18. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA TRABZON'DA ETKİN BİR AYAN AİLESİ: ŞATIRZADELER
Osmanlı Devleti, 17. yüzyılın başından itibaren askeri, idari ve ekonomik birtakım değişimler yaşayarak klasik sisteminde yeni düzenlemelere gitmiştir. Bu yeni düzenlemeler Osmanlı tarihinin en dikkat çekici dönemlerinden biri olan ve mahalli güçlerin taşradaki yükselişini temsil eden "Ayanlar Çağı" adı verilen yeni bir dönemi beraberinde getirmiştir. Devletin ihtiyaçlarını her anlamda karşılayan yeni bir sınıfın oluşmasıyla taşrada güç dengeleri de değişmeye başlamıştır. Osmanlı ülkesinin birçok yerinde büyük küçük ayan aileleri bu yeni sistemde yer edinmeye çalışmıştır. Kimisi çıkarlarını korumak amacıyla merkeze karşı bir siyaset izlerken, kimisi de merkeze yakın olarak gücünü muhafaza etmeye çalışmıştır. Devlete yakın siyaset izleyen ailelerden biri de Trabzon eyaletinden Şatırzadeler olmuştur. Eşkıyalık faaliyetlerinde bulunmayan Şatırzadeler, Trabzon valisi Canikli Ali Paşa ile iyi ilişkiler kurmuştur. Bu sayede Trabzon gümrüğünün iltizamını elde ederek zenginleşmişlerdir. Ayrıca Şatırzadeler Trabzon Eyaleti'nin avarız ve bedel-i nüzul gibi olağanüstü vergilerinin toplanmasında önemli rol oynamışlardır
AN EFFECTIVE AYAN FAMILY IN TRABZON IN THE SECOND HALF OF THE EIGHTEENTH CENTURY: ŞATIRZADES
By the early 17th century, the Ottoman government had to make some arrangements and new regulations changing its military, administrative and economic system. With this new transformation from its classical system, Ottoman Empires started one of its most remarkable periods of its history allowing a new age called "Ayans Age" rise and presented local powers growing provincially. Meeting all needs of government, this new class was formed in provinces, which led to changes of the balance of power in the Ottoman Empire. In this new system, new provincial ayan families tried to spread and set up their powers on the lands of the Ottoman Empire. Some ayan families tried to protect their benefits by acting together with government while others did not. One of the close families with the government was Şatırzades from Trabzon province. Şatırzades who did not involve any bandits activity set up good relationships with Canikli Ali Pasha, the governor of Trabzon. Thus, the family became rich by holding the tax-farm of the customs of Trabzon. In addition, Şatırzades played a vital role in the collection of extra-ordinary taxes of the Trabzon province such as avarız and bedel-i nüzul
___
- Abou-El-Haj, R. A. (2000). Modern Devletin Doğası: 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu, (Çev: O. Özel, C. Şahin), İmge Yayınları, Ankara.
- Akdağ M. (1949). "Medreseli İsyanları", İÜİFM, 1-4, 361-387.
- Akdağ M. (1964). "Celali İsyanlarından Büyük Kaçgunluk 1603-1606", AÜDTCFD, 2/2, 1-49.
- Aktepe, M. (1953). "Tuzcuoğulları İsyanı", İÜEFTD, 5/6, 39-43.
- Aydın V. (2001). "Tımar Sisteminin Kaldırılması Süreci ve Bazı Değerlendirmeler", OTAM, 12, 65-104.
- Aygün N. (1999). "Trabzon Gümrüğü (1750-1800)", Trabzon Tarihi İlmi Toplantısı (6-8 Kasım 1998), (Ed: K. Çiçek ve diğerleri), 311-325.
- Aygün N. (2005). Onsekizinci Yüzyılda Trabzon'da Ticaret, Serander Yayıncılık, Trabzon.
- Bal, M. A. (2007). Trabzonlu Ünlü Simalar ve Trabzon'un Ünlü Aileleri, Bayrak Matbaası, İstanbul.
- Barkey, K. (2013). Farklılıklar İmparatorluğu Osmanlılar, (Çev: E. Kılıç), Versus Yayınları, İstanbul
- Braudel, F. (1993). II. Felipe Dönemi Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, 1, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
- Cezar, Y. (1986). Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. Yüzyıldan Tanzimat'a Mali Tarih), Yeni Alan Yayıncılık, İstanbul.
- Cook M. (1972). Population Pressure in Rural Anatolia, 1450-1600, Oxford University Press, London.
- Çaylak A. (2005). Osmanlı'da Yöneten ve Yönetilen, Kadim Yayınları, Ankara.
- Demir A. (2007). XVI. Yüzyılda Samsun-Ayıntab Hattı Boyunca Yerleşme, Nüfus ve Ekonomik Yapı,(Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi.
- Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
- Emecen, F. (2001). "Doğu Karadeniz'de Ayanlık: Tirebolulu Kethüdazade Mehmed Emin Ağa", Belleten, 45/242, 193-214.
