Yûsî’nin Kelâm İlmine Bakışı

Eşʽariyye mezhebinin Kuzey Afrika’daki önemli simalarından biri olan, kimilerince hicri on birinci yüzyılın müceddidi kabul edilen Ebû Ali Hasan el-Yûsî, diğer kimliklerinin yanında kelâmcı hüviyeti de bulunan bir şahsiyettir. Bu sahada adını daha çok Senûsî’nin meşhur akaid şerhine yazdığı haşiye ile duyuran müellif, diğer konuların yanında kelâm ilmini farklı vecihleriyle tanıtan açıklamalar da getirmiştir. Tasavvufi kimliğe sahip olması ve ilimler tasnifi alanında biri geniş, diğeri özet mahiyetinde iki eser kaleme alması onun kelâm ilmine bakışını incelemeye değer kılmaktadır. Yûsî, bu doğrultuda kelâmın isimleri, ilgili isimlerin kullanılma gerekçeleri, tanımı, ilkeleri, meseleleri, mevzuu, kurucusu, ortaya çıkış sebebi, öğrenilmesinin hükmü, fazileti, metafizik ile ilişkisi gibi konulara eğilmiştir. Bu bahislerde Teftâzânî’den izler taşıyan açıklamalar getirse de özgün izahları da eksik olmamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kelâm, Yûsî, Kelâmın Tanımı, Kelâmın İlkeleri, Kelâmın Mevzuu

PDF

___

Aruçi, Muhammed. “Senûsî, Muhammed b. Yûsuf. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 534-535. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Başoğlu, Tuncay. “Hasan el-Yûsî’nin İlimler Tasnifi: XVII. Yüzyıl Mağrib’inde Bir İlim Rehberi”. İlimleri Sınıflamak İslâm Düşüncesinde İlim Tasnifleri. ed. Müstakim Arıcı. 373-402. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
Başoğlu, Tuncay. “Yûsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 615-617. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Cirârî, Abbâs. Abkariyyetü’l-Yûsî. Dârülbeyzâ: Dârü’s-Sekâfe, 1401/1981.
Haccî, Muhammed-İkbâl, Ahmed Şerkâvî. “Mukaddimetü’t-tabʽati’s-sâniye”, el-Muhâdarât fî’l-edeb ve’l-luga. thk. Muhammed Haccî- Ahmed Şerkâvî İkbâl. 2 Cilt. 1: e-z. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Baskı, 1402/1982.
Hacevî, Muhammed b. el-Hasen. el-Fikrü’s-Sâmî fî târîhi’l-Fıkhi’l-İslâmî. 4 Cilt. Rabat: Matbaatü İdâreti’l-Maârif, 1340-1345.
Kâdirî, Muhammed b. et-Tayyib. Neşrü’l-mesânî li-ehli’l-karni'l-hâdi aşr ve's-sânî. thk. Muhammed Haccî-Ahmed et-Tevfik. 4 Cilt. Rabat: Mektebetü’t-Tâlib, 1407/1986.
Kıblî, Fâtımâ Halîl. “Bîetü’l-Yûsî el-Hâssa: Neş’etühû, sekâfetühû, âsârühû”. Resâilu Ebî Ali el-Hasan b. Mesʽûd el-Yûsî. 2 Cilt. 1: 39-64. Dârülbeyzâ: Dârü’s-Sekâfe, 1401/1981.
Nâsırî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Hâlid. Kitâbü’l-İstiksâ li-ahbâri’d-düveli’l-magribi’l-aksâ. thk. Cafer en-Nâsırî-Muhammed en-Nâsırî. 9 Cilt. Dârülbeyzâ: Dârü’l-Kitâb, 1418/1997.
Semerkandî, Şemseddîn Muhammed b. Eşref el-Hüseynî, es-Sahâifü’l-ilâhiyye. thk. Ahmed Abdurrahmân es-Şerîf. Kuveyt: Mektebetü’l-Felah, 1985.
Senûsî, Ebû Abdullah Muhammed b. Yusuf b. Ömer b. Şuayb. Şerhü’l-Akîdeti’l-kübrâ. thk. Seyyid Yûsuf Ahmed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006.
Teftâzânî, Sa’düddîn Mesûd b. Ömer b. Abdullah. Şerhu’l-Makâsıd. thk. Abdurrahman Umeyre. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1409/1989.
Tunagöz, Tuna. “Sirâceddin el-Urmevî’nin İslam Düşüncesine Yön Verecek Disiplin Arayışı: Risâle fi’l-fark beyne mevzû’ayi’l-ilmi’l-ilâhî ve’l-kelâm Üzerine Bir İnceleme”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2016), 37-82.
Urmevî, Sirâceddîn. “Risâle Fi’l-Fark Beyne Mevzû’ayi’l-İlmi’l-İlâhî ve’l-Kelâm”. Tuna Tunagöz. “Sirâceddin el-Urmevî’nin Risâle Fi’l-Fark Beyne Mev-Zû’ayi’l-İlmi’l-İlâhî ve’l-Kelâm Adlı Eseri: Eleştirel Metin ve Çeviri”. 291-298. Kutadgubilig: Felsefe-Bilim Araştırmaları 31 (2016), 281-304.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Eşʽariyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 447-455. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Yûsî, Ebû Ali Nureddîn Hasan b. Mesûd b. Muhammed. Fehrestü’l-Yûsî, thk. Zekeriyya el-Huseyrî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
Yûsî, Ebû Ali Nureddîn Hasan b. Mesûd b. Muhammed. Havâşi’l-Yûsî alâ şerh-i kübrâ es-Senûsî. thk. Humeyd Hamânî el-Yûsî. 3 Cilt. y.y.: Dârü’l-Beyzâ, 1437/2016.
Yûsî, Ebû Ali Nureddîn Hasan b. Mesûd b. Muhammed. el-Kânûn fi ahkâmi’l-ilm ve ahkâmi’l-âlim ve ahkâmi’l-müteallim. thk. Hamid Hamânî. Rabat: Matbaatü’ş-Şâle, 1419/1998.
Yûsî, Ebû Ali Nureddîn Hasan b. Mesûd b. Muhammed. el-Muhâdarât fî’l-edeb ve’l-luga, thk. Muhammed Haccî-Ahmed Şerkâvî İkbâl. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Baskı, 1402/1982.
Ziriklî, Hayreddin. el-A‛lâm: Kamûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ min’el-Arab ve’l-müstarebîn ve’l-müsteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li'l-Melâyin, 15. Basım, 2002.