MU’TEZİLÎ ÂLİMLERE GÖRE KIYASIN DELİL DEĞERİ
Hz. Peygamber (s.a.s.) hayatta iken vahiy devam edegeldiğinden, sorunlar vahiy merkezli olarak çözülmüştür. Hz. Peygamber (s.a.s.)’in ahirete irtihalinden itibaren de sahabe, meseleleri Kur’an ve sünnet merkezli çözüme kavuşturmuş, bu kaynaklarda hükmünü bulamadıkları konularda ise İslam’ın ruhuna uygun olarak re’y ictihadına başvurmuşlardır. Re’yin belirli kalıplara sokulmuş şekli olan kıyasın delil değeri üzerinde yoğun tartışmalar yaşanmış; kıyasın hücciyetini kabul edenlerle muhalifleri kendi görüşlerini naklî ve aklî verilerden yararlanarak gerekçelendirmişlerdir. Şeriatı aklî olarak yorumlayan Mu’tezile mezhebinde de kıyasın delil değeri tartışılmış; çoğu Mu’tezilî âlim kıyası kabul ederken, başta İbrahim b. Seyyar en-Nazzâm olmak üzere bir kısım Bağdat Mu'tezilîleri kıyasın hüküm istinbatında bir yöntem olamayacağını iddia etmişlerdir. Bu makalede kıyasın Mu'tezile mezhebindeki delil değeriyle ilgili tartışmalara yer verilmiştir.Anahtar Kelimeler: Kıyas, Mu'tezile Mezhebi, Nazzâm
Anahtar Kelimeler:
Kıyas, Mu’tezile Mezhebi, Nazzâm
According to Scholars of Mu’tezilite Evidentiory Value of Syllogism
When the Prophet was alive problems were solved by him. Because revelation was continuing. In the next period of the Prophet’s demise, the companions of him applied to Qur’an and Sunnah to solve problems. When they couldn’t find the solutions their problems they applied to “rey” ijtihad in accordance with the spirit of Islam. Intensive discussions took place about evidentiary value of syllogism. Those who accepted the evidentiory of syllogism and their opponent based their opinions on wisdom and revelation. The value of syllogism were discussed by Mu’tezilite that commented shairah mentally. While most of scholars members of Mu’tezilite accepted syllogism some of them –firstly İbrahim b. Seyyar en-Nazzâm who were from Bağdad- claimed that syllogism wasn’t be able to be a method for bringing out judgment. This article deals with the discussions of the evidentiory value of syllogism at Mu’tezilite.
Keywords:
Syllogism, Mu'tazilite sect, Nazzâm,
___
- Apaydın, H. Yunus, “İctihad”, DİA, İstanbul 2000, XXI/432-445.
- ….............., “Kıyas”, DİA, Ankara 2002, XXV/529-539.
- ………….., “Re’y”, DİA, İstanbul 2008, XXXV/37-40.
- Bağdâdî, Ebu Mansûr Abdu’l Kâhîr ibn Tâhir b. Muhammed et-Temîmî (ö. 429/1037), Kitâbu’l Milel ve’n-Nihâl, thk. Elbir Nasrî Nâdir, Dâr’ul Meşrık, Beyrut 19 ………….., el-Fark Beyne’l Firâk, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Kahire 1965. Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Huseyn (458/1066), Sünenü’l-Beyhaki’l-Kübrâ, thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ, Mektebetü Dâri’l-Bâz, Mekke 1994. Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail (256/870), Sahîhu’l-Buhârî, thk. Mustafa Dîb el-Bügâ, Dâru İbn Kesîr, Beyrût 1987. Buhârî, Alauddîn Abdulazîz b. Ahmed (730), Keşfü’l Esrâr an Usûli’l Fahri’lİslam’il-Bezdevî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997. Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî (370/981), el-Fusûl fi’l-Usûl, thk. Uceyl Câsım en-Nesemî, I-IV, Kuveyt 1994. Cüveynî, İmamu’l Harameyn Ebu’l-Meâlî Abdulmelîk b. Abdullah (ö.478/1085), el-Bürhân fi usûli’l-Fıkh, Katar 1399. Çelebi, İlyas, “Nazzâm”, DİA, İstanbul 2006, XXXII/466-469. ……….., “Mu’tezile”, DİA, İstanbul 2006, XXXI/391-401. Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman (255/868), Sünenü’d-Dârimî, Dâru’l Muğnî, Riyad 2000.
