Fıkıh Usulu Geleneğinde Münazara (Ebu'l-Velid el-Baci'nin el-Minhaç Fi Tertibi'l-Hicac Eseri Bağlamında)

Öz: İtikâdî ve fıkhî mezheplerin teşekkülü ile birlikte Müslüman âlimler, bazen kendi aralarında bazen de diğer din mensupları ile ilmî tartışmalara girmişlerdir. Buna bağlı olarak âlimler arasında sıklıkla meydana gelen ilmî tartışmaların daha sağlam temeller üzerinde cereyan edebilmesi için erken dönemde münâzaranın adâbının ve ilkelerinin belirlenmesine ihtiyaç duyulmuştur. İhtiyaca binaen Müslüman âlimler, “Adâbu’l-Bahs ve’l-Münâzara” adıyla yeni bir disiplin oluşturmuşlardır. Söz konusu disiplin hususunda müstakil eserler ele alınırken bazen bu disipline dair ilkeler, fıkıh gibi farklı disiplinlerde dağınık şekilde işlenmiş bazen de disiplinlerin girişi mahiyetinde ele alınmıştır. Münâzarayı ele alan âlimlerden biri de Ebü'l-Velîd el-Bâcî'dir (ö. 474/1081). Bu çalışma, Bâcî’nin el-Minhâc fi Tertîbi'l-Hicâc adlı eseri bağlamında münâzara sistematiğinden istifadeyle usûlî problemlerin nasıl çözüme kavuşturulduğunu ortaya koyup eleştiri kültürüne katkıda bulunmayı amaç edinmektedir. Araştırmada Bâcî’nin el-Minhâc fi Tertîbi'l-Hicâc adlı eserinden hareketle öncelikle münâzaranın usûl disiplinindeki konumu, münâzaranın ilke ve âdâbı ve son olarak usûlî düşüncede münâzara sistematiği örneklerle incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, , Fıkıh usûlü, , Münâzara, , Eleştiri, , Bâcî

