosna’nın kesin olarak dârulharp olduğunu kabul etmekleberaber, bunun nedenini ortaya koyamamıştır.Bu çalışmada işgal sonrası Boşnaklar arasında kafa karışıklığınaneden olan hicret/göç olgusu ve Hilmi Baba’nın Hicret Risâlesi elealınmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Bosna-Hersek, Hicret Risâlesi, Hilmi Baba Bosnevî, dârulharp-dârulislâm, işgal, göç, Avusturya-Macaristan

PDF

___

Akgündüz, Murat (2003), “Osmanlı İdaresi Döneminde Bosna-Hersek”, DEÜİFD., İzmir, sayı XVIII, s. 111-130. Albânî, Muhammed Nâsuriddîn (1435), Silsiletü’l-ahâdîsi’s-sahîha, Mektebetü’l-meârif, ts, V, 435. Ateş, Süleyman, Kur’ân Ansiklopedisi, Kuba Vakfı Yay., İstanbul ts. Bosnevî, Hilmi Baba, (1302/1885), Hicret Risâlesi Süleymaniye Ktp. İbrahim Efendi nr. 421. Bosnevî, Hilmi Baba, Mecâlisü’l-Bosnevî, Süleymaniye Ktp. İbrahim Efendi nr. 517 ve 518. Buhârî, Sâhîh, İstanbul, ts. Ebû Dâvûd (1389), Sünen, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, (tah. İzzet Ubed) (1. Baskı), Beyrut el-Askalânî, İbn Hacer (1418/1997), el-Kâfî eş-şâfi fî tahrîci ehâdîsi’l-Keşşâf, Dâru ihyâi’tturâsi’l-Arabî, 1. Baskı. el-Askalânî, İbn Hacer (1418/1997), Tehzîbu’t-tehzîb, Müessesetü’r-risâle( 1. Baskı), X, 90. Geçer, Genç Osman (2010), “İşgal Sonrası Bosna-Hersek’te Göç Olgusunun Vatan Gazetesine Yansımaları”, TÜBAR Dergisi, XXVIII, s. 191-205. Geçer, Genç Osman (2010/20), “Azapzâde (Azabagiç) Mehmed Tevfik’in “Hicret Hakkında Risâle” Adlı Eseri Üzerine Bir Değerlendirme”, Türkbilig Dergisi, s. 216-225. Gülşen, Ekrem (2016), “Osmanlı’da “Mecâlis” Tefsir Geleneği: Hilmi Baba b. Hüseyin Taşlıcavî Bosnevî ve “Tefsîru Sûreti’d-Duhâ” Örneği”, İlim Yayma Vakfı, Kur’an ve Tefsir Akademisi, Osmanlı’da Tefsir Dersi Gelenekleri, Sempozyum Kitapçığı, İstanbul, s. 64-96. Gündüz, Tufan (2016), Alahimanet Bosna, Boşnakların Osmanlı Topraklarına Göçü, (2. Baskı), Yeditepe Yay., Heysemî (1406), Mecmeu’z-zevâid, Müessetü’l-meârif. İbn Adiy (1418), el-Kâmil fi’d-duafâ, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, (tah. Ali Muhammed Muavviz ve Adil Ahmed), 1. Baskı. İbn Hişâm (1985), es-Sîre, (trc. Yusuf Velişah Uralgiray) Muhammed b. Suud Üniversitesi Yay., Riyad, II, 37. İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Mısır, ts. İbn Teymiyye (1338), Mecmûu’l-Fetâvâ, Riyad. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed (1416/1996), el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân ve’lmübeyyinü limâ tademmenehû mine’s-sünneti ve âyi’l-furkân, (tah. Muhammed elHafnâvî ve Mahmûd Hâmid Osman), Dâru’l-Hadîs, Kahire. Laviç, Osman (2003), “Mehmed Tevfik Azabagiç”, DİA, Ankara, XXVIII, 536. Mâtüridî (2010), Te’vilâtü’l-Kur’ân, Mizan Yay., İstanbul. Müslim, Sâhîh-i Müslim, İstanbul, ts. Nesâî, Sünen, İstanbul, ts. Norman, York (2012), “Hilmi Baba ve 1878 Sonrasında Osmanlı İmparatorluğunda Boşnak Muhacirlerin Yaşadığı Müşkilât”, 1453 Dergisi, İst. Büyükşehir Bld. Yay., 2012/15, s. 37-40. Olaş, Zerrin (2007), Avusturya-Macaristan İmparatorluğu İşgalinde Bosna-Hersek, (Yüksek Lisans Tezi), SAÜSBE., Sakarya. Önkal, Ahmet (1998), “Hicret”, DİA, İstanbul, XVII, 458-462. Özel, Ahmet (1993), “Dârulharp”, DİA, İstanbul, VIII, 536-537. Özel, Ahmet (1998), İslam Hukukunda Ülke Kavramı: Dârulislâm-Dârulharp, İstanbul. Özel, Ahmet (2012), “Klasik İslâm Devletler Hukukunda Ülke Kavramı ve Günümüzdeki Durum: İbn Teymiyye’nin Mardin Fetvası ile Benzeri Diğer Bazı Fetvalar”, MÜİFD, sayı 43, İstanbul, s. 41-64. Râzî (1985), Mefâtîhu’l-Gayb, Dâru’l-fikr, Beyrut. Suyûtî (1306), ed-Durru’l-mensûr, Mısır. Taberî (1325), Câmiu’l-beyân, Beyrut. Tahrirat-Ecnebiyye ve Mabeyn Mütercimliği Belgeleri, nr. 7/70.