- Ebu Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistanî (ö. 275/889), Sünen-ü Ebî Dâvûd, Mektebetü’l Meârif, Riyad 1424. Ebu’l Huseyn, Muhammed b. Ali b. et-Tayyîb el-Basrî (436/1044), el-Mu’temed fî Usûlü’l Fıkh, I-II, Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut t.y. El-Hudarî Bek, Muhammed, Usûlü’l-Fıkh, 6. baskı, el-Mektebetü’t-Taberiyyetü’lKübrâ, Kahire 1969. …………………, Târihu’t-Teşrî’il-İslamî, Dâru’l Fikr, y.y. 1967. Gazâlî, Ebu Hâmid Muhammed b.Muhammed (505/1111), el-Mustesfâ min İlmi’lUsûl, I-IV, thk. Hamza b. Züheyr Hâfız, y.y. t.y. İbn Abdilberr, Ebu Ömer Yusuf (ö. 463/1071), Câmiu Beyani’l-İlm ve Fadlihî, III, thk. Ebi’l-Eşbâl ez-Züheyrî, Dâru İbni’l-Cevzî, Suudi Arabistan 1994. İbn Hazm Ebu Muhammed b. Ahmed b. Saîd (ö. 456/1064), el-İhkâm fî Usûli’l Ahkâm, I-VIII, thk. Ahmed Muhammed eş-Şâkir, Dâru’l-İfâki’l-Cedîde, Beyrut 1979. İzmirli, İsmail Hakkı, İlm-i Hilaf, Konya 2010. Kâdı Abdulcebbâr, Ebu’l-Hasan el-Esed Âbâdî (Ö.415), El-Muğnî fî Ebvâbi’tTevhid ve’l-Adl (Şer’iyyât), I-XVI, y.y. t.y. Karaman, Hayreddin, İslam Hukuk Tarihi, İz Yayıncılık, İstanbul 1999. ………………, “fıkıh”, DİA, İstanbul 1996, XIII/1-14. Kattân, Mennâ, Târihu’t-Teşrîi’l-İslamî, Mektebetü Vehbe, Kahire 2001. Koşum, Adnan, İslam Hukuk Tarihinde Kıyasın Oluşum ve Gelişim Süreci, Işık Akademi Yayınları, İzmir 2010. Müslim b. Haccâc, Ebu’l-Huseyn el-Kuşeyrî (261/875), Sahîhu Müslim, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, Beyrut t.y. Nesâî, Ebû Abdirrahman b. Şuayb (279), Sünenü’n Nesâî, Dâru’l Meârif, Beyrut t.y. Orum, Fatih, Klasik Fıkıh Kaynaklarındaki Kıyas Anlayışının Kuran Açısından Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2008. Öğüt, Salim, “ehli hadis”, DİA, İstanbul 1994, X/508-512. Özen, Şükrü, İslam Hukuk Düşüncesinin Aklileşme Süreci, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1995. Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. El-Huseyn (606/1609), el-Mahsûl fî İlmi Usûli’l-Fıkh, I-V, thk. Taha Câbir Feyyaz el-Alvanî, Müessesetü’r-Risale, Beyrut 1997. Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl (490), Usûlü’s-Serahsî, thk. Ebu’l Vefâ el-Efgânî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-II, Beyrut 1993. Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim, el-Milel ve’n-nihâl, thk. Emir Ali Mehnâ, Ali Hasan Fâur, Beyrut 1998. Şener, Abdülkadir, İslam Hukukunun Kaynaklarından Kıyas İstihsan İstıslah, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1974. Tirmîzî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre (279/892), el-Câmi’u’s-Sahîh Sünenü’t-Tirmîzî, y.y. 1968. Zeydan, Abdulkerim, el-Medhâl li Dirâseti’ş-Şerîati’l-İslamiyye Müessetü’rRisale, Beyrut 1999.
- ISSN: 2148-4899
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2014
- Yayıncı: PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