PDF

___

Bâcî, Ebû’l-Velîd Süleyman b. Halef. el-Minhâc fi tertîbi’l-hicâc. thk. Abdulmecid Türkî. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslami, 1980.
Bâcî, Ebû’l-Velid Süleyman b. Halef. İhkâmu'l-fusûl fî ahkâmi'l-usûl. thk. Abdulmecid et-Türkî. b,y.: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1415/1995.
Bâcî, Ebû’l-Velid Süleyman b. Halef. el-İşâre fî Usûli’l-fıkhi. thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâʻîl. Beyrut: Dâru Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1424/2003.
Bağdâdî, Ebûbekir Ahmed b. Ali b. Sabit Hatip. el-Fakîh ve’l-mütefakkih. Riyad: Dâru İbn Hazm, 1996.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî b. Mûsâ el-Horasânî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir ʻAtâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1414/1994.
Beyzâvî, Nâsiruddîn Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Minhâcu’l- vusûl ilâ ʻilmi’l-Usûl (Nihâyetu’s-Sûl ile birlikte). 4 Cilt. b.y.: ʻÂlemu’l-kutub, ts.
Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl. Câmiʻu’l-sahîh (Fethü’l-Bâri ile beraber). 13 Cilt. Riyad: Dâru’s-Selâm – Dımaşk: Dâru’l-Feyhâ, 1418/1997.
Cüveynî, Ebû’l-Me‘âlî Abdulmelik b. Abdullah b. Yusuf. el-Kâfiye fi’l-Cedel. thk. Fevkiyye Hüseyn Mahmud. Kahire: İsa el-Bâbî el-Halebî Matbaası, 1399/1979.
Curcânî, Ebü’l-Hasan Seyyid Şerif Alî b. Muhammed b. Alî. et-Taʻrîfât. Beyrut: Dâru Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1403/1983 . Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eşʻas b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen (Sünenü Ebî Dâvûd). thk. Muhammed Abdulazîz el-Hâlidî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1416/1996.
Elbânî, Muhammed Nâsiruddîn. İrvâu’l-ğalîl fi tahrîci ahâdisi menâri’s-sebîl. Beyrut: El-Mektebetu’l-İslâmî, 1405/1985.
Felûsî, Mesʻûd b. Mûsâ. el-Cedel ʻinde’l-usûliyyîn. Cezayir: Mektebetü’r-Rüşd, 1424/2003.
Ferecullah Abdülbari. Menâhicu’l-bahs ve âdâbu’l-hivâri ve’l-münâzara. Kahire: el-Âfâku’l-‘Arabiyye, 2004.
Hamad b. İbrâhîm el-ʻUsmân. Usûlü’l-cedeli ve’l-münâzara fi’l-Kitabi ve’s-Sünne. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1425/2004.
Hârûn Abdurrezzâk. Fennu âdâbi’l-bahsi ve’l-münâzara. Kuveyt: Dâru’z-Zâhiriyye, 1438/2017. İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddimetu ibn Haldûn. thk. Abdullah Muhammed Derviş. Dımaşk: Dâru Ya’rib, 1425/2004.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Said. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, ts.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-‘Arab. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî ve Müessestu’t-Târîhi’l-‘Arabî, 1996.
İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynuddîn Abdurrahmân b. Ahmed el-Bağdâdî el-Hanbelî. el-Hukmu’l-cedîr bi’l-izâʻe. thk. Abdulkâdir el-Arnâût. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn, 1990.
İbnü’l-Cevzî, Muhiddin Yusuf b. Abdurrahmân. el-Îzâh li-kavânîni’l-ıstılâh fi’l-cedeli ve’l-münâzara. thk. Mahmud b. Muhammed ed-Duğyam. Kâhire: Mektebetu Medbûlî, 1415/1995.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen (Sünenü İbn Mâce). 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1416/1996.
İbnü’n-Neccâr, Muhammed b. Ahmed b. Abdulazîz b. Alî el-Fütûhî. Şerhu’l-Kevkebi’l-Münîr. thk. Muhammed Zuhayl ve Nezîr Hamâd. Riyad: Mektebetu’l-Ubeykân, 1413/1993. Korkut, Ramazan. “Fıkıh Düşüncesinde Münâzara Sistematiği Hatip Bağdâdî’nin el-Fakîh ve’l-Mütefakkih Eserinin Bağlamında”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (2019), 79-97.
Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Hüseyn el-Kuşeyrî. el-Câmiʻu’s-sahîh “Sahîhu Müslim” (Nevevî Şerhi ile birlikte). thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1415/1955. Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer. el-Mahsûl fi ʻilmi’l-usûl. thk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-ʻAlvânî, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1992.
Sâbûnî, Muhammed Alî. Safvetu’t-tefâsîr. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1406/1986.
Saîd b. Mansûr, Ebû Osmân b. Şu‘be el-Horasânî. es-Sünen. thk. Habîburrahmân el-ʻAzemî. 2 Cilt. Hindistan: Dâru’s-Selefiyye, 1403/1982.
Şâfiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʻİlmiyye, ts.
Şevkânî, Muhammed b. Alî. İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hakki min ʻilmi’l-usûl. thk. Ahmed ‘Azvu ʻİnâye. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabiyye, 1999.
Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî. el-Meʻûne fi’l-cedel. thk. Alş Abdulazîz el-Umeyrî. Kuveyt: Cemʻiyetu İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî, 1407/1984.
Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali. Şerhu’l-Lumaʻ. thk. Abdülmecid et-Türkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1408/1988.
Özel, Ahmet. “Bâcî” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/414-415. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
Taşköprîzâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-se’âde ve misbâhu’s-siyâde fî mevdû’âti’l-’ulûm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1985.
Tehânevî, Muhammed b. Alî b. Muhammed Hâmid. Mevsûʻetu keşşâfi istilâhâti’l-funûni ve’l-ʻulûm. thk. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1996.
Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʻlâmi’n-nubelâ. 27 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 10. Basım, 1994.
Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Bahadır b. Abdullah. el-Bahru’l-muhît fi usûli’l-fıkh. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kutubî, 2. Basım, 1414/1994.