Molla Hâdi Sebzevârî'nin Ontololisinde Modalite

Aristoteles’ten itibaren önermelerin kipliği meselesi hem felsefenin hem de mantığın konulardan biri olagelmiştir. İslam filozofları konu ile yüklem arasındaki ilişkinin işaret ettiği şeyin mahiyetine göre varlığı, zorunlu mümkün ve imkânsız şeklinde üç modaliteye ayırmışlardır. Önermedeki yargı, konunun dış dünyadaki gerçek fertlerine karşılık geliyorsa bu üç varoluş biçiminden her biri önermenin “maddesi” olarak isimlendirilmiştir. Şayet yargı konunun zihindeki formuna karşılık geliyorsa o zaman da bu üç mantıksal konum “kip” olarak ifade edilmiştir. Aşkın Felsefe ekolunün 19. yüzyıldaki önemli temsilcilerinden biri olan Molla Hâdî Sebzevârî, üç varlık modalitesinin zihnin zorunlu bir soyutlaması olduğunu belirtir. Modalitelerin dış dünyada ontolojik gerçekliklerinin bulunmadığını söyler. O’na göre modaliteler yalnızca kavramsal gerçekliğe sahiptir. Modalitelerin ontolojik gerçekliğini kabul edenleri eleştirerek onların bu konudaki görüşlerini çürütmeye çalışır. Sebzevârî kipler için “bi’z-zât”, “bi’l-ğayr” ve “bi’l-kıyas” şeklinde üç farklı konuma değinir. Genel anlamda varlığı, ‘bağ’, ‘bağsal’ ve ‘nefsî’ varlık olmak üzere üçe ayırır. Mutlak anlamda varlığı ise ‘kendi özünde’ ve ‘kendi özünde olmayan varlık” şeklinde ikiye ayırır.

Anahtar Kelimeler:

İslam Felsefesi, Molla Hâdî Sebzevârî, Ontoloji, Modalite, Varlık

PDF

___

Âmulî, Âyatullah Hasan Zâde, Şerhu Manzume Kısmu’l-Hikme (Gureru'l-feraid ve Şerhuha) Thk. Mesud Talibi. Beyrut: Müessesetü’l Tarihu’l Arabi, 2011.
Aristoteles. Organon-II (Önerme), çev. H. Ragıp Atademir. İstanbul: MEB Yayınları. 1996.
Bingöl, Abdulkuddüs. Gelenbevi'nin Mantık Anlayışı. İstanbul: MEB. Yay. 1993.
Bolay, M. Naci. Fârâbî ve İbni Sina’da Kavram Anlayışı. İstanbul: MEB.Yayınları, 1990.
Emiroğlu, İbrahim. Klasîk Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 2011.
Hayderî, Seyyid Kemal. Durûs fi’l-Hikmeti’l-Müteâliye. Kum: Daru Ferakat, 2005.
İbn Sina, el-İşârât ve’t-tenbîhât (ma’a şerhi Nasîriddin et-Tûsî) Thk. Süleyman Dünya, (Mısır: Daru’I- Maarif, 1968.
İbn Sinâ. İşaretler ve Tembihler. Çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
Kaya, M.Cüneyt. Varlık ve İmkân Aristoteles’ten İbn Sînâ’ya İmkânın Tarihi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
Molla Sadrâ. el-Hikmetü'l-müte’âliye fi'l-Esfâri'l-aklîyyeti'l-erbaa. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Turâsü’l-Arabiyyi. 1999.
Mutahharî, Murtaza. Durûs fi’l-Felsefeti’l-İslamiyye. Çev. Abdul Cebbâr er-Rufâî, (Farsçadan Arapçaya) Bağdât: Matbaatul Kalem, 2008.
Mutahharî, Murtaza. Felsefe Dersleri 1, çev. Ahmet Çelik, İstanbul:İnsan Yayınları, ts.
Öner, Necati. Klasik Mantık. Ankara: Ankara Üniv. İlahiyat Fak.Yayınları, 1986.
Rufâî, Abdulcebbâr. Mebâdiü’l-felsefeti’l-İslamiyye. Bağdat: Matbaatu Kalem, 2007.
Sabzavarı, Mulla Hadi. The Metaphysıcs of Sabzavarı. Trans. Mehdı Mohaghegh and Toshıhıko Izutsu. Tehran: Tehran University Press, 1991.
Sebzevârî, Molla Hadi. Şerhu Manzume (Ğureru'l-feraid fi fenni’l-hikme), thk. Fâdıl Hüseynî el-Meylânî. Kum: Menşûrâtu Zevil Kurbâ, 2008.
Tûsî, Nasîrüddin. Şerhu’l-İşârât ve’t-Tenbîhât. Kum: Neşru’l-Belâğe, 1996.
Türker Küyel, Mübahat. “Farabî’nin “ Peri Hermeneias Muhtasarı” Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Fârâbî Külliyatı-Sayı:33/3. 1990