- Ertaş, M. Y. (2012). "Tanzimat Dönem Osmanlı Merkezileşmesi Karşısında Bir Osmanlı Ayanı: Tavaslızâde Osman Ağa", History Studies, Enver Konukçu Armağanı, 117-133.
- Genç, M. (2007). "Osmanlı Maliyesinde Malikâne Sistemi", Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Ekonomi, 99-152.Goloğlu, M. (2000). Trabzon Tarihi, Serander Yayınları, Trabzon.
- Güler İ. (1999). "XVIII. Yüzyılda Trabzon'un Sosyal ve Ekonomik Durumuna Dair Tespitler", Trabzon Tarihi İlmi Toplantısı (6-8 Kasım 1998), (Ed: K. Çiçek ve diğerleri), 327-349.
- Güven, A. (2002). "Trabzon Ayanlarından Şatıroğlu Osman Ağa'nın Bölgedeki Faaliyetleri (1808-1830)", Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri (3-5 Mayıs 2001), 1, (Ed: M. K. Arslan, H. Öksüz), 345-348.
- İnalcık H. (1977). "Centralization and Decentralization in Ottoman Administration", Studies in Eighteenth Century Islamic History, (Ed:T. Naff and R. Owen), 27-52
- İnalcık, H. (2009). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), (Çev: R. Sezer), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul
- İnan, K. (2013). "Bedestenlerin Türk Ticari Mimarisindeki Yeri ve Trabzon Bedesteni", "Mahmiye-i Trabzon Mahallatından" Onyedinci Yüzyıl Ortalarında Trabzon'da Sosyal ve İktisadi Hayat, 97-119
- İnan, K. (2013). Kadı Sicillerine Göre 17. Yüzyılın Ortalarında Trabzon Esnafları ve Faaliyetleri", "Mahmiye-i Trabzon Mahallatından" Onyedinci Yüzyıl Ortalarında Trabzon'da Sosyal ve İktisadi Hayat, 57-82.
- Kaya, M. (2008). 18. Yüzyılda Ankara Ayanlık ve Ayan Aileleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi.Köprülü, F. (1997). "Ayan", İA, 2, 40-41.
- Köse, O. (2006). 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması (Oluşumu-Tahlili-Tatbiki), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
- Kunt M. (1995). "Siyasal Sarsıntı Dönemi", Osmanlı Devleti 1600-1908, 3,(Ed. S. Akşin), 11-69.
- Linda D. (2012). "Osmanlı Tarihinde Dönemlendirmeye Farklı Bir Bakış", Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak, (Ed. Mustafa Armağan), 151-164.
- Mert, Ö. (1991). "Ayan", DİA, 4, 195-198.
- Mert, Ö. (1999). "Osmanlı Devleti Tarihinde Ayanlık Dönemi", Osmanlı, 6, (Ed: G. Eren), 174-180.
- Öz, M. (2005). Kanun-i Kadimin Peşinde Osmanlı'da "Çözülme" ve Gelenekçi Yorumcuları,Dergâh Yayınları, İstanbul.Özkaya, Y. (1972). "Canikli Ali Paşa", Belleten, 36/144, 483-525
- Özkaya, Y. (1978). "XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Yerli Ailelerin Ayanlıkları Ele Geçirişleri ve Büyük Hanedanlıkların Kuruluşu", Belleten, 42/168, 667-723.
- Özkaya, Y. (1994). Osmanlı İmparatorluğu'nda Ayanlık, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara
- Öztürk T. (1999). "Trabzon'da Fiyatlar (1700-1750)", Trabzon Tarihi İlmi Toplantısı (6-8 Kasım 1998), (Ed: K. Çiçek ve diğerleri), 351-368.
- Pamuk Ş. (2005). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İletişim Yayınları, İstanbul.
- Serdar M. (2009). 18. Yüzyılın İlkyarısında Kuzey Seferlerinde Trabzon Eyaletinde Güvenlik, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Karadeniz Teknik Üniversitesi
- Sertoğlu, M. (1986). Osmanlı Tarih Lûgatı, Enderun Kitabevi, İstanbul.
- Şahin, C. (2003). The Rise and Fall of an Ayan Family in Eighteenth Century Anatolia: The Caniklizades (1737-1808), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Bilkent University.Şakir
- Şevket (2013). Trabzon Tarihi, (Sad: İ. Hacıfettahoğlu), Kurtuba Yayınları, Trabzon.
- Uzunçarşılı, İ. H. (1997). "Ayan", İA, 2, 41-42.Yücel, Y. (1974). "Osmanlı İmparatorluğunda Desantralizasyona Dair Genel Gözlemler", Belleten,38/42, 657-708.
- Yüksel, M. (2000). Trabzon'da Türk-İslam Eserleri ve Kitabeleri, 2, Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları: 59, Trabzon.
- ISSN: 1308-2922
- Yayın Aralığı: Yılda 6 Sayı
- Başlangıç: 2008
- Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi