Osmanlı Taşra İdaresinde Adem-i Merkeziyet Sorunu: Aynaroz Örneği

Osmanlı vilayetlerinin tamamını kapsayacak tek tip bir taşra teşkilatı modeli geliştirmek 19. yüzyıl Osmanlı bürokratlarının başlıca sorunlarından biriydi. Bu süreç imparatorluğun en önemli modernleşme hamlesi olan Tanzimat ile başlamış, içte ve dışta yaşanan gelişmeler reformistleri taşra idaresine çekidüzen vermeye mecbur etmişti. karşı ne gibi çözümler ürettikleri ve neticede ne derece başarı sağladıkları incelenmiştir

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Aynaroz, taşra idaresi, mülkî idare, ruhanî idare, merkeziyetçilik, adem-i merkeziyetçilik

The Decentralization Problem in the Ottoman Provincial Administration: Aynaroz Example

Developing a uniform model of provincial organization prevailing all the Ottoman provinces was one of the main problems of nineteenthcentury Ottoman bureaucrats. This process began with the most important modernization attempt of the empire, i.e. Tanzimat, in which ongoing developments inside and outside forced the reformists to put in order provincial administration

Keywords:

Ottoman State, Aynaroz, provincial administration, property administration, epistates, centralization, decentralization,

PDF

___

Babıalî Evrak Odası (BEO): 2342/175604, 2255/169071
Dâhiliye, Siyasi Kısım (DH. SYS.): 45/7
Dâhiliye, Mektubî Kalemi (DH. MKT.): 1144/33
Hariciye Nezareti, İstişare Odası (HR. TO. İŞO.): 89/6
Hariciye Nezareti, Tercüme Odası (HR. TO.): 428/43
Hattı Hümayun (HAT): 284/17069, 1315/51279, 860/38338, 863/38493, 925/40206, 845/37966, 863/38512, 839/37793/C, 918/39974-B, 878/38877, 945/40706
İradeler, Meclis-i Mahsus (İ. MHS.): 58/2683
İradeler, Meclis-i Valâ (İ. MVL.): 139/3824
Sadaret, Divan Kalemi Evrakı (A. DVN.): 9/31, 125/12
Sadaret, Mektubî Kalemi (A. MKT.): 17/11, 121/97
Sadaret, Mühimme Evrakı (A. MKT. MHM.): 387-A /35
Sadaret, Nezaret ve Devair Evrakı (A. MKT. NZD.): 20/66, 36/18
Şura-i Devlet, Mülkiye Dairesi (ŞD. MLK.): 2003/2
Teftişat-ı Rumeli Evrakı, Selanik Evrakı (TFR. I. SL.): 196/19534
Yıldız, Arzuhal Jurnal (Y. PRK. AZI): 10/39
Yıldız, Esas Evrakı (Y.EE): 24/67
Yıldız, Zabtiye Nezareti Maruzatı (Y. PRK. ZB.): 11/117
Salname-i Vilayet-i Selanik. (H.1303/M.1885)
Salname-i Vilayet-i Selanik. (H.1312/M.1895)
Salname-i Vilayet-i Selanik. (H.1322/ M.1904) Düstur
(H.1299 - M.1881/1882). 1.Tertip. Zeyl (2)
Ahmet Cevdet Paşa, Cevdet Paşa Tarihinden Seçmeler (haz. S. Irmak ve B. K. Çağlar), Cilt 2, İstanbul, MEB Yayınları, 1994
ALKAN, Ö. Mehmet, “Aynaroz Yarımadası: Keşişler Ülkesi”, Atlas Dergisi, Sayı 282, 2016, s. 46-63.
ANASTASSIADOU, Meropı, Tanzimat Çağında Bir Osmanlı Şehri - Selanik (1830-1912), (Çev. Işık Ergüden), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010
BAYKARA, Tuncer, “Kaza”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 25, İstanbul, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 2002
BELGE, Hadi, 19. Yüzyıl Osmanlı Taşra İdaresinde Aynaroz Manastırları, Basılmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Ankara, 2018
BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma (haz. A. Kuyaş), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2012
BOZKURT, Gülnihal, “İslam Hukukunda Zimmilerin Hukuki Statüleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (Prof. Dr. Kudret Ayiter Armağanı), Cilt III, Sayı 1- 4, Ankara, 1987, s. 115-155.
ÇADIRCI, Musa, "Türkiye’de Kaza Yönetimi (1840-1876)", Belleten, Cilt LIII, Sayı 206, Ankara, TTK Yayınları,1989, s. 237-257.
ÇADIRCI, Musa, “Tanzimat'tan Sonra Merkez- Yerel Yönetim İlişkileri”, Yerel Yönetimler Sempozyumu Bildirileri, Ankara, TODAİE Yayınları, 2002
DENNİS, George, “Tzimiskes: Typikon of Emperor John Tzimiskes”, (Eds. J. Thomas and A. Constantinides), Byzantine Monastic Foundation Documents, Dumbarton Oaks Research Library And Collection, XXXV, Volume 1, Washington D.C., 2000, pp. 232- 245.
EKİNCİ, Ekrem Buğra, “Osmanlı İdaresinde Adem-i Merkeziyet Ve İmtiyazlı Eyaletler”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı 6, 2008, s. 1-51.
Engelhardt, Tanzimat Ve Türkiye (Çev. Ali Reşad), İstanbul, Kaknüs Yayınları,1999
Evliya Çelebi Seyahatnamesi (Topkapı Sarayı Bağdat 308 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu), (Yay. Haz. S. A. Karaman, Y. Dağlı ve R. Dankoff Yay. Haz.), Cilt 8, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2003
EYİCE, Semavi, “Aynaroz”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 4, İstanbul, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1991, s. 267-269.
GENÇOĞLU, Mustafa, “1864 ve 1871 Vilâyet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma”, Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 2011, s. 29-50.
GÜLER, A. Birgül, “Yerel Yönetimleri Güçlendirmek mi? Ademi Merkeziyetçilik mi ?”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 9, Sayı 2, Nisan 2000, s. 14-29.
GÜLSOY, Ufuk, “Islahat Fermanı”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 19, İstanbul, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1999
İNALCIK, Halil, “Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri”, Belleten, Cilt XXVIII, Sayı 12, Ankara, 1964
KILIÇ, Selda,“1864 Vilayet Nizamnamesinin Tuna Vilayetinde Uygulanması ve Mithat Paşa.” Ankara Üniversitesi -DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 24, Sayı 37, Ankara, 2005, s. 99-111.
LİTSAS, K. Efthymios, “The Mount Athos Manuscripts and Their Cataloguing”, The Knowledge Bank at the Ohio State University-Slavisch Seminarium, Amsterdam, 1987, pp. 106-118.
METİN, Meral, XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Aynaroz Adası, Aynaroz Ruhbanları Ve Rum İsyanları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2010
Musa Kazım, “Aynaroz Tarihçesi”, Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası, 4.Sene, 19.Cüz, R.1329- 1 Nisan, s.1194-1198.
NALBANT, Atilla, Üniter Devlet: Bölgeselleşmeden Küreselleşmeye, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 1997
Ortaylı, İlber, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi”, Türkler, Cilt 10, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2002
ÖNEN, Nizam, REYHAN, Cenk, Mülkten Ülkeye -Türkiye’de Taşra İdaresi’nin Dönüşümü (1839 – 1929), İstanbul, İletişim Yayınları, 2011
ÖZÇELİK, A. Selçuk, “İdari Muhtariyet”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 32, Sayı 1, 1966, s. 1-13.
PANTAZOPOULOS, J. Nikolas, Church And Law In The Balkan Peninsula (Publisher: Adolf M. Hakkert), No.92, Amsterdam, Thessaloniki Studies, (Reprint of The Edition Institute For Balkan Studies,1967), 1984
REYHAN, Cenk Osmanlı'da İki Tarz-ı İdare (Merkeziyetçilik- Adem-i merkeziyetçilik). Ankara, İmge Yayınları, 2007
REYHAN, Cenk, “1864-1871 Vilayet Nizamnamelerinde İdare Meclisleri: Osmanlı Taşrasında “Birörnek Yönetim Modeli”nin Kuruluş Sorunu”, 1864 Vilayet Nizamnamesi, (Ed. Tural, Erkan, Çapar, Selim), Ankara, TODAİE-TİAV Ortak Yayını, 2015, s. 51-68.
REYHAN, Cenk, “Cebel-i Lübnan Vilayet Nizamnamesi”, Memleket, Siyaset-Yönetim Dergisi, Sayı 1, 2