2003-2019 DÖNEMİNDE TÜRKİYE’DE KIRMIZI ET SEKTÖRÜ: SEÇİLİ GÖSTERGELER ÜZERİNE BİR İNCELEME

Kırmızı et sektörünün birtakım sosyal ve ekonomik fonksiyonları bulunmaktadır. Söz konusu sektöre yönelik politikalarsa ilgili ürün grubuna, ülke ekonomilerine, ürün fiyatlarının erişilebilirliği bağlamında kişilerin sağlıklı ve dengeli beslenmesine etkisi bakımından önem arz etmektedir. Bu noktada kırmızı et arzı ve talebi, fiyatları ve ithalat kararlarının bütüncül bir yaklaşımla incelenmesi önemli bir husustur. Kırmızı et sektörü, ithalat kararları, et fiyatları, et üretim miktarı vb. süreçlerde yaşanan değişimlerden etkilenmektedir. Bu çalışmada amaç 2003-2019 döneminde Türkiye’de kırmızı et sektörünü incelemektir. Çalışmada kırmızı et arzı-talebi, fiyat oluşumu ve ithalatı; kırmızı et üretim, tüketim, fiyat ve ithalat göstergeleri baz alınarak grafiksel olarak incelenmiştir. Bu bağlamda et ithalatının sektörü ithalata bağımlı hale getirmeyecek şekilde düzenlenmesinin, kalite standardının korunması için önlemler alınmasının, Türkiye’nin kırmızı et sektörünün canlandırılmasına yönelik adımların atılmasının, söz konusu sektörün karşı karşıya kaldığı Deli Dana vb. hastalıkların önlenmesi için gereken tedbirlerin arttırılmasının, ayrıca üreticilerin konu ile ilgili eğitime erişiminin sektör açısından önemli faktörler olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler:

Et ithalatı, Et üretimi, Kırmızı et dış ticareti

RED MEAT SECTOR IN TURKEY IN THE PERIOD OF 2003-2019: A REVIEW ON SELECTED INDICATORS

The red meat industry has some social and economic functions. Policies for the aforesaid sector are important in terms of their impact on the relevant product group, national economies, and the healthy and balanced diet of people in the context of the accessibility of product prices. At this point, it is important to examine the supply and demand, prices and import decisions of red meat with a holistic approach. Red meat industry is affected by changes in processes of import decisions, meat prices, meat production amount etc. The aim of this study is to examine the red meat sector in Turkey in the period of 2003-2019. In the study, red meat supply-demand, price formation and import are examined graphically based on red meat production, consumption, price and import indicators. In this context, it can be said that to regulate production in a way that does not make sector dependent on imports, to take measures to maintain the quality standard, to take steps to revive the red meat sector in Turkey, to increase the measures required to prevent the diseases such as mad cow that the sector in question is facing, and also, manufacturers' access to training on the subject are important factors for the sector.

Keywords:

Meat import, Meat production, Red meat foreign trade,

PDF

___

Akder, A. H. (2009). “Finansal Kriz ve Gıda Ürünleri Fiyatları”, Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, 9, 27-38.
Akın, A. C., Arıkan, M. S. ve Çevrimli, M. B. (2018). “Türkiye’de 2010-2017 Yılları Arasında İthalat Kararlarının Kırmızı Et Sektörüne Etkisi”, 1st International Health Sciences and Life Congress, Burdur 2-5 Mayıs 2018, 109-119.
Aktaş, G. (2020). “Canlı Hayvan ve Karkas İthalatının Kırmızı Et Fiyatlarına Etkisi: Türkiye’de İthalatın Regülasyonu”, Gümrük Ticaret Dergisi, 7/21, 12-29.
Alev, N. (2018). “Avrupa Birliği ve Türkiye’de Hayvancılık Sektörünün Genel Ekonomik Durumu”, G. Ü. İslâhiye İİBF Uluslararası E-Dergi, 2/2, 57-76.
Aydın, E., Can, M. F., Aral, Y., Cevger, Y. ve Sakarya, E. (2010). “Türkiye’de Canlı Hayvan ve Kırmızı Et İthalatı Kararlarının Sığır Besicileri Üzerine Etkileri”, Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, 81/ 2, 51-57.
Aydın, E., Aral, Y., Can, M. F., Cevger, Y., Sakarya, E. ve İşbilir, S. (2011). “Türkiye’de Son 25 Yılda Kırmızı Et Fiyatlarındaki Değişimler ve İthalat Kararlarının Etkilerinin Analizi”, Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, 82/1, 3-13.
Bashimov, G. (2018). “Türkiye’de Canlı Hayvanlar ve Hayvansal Ürünlerin Dış Ticaret Yapısının Analizi”, Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 32/1, 1-13.
Bayraç, H. N. ve Çemrek, F. (2011). “AB Uyum Sürecinde Türkiye’de Hayvancılık Sektörünün Yapısal Analizi ve Geliştirmeye Yönelik Politikalar”, Ekonomik Yaklaşım Kongreler Dizisi 7, 1-20.
Birinci, Y. (2011). “Enflasyon, Para Politikası ve Stratejileri”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 47/1-4, 19-30.
Can, M. F. (2018). “Türkiye Hayvancılık Politikalarının AB ile Etkileşimi ve Olası Sonuçları”, Atatürk Üniversitesi Veteriner Bilimleri Dergisi, 13/2, 242-250.
Case, K. E., Fair, R. C. ve Oster, S. M. (2012). Ekonominin İlkeleri, 9. Baskı, Palme, Ankara.
Cenan, N. ve Gürcan, İ. S. (2011). “Türkiye Çiftlik Hayvan Sayılarının İleriye Yönelik Projeksiyonu: ARIMA Modellemesi”, Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, 82/1, 35-42.
Çelik, Ş. (2012). “Türkiye’de Kırmızı Et Üretiminin Box-Jenkins Yöntemiyle Modellenmesi ve Üretim Projeksiyonu”, Hayvansal Üretim, 53/2, 32-39.
Çetin, B. (2013). Uygulamalı Tarım Ekonomisi, 1. Baskı, Nobel, Ankara.
Çiçek, H. ve Doğan, İ. (2018). “Türkiye’de Canlı Sığır ve Sığır Eti İthalatındaki Gelişmeler ve Üretici Fiyatlarının Trend Modelleri ile İncelenmesi”, Kocatepe Veterinary Journal, 11/1, 1-10.
Dağdemir, V., Birinci, A. ve Atsan, T. (2003). “Türkiye’de Kırmızı Et Pazarlaması”, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 34/4, 361-366.
DCCC. (2020). Chinese Meat Market Highlights in 2020 – Meat Exports to China, https://www.dccchina.org/news/chinese-meat-market-highlights-2020-meat-exports-to-china/ (21.02.2021).
Demirkol, C. (2007). Türkiye’de Kırmızı Et Sektörünün Sanayici ve Tüketici Düzeyinde Analizi. (Doktora Tezi). Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekirdağ.
DOKAP. (2019). DOKAP Bölgesi Küçükbaş Hayvancılık Kümelenme Raporu, 1-105.
DPT. (2001). Gıda Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Raporu Et ve Et Ürünleri Sanayii Alt Komisyonu Raporu, http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/08_GidaSanayii_EtVeEtUrunleriSanayii.pdf (07.12.2018).
Ertuğrul, E. (2000). Et ve Et Ürünleri, Türkiye Kalkınma Bankası Sektörel Araştırmalar, 1-84, Ankara.
Erün, G. (2010). “Türkiye ile AB, Gıda ve Canlı Hayvan Sektörü Dış Ticaretinde Endüstri İçi Ticaret Analizi”, Ekonomi Bilimleri Dergisi, 2/1, 71-78.
ESK. (2013). Et ve Süt Kurumu 2013 Sektör Raporu, https://www.esk.gov.tr/upload/Node/10255/files/2013_Yili_Sektorel_Degerlendirme_Raporu_.pdf (11.02.2021).
ESK. (2014). Et ve Süt Kurumu 2014 Yılı Sektör Raporu, https://www.esk.gov.tr/upload/Node/10255/files/2014_Yili_Sektorel_Degerlendirme_Raporu.pdf (15.02.2021).
ESK. (2015a). Et ve Süt Kurumu 2015 Yılı Sektör Değerlendirme Raporu, https://www.esk.gov.tr/upload/Node/10255/files/2015_Yili_Sektor_Raporu_Son.pdf (11.02.2021).
ESK. (2015b). ESK, Küçükbaş Eti Tüketimini Artırmaya Dönük Çalışmaları Destekliyor https://www.esk.gov.tr/tr/11963/ESK-Kucukbas-Eti-Tuketimini-Artirmaya-Donuk-Calismalari-Destekliyor (25.02.2021).
ESK. (2016). Et ve Süt Kurumu 2016 Yılı Sektör Değerlendirme Raporu, https://www.esk.gov.tr/upload/Node/10255/files/2016_Yili_Sektor_Degerlendirme_Raporu.pdf (11.02.2021).
ESK. (2017). Et ve Süt Kurumu 2017 Yılı Sektör Değerlendirme Raporu, https://www.esk.gov.tr/upload/Node/10255/files/Et_ve_Sut_Kurumu_2017_Sektor_Raporu.pdf (11.02.2021).
ESK. (2018). Et ve Süt Kurumu 2018 Sektör Değerlendirme Raporu, https://www.esk.gov.tr/upload/Node/10255/files/2018_Yili_Sektor_Degerlendirme_Raporu-.pdf (19.02.2021).
ESK. (2020). Et ve Süt Kurumu 2019 Yılı Sektör Değerlendirme Raporu, https://www.esk.gov.tr/upload/Node/10255/files/Et_ve_Sut_Kurumu_2019_Sektor_Degerlendirme_Raporu.pdf (15.02.2021).
FAO. (2021a).Faostat, https://www.fao.org/faostat/en/#data/TCL (12.11.2021).
FAO. (2021b). Faostat, https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL (12.11.2021).
Göç, V., Çetinkaya M. ve Karamık, Ş. (2013). “Türkiye’de Kırmızı Et Üretimi, Sorunları ve Bazı Çözüm Önerileri”, Atatürk Üniversitesi 9. Ulusal Zootekni Öğrenci Kongresi, Erzurum 23-25 Mayıs 2013, 339-344.
Gümüş, E. ve Çınar, H. (2016). “Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği Sığır Eti Sektörlerinin Karşılaştırılması ve Dış Ticaret Açısından Değerlendirilmesi”, Harran Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 5/2, 177-183.
Gürler, A. Z. (2012). Analitik Tarım Ekonomisi, 2. Baskı, Nobel, Ankara.
Kalkan, S. ve Cünedioğlu, H. E. (2010). Et Fiyatlarındaki Artışa Nasıl Bakılmalı?, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı, 1-4. https://www.tepav.org.tr/upload/files/1282204505-4.Et_Fiyatlarindaki_Artisa_Nasil_Bakilmali.pdf (10.12.2018).
Karacan, R. (2017). “Türkiye’de Kırmızı Et Talebinin, Beyaz Et Tüketimi ve Gelir Dağılımı Açısından Değerlendirilmesi”, Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, 54/630, 67-73.
Karagöz, H. (2009). Türkiye ve Konya’da Hayvancılık Sektörü, Sektörün Sorunları ve Çözüm Önerileri. Konya Ticaret Odası, Etüd Araştırma Servisi, 1-25 http://www.kto.org.tr/d/file/hayvancilik_raporu_rapor.pdf (10.12.2018).
Karakuş, K. (2011). “Türkiye’nin Canlı Hayvan ve Kırmızı Et İthaline Genel Bir Bakış”, Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1/1, 75-79.
Köseman, A. ve Şeker, İ. (2015). “Türkiye’de Sığır, Koyun ve Keçi Yetiştiriciliğinin Mevcut Durumu”, Van Veterinary Journal, 26/2, 111-117.
Lorcu, F. ve Bolat, B. A. (2012). “Türkiye’de Kırmızı İthal Et”, Hayvansal Üretim, 53/1, 14-20.
Ocaklı, B., Ertosun, Z., Demiröz, M., Horasan, B. ve Peker, Ş. (2010). Türkiye’de Hayvancılığın Durumu ve Et İthalat, Adnan Menderes Üniversitesi, http://www.zmo.org.tr/resimler/ekler/cb16f6f3938e162_ek.pdf (10.12.2018).
OECD. (2020a). OECD-FAO Agricultural Outlook 2020-2029, https://www.oecd-ilibrary.org/sites/29248f46-en/index.html?itemId=/content/component/29248f46-en (21.02.2021).
OECD. (2020b). Meat Consumption, https://data.oecd.org/agroutput/meat-consumption.htm (25.02.2021).
Önder, K. (2018). “Kırmızı Et ve Et Ürünleri Sanayinin Pazar Gücü: Oligopson Yapısı”, Muhasebe Finans ve İktisat Araştırma Örnekleri,(Ed. A. Acaravcı). 1. Baskı, Nobel, Ankara.
Önder, K. ve Şahin, M. (2019). “Gümrük Vergisi Düzenlemelerinin Hanehalkı Sığır ve Dana Eti Talebine Etkisi”, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 54/3, 1221-1233.
Özen, E. N. ve Alpaslan, İ. B. (2012). Et ve Süt Sektörlerinde Arz ve Fiyat Dinamikleri, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Değerlendirme Notu, https://www.tepav.org.tr/upload/files/1355924567-6.Et_ve_Sut_Sektorlerindeki_Arz_ve_Fiyat_Dinamikleri_Nasil_Bir_Politika_Cercevesi_Cizilmeli.pdf (15.02.2021).
Sakarya, E. ve Aydın, E. (2011). “Dünya Sığır Eti Üretimi, Tüketimi ve Ticareti ile Türkiye’nin Canlı Hayvan ve Sığır Eti İthalatı”, ATB-Borsavizyon Dergisi, 94, 35-44.
Saygın, Ö. ve Demirbaş, N. (2017). “Türkiye’de Kırmızı Et Sektörünün Mevcut Durumu ve Çözüm Önerileri”, Hayvansal Üretim, 58/1, 74-80.
Sekmen, A. E., Kaliber, M., Uzkülekci, H. H., Kurt, Ş., Konca, Y. ve Kıyıcı, J. M. (2013). Canlı Hayvan ve Kırmızı Et İthalatının Ardından, Atatürk Üniversitesi 9. Ulusal Zootekni Öğrenci Kongresi, Erzurum 23-25 Mayıs 2013, 315-319.
Şahin, Y., Para, G. ve Adkinson, A. Y. (2013). İthal Edilen Angus Irkı Sığırların Türkiye Hayvancılığı ve Ekonomisine Etkileri, Atatürk Üniversitesi 9. Ulusal Zootekni Öğrenci Kongresi, Erzurum 23-25 Mayıs 2013, 331.
Şimşek, E. (2018). “Türkiye ve AB Ülkelerinde Kırmızı Et Üretiminde İşgücü Verimliliğinin Karşılaştırılması”, Tarım Ekonomisi Dergisi, 24/1, 85-97.
TAGEM Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü. (2018). Tarım Ürünleri Piyasaları Kırmızı Et, 1-4. https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasalar%C4%B1/2018-Ocak%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Raporu/2018-Ocak%20K%C4%B1rm%C4%B1z%C4%B1%20Et.pdf (09.12.2018).
Tarım Orman Şûrası. (2019). Sonuç Bildirgesi, http://www.tarimormansurasi.gov.tr/Sayfa/Detay/362 (25.02.2021).
TCMB. (2021). Haziran Ayı Fiyat Gelişmeleri, https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/3de94029-f363-49ae-9deb-ae8a8de4c66f/afiyathaziran21.pdf?MOD=AJPERES (15.11.2021).
T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. (2015). Hayvancılık Genel Müdürlüğü Kırmızı Et Stratejisi, 1-70. https://www.tarimorman.gov.tr/HAYGEM/Belgeler/Hayvanc%C4%B1l%C4%B1k/K%C4%B1rm%C4%B1z%C4%B1%20Et%20Stratejisi.pdf (10.12.2018).
T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. (2017). Avrupa Birliği Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Programı: IPARD (2014-2020), 1-205 https://www.tkdk.gov.tr/Content/File/Ipard/IPARDII_Programi-Turkce_3Cagri.pdf (14.12.2018).
T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı TEPGE. (2018). Kırmızı Et Durum ve Tahmin, 302, 1-33.
T.C. Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2019). On Birinci Kalkınma Planı, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/07/OnbirinciKalkinmaPlani.pdf (14.02.2021).
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (2018). Faaliyet Raporu, https://www.tarimorman.gov.tr/SGB/Belgeler/Bakanl%C4%B1k_Faaliyet_Raporlar%C4%B1/2018%20FAAL%C4%B0YET%20RAPORU.pdf (13.02.2021).
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü. (2020a). Tarım Ürünleri Piyasaları-DanaEti,https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasalar%C4%B1/2020-Temmuz%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Raporu/Dana%20Eti,%20Temmuz-2020,%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasa%20Raporu.pdf (13.02.2021).
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü. (2020b). Tarım Ürünleri Piyasaları-Küçükbaş Eti, https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasalar%C4%B1/2021-Ocak%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Raporu/K%C3%BC%C3%A7%C3%BCkba%C5%9F%20Eti,%20Ocak%202021,Tar%C4%B1m%20%C3%BCr%C3%BCnleri%20Piyasa%20Raporu.pdf (13.02.2021).
TİGEM. (2019). Hayvancılık Sektör Raporu, https://www.tigem.gov.tr/WebUserFile/DosyaGaleri/2018/2/a374cc25-acc1-44e8-a546-63b4c8bce146/dosya/2019%20YILI%20HAYVANCILIK%20SEKTOR%20RAPORU.pdf (13.02.2021).
Turhan, Ş., Erdal, B. ve Çetin, B. (2010). Türkiye’de Kırmızı Ette Fiyat Oluşumu ve Etkileyen Faktörler, Türkiye IX. Tarım Ekonomisi Kongresi, Şanlıurfa 22-24 Eylül 2010, 387-395.
TÜİK. (2020a). Tüketici Fiyat Endeksleri, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Tuketici-Fiyat-Endeksi-Kasim-2020-33872 (10.02.2021).
TÜİK. (2020b). Dış Ticaret İstatistikleri, https://biruni.tuik.gov.tr/disticaretapp/menu.zul (10.02.2021).
Türkyılmaz, M. K. (2010). “Türkiye Et Üretiminin Mevcut Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri”, Kocatepe Veteriner Dergisi, 3/2, 83-90.
Ulusal Kırmızı Et Konseyi. (2018). Kırmızı Et Sektörü 2018 Yılı Değerlendirme Raporu, http://www.ukon.org.tr/pdf.aspx (13.02.2021).
Upton, M. (2004). The Role of Livestock in Economic Development and Poverty Reduction. https://www.fao.org/3/bp224e/bp224e.pdf (23.11.2021).
Ünlüsoy, K., İnce, E. ve Güler, F. (2010). Türkiye Kırmızı Et Sektörü ve Rekabet Politikası, Rekabet Kurumu, 1-65. https://www.gtb.org.tr/dosya/pdf/kirmizi-et-sektor-raporu-1.pdf (09.12.2018).
Yıldız, F. F. (2004). “Avrupa Birliğinde Müdahale ve Ödeme Kuruluşları”, TMMOB ZMO Tarım ve Mühendislik Dergisi, 69,1-13.
Yin, J. ve Zhu, Z. (2020). “Perspectives for the Future in China: Challenges and Opportunities Facing Animal Teaching, Research, and İndustry”, Animal Frontiers, 10/3, 46–48.