MURAT TEPE VE MURAT HÖYÜK KAZILARI IŞIĞINDA DOĞU ANADOLU ÖLÜ GÖMME GELENEKLERİ ÜZERİNE YENİ GÖZLEMLER: İKİ YENİ URARTU TOPRAK MEZARI
Bu çalışma, 2018 yılında Murat Tepe’de ve 2019 yılında Murat Höyük’te gerçekleştirilen kurtarma kazıları sonucunda ortayaçıkarılan iki adet toprak mezarı ve bu mezarlara bırakılan hediyeleri tanıtır. Yerleşimler, Kalehan Genç Enerji A.Ş. tarafındanyapılan Aşağı Kaleköy Barajı su tutma havzası içerisinde yer almaktadır ve Bingöl’ün ilk sistemli arkeolojik kazılarıdır. MuratTepe’de Orta Çağ ve Orta Demir Çağı/Urartu Krallık Dönemi’ne tarihlendirilen iki tabaka ortaya çıkarılmıştır. Murat Höyük’teOrta Çağ, Orta Demir Çağı/Urartu Krallık Dönemi, Erken Demir Çağı ve Erken Tunç Çağı’na tarihlendirilen dört tabaka ortayaçıkarılmıştır. Murat Tepe’de bir adet ve Murat Höyük’te bir adet olmak üzere yerleşim içerisinde toplam 2 adet toprak mezarele geçmiştir. Mezarlar, Orta Demir Çağı/Urartu Krallık Dönemi’ne tarihlendirilmektedir. Yeni ortaya çıkarılan bu iki toprakmezara bireyler, toprağa hafif bir çukur kazılarak yerleştirilmiştir. Bireyler yaşarken kullandığı eşyalar ile birlikte gömülmüştür.Dönem içerisinde toprak mezarlar halk mezarı olar ak da isimlendirilmiştir. Mezar hediyesi olarak hem metal, hem de pişmiştoprak eserler birlikte ele geçmiştir. Her iki mezarda da ortaya çıkarılan iskeletler tahrip olmuştur. Mezarlar, Doğu Anadolubölgesinde yer almakta ama yaklaşık MÖ 9-7 yy arası hüküm süren Urartu Krallığının merkezinden uzaktadır. Yerel mimariiçerisinde ele geçmeleri ve metal hediyelerin yerel Urartu sanatı hakkında bilgi vermesi açısından da önemlidir. Murat Tepe veMurat Höyük’te hediyeleriyle birlikte ortaya çıkarılan bu yeni iki toprak mezarın, Urartu dönemi ölü gömme geleneklerine yenibir katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
SOME NEW CONSIDERATIONS OF EASTERN ANATOLIAN BURIAL CUSTOMS IN THE LIGHT OF MURAT TEPE AND MURAT HÖYÜK EXCAVATIONS: TWO NEW URARTIAN SOIL GRAVES
This study introduces the two new type of soil graves with grave goods recovered from the rescue excavations of Murat Tepe and Murat Höyük conducted in 2018 and 2019. Both two settlements are the first systematic archaeological excavations of Bingöl and placed in Aşağı Kaleköy Dam water catchment constructed by Kalehan Genç Enerji A.Ş. Murat Tepe excavations identified two levels which were attested to the Middle Age and Middle Iron Age / Urartu Kingdom. Additionally, Murat Höyük excavations revealed four levels attested to the Middle Ages, the Middle Iron Age / Urartu Kingdom Period, the Early Iron Age and the Early Bronze Age. A total of two soil graves were found at Murat Tepe and Murat Höyük. These graves are dated to the Middle Iron Age / Urartu Kingdom Period. Individuals were buried in slightly dug shallow pits on soil with grave goods which were thought to be personal belongings when they live. Both metal and terracotta artefacts were recovered from the burials as grave gifts. The skeletons were unrecovered in both graves which have been badly destroyed. These settlements are so far from the centre of the Urartian Kingdom, which ruled between 9-7 century BC in the Eastern Anatolia. The metal gifts revealed in architecture are also important to provide information about the local Urartian art. It is thought that these two soil graves recovered with their gifts at Murat Tepe and Murat Höyük will make a new contribution to the burial customs of the Urartian period of Eastern Anatolia.
___
- Beli, O. (2010). Urartu Takıları, İstanbul.
- Belli, O. ve Kavaklı, E. (2001). “1999 Yılı Van-Yonca Tepe Kalesi ve Nekropolü Kazısı”, 22. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, 369-384.
- Çavuşoğlu, R. (2011). “Urartu Takıları”, Urartu Doğu’da Değişim Transformation in the East, (Ed: K.Köroğlu ve E.Konyar), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 250-265.
- Çavuşoğlu, R. (2015). “Van-Kalecik Nekropolü’nden Urartu Takıları”, Uluslararası Doğu Anadolu Güney Kafkasya Kültürleri Sempozyumu Bildirileri II, (Ed: M.Işıklı ve B.Can), Cambridge Scholars Publishing, UK, 229-241.
- Çevik, N. (2000). Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
- Çilingiroğlu, A. (1997). Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı, İzmir.
- Çilingiroğlu, A. (2012). “Dilkaya Höyüğü”, Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları, İzmir, 78-93.
- Danışmaz, H. (2019). “Tunceli-Anbar Fortress and the Urartian Multi-Roomed Rock-Cut Tomb”, Anatolica, XLV, 121-130.
- Konyar, E. (2011). “Urartu Mezar Tipleri ve Gömü Adetleri”, URARTU: Doğuda Değişim, (Ed: K.Köroğlu ve E.Konyar), İstanbul: 206-231.
- Köroğlu, K. (1996). Urartu Krallığı Döneminde Elazığ (Alzi) ve Çevresi, İstanbul.
- Köroğlu, K. (2008). “Urartu kaya Mezar Geleneği ve Doğu Anadolu’daki Tek Odalı Kaya Mezarlarının Kökeni” Arkeoloji ve Sanat, 127, 21-38.
- Köroğlu, K. ve Konyar, E. (2008). “Comments on the Early/Middle Iron Age Chronology of Lake Van Basin”, ANES 45, 123-146.
- Öğün, B. (1973). “Die urartäischen Gräber in der Gegend von Adilcevaz und Patnos”, The Proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, (Ed: E.Akurgal), Ankara, 61-67.
- Öğün, B. (1978). “Die Urartaeischen Bestattungsbrauche”, Studien zur Beligion und Kultur Kleinasiens, Festchrieft für Friedrich Karl Dörner zum 65. Geburstag am 28 Februar 1976, (Ed: S.Şahin, E.Schwertheim ve J.Wagner), Leiden: E.J. Brill, Lieden, 639-678.
- Özdemir, A., Kılınç, Z., Ağtaş, Y., Demir, E., Tofur, M., Aydın, B. ve Kan, E. (2018). “2018 Yılı Murat (Norik) Höyük Kazı Çalışmaları: Ön Değerlendirmeler”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, V/2, 83-94.
- Özdemir, A. (2019). “Murat Tepe’den Ele Geçen Urartu Dönemi Metal Eserleri”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9/18, 731-749.
- Özdemir, A., Kılınç, Z. ve Ağtaş, Y. (2020). “Aşağı Kaleköy Barajı Projesi/2018 Yılı Murat Tepe Kurtarma Kazısı”, 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, 1-14.
- Özgüç, T. (1969). Altıntepe II: Mezarlar, Depo Binası ve Fildişi Eserler- Tombs, Storehouse and Ivories, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
- Sevin, V. (1986). “Urartu Mezar Mimarisine Yeni Katkılar”, Anadolu Araştırmaları, X, 329-350.
- Sevin, V. (1987). “Malatya-Elazığ-Bingöl İlleri Yüzey Araştırması 1985”, IV. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 279- 300.
- Sevin, V. (1988). “Elazığ-Bingöl İlleri Yüzey Araştırması 1986”, V. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2, 1-44.
- Sevin, V. (1989). “Elazığ-Bingöl Yüzey Araştırması 1987”, VI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 451-500.
- Sevin, V. (2012). Van Kalesi Urartu Kral Mezarları ve Altıntepe Halk Mezarlığı, İstanbul.
- Sevin, V. ve Kavaklı, E. (1994). “Van-Karagündüz Erken Demir Çağı Nekropolü Kurtarma Kazıları 1992-1993”, 1995, Kazı Sonuçları Toplantısı 16/1, 331-350.
- Sevin, V., Özfırat, A. ve Kavaklı, E. (2000). “1997-1998 Van/Altıntepe Urartu Nekropolü Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 21/1, 421-434.
- Tonbul, S. (1990). “Bingöl Ovası ve Çevresinin Jeomorfolojisi ve Gelişimi”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 2/2, 329-352.
- Ulusman, L. (1991). Anadolu Medeniyetleri Müzesi Urartu Dönemi Madeni Takılar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
- Yıldırım, R. (1989). Urartu İğneleri, Ankara.
- Yiğitpaşa, D. (2010). “Urartu Ölü gömme Gelenekleri ve Ölümle İlgili Ritüeller”, Atatürk Üniv. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 25, 177-202.
- Yiğitpaşa, D. (2011). “Van/Altıntepe Urartu Nekropolü Sunu Kapları”, Atatürk Üniv. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 26, 111-154.
- Yiğitpaşa, D. (2016a). “Tuşpa/Altıntepe Halk Mezarlığı Ve Çanak Çömleği”, İdil Sanat ve Dil Dergisi, 5/21, 409-434.
- Yiğitpaşa, D. (2016b). “Arkeolojik Veriler ve Müze Buluntuları Işığında Urartu Madeni Bilezikleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/42, 999-1018.
- Yiğitpaşa, D. (2016c). “Arkeolojik Veriler ve Erzurum-Van Müzeleri Buluntuları Işığında Urartu Madeni Pazubentleri (Kolçakları) ”, Arkeoloji ve Sanat, 153, 59-68.
- Yiğitpaşa, D. ve Can, S. (2017). “Kahramanmaraş Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Urartu Metal Eseri”, Mustafa Kemal Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14/37, 240-260.
- ISSN: 1308-2922
- Yayın Aralığı: Yılda 6 Sayı
- Başlangıç: 2008
- Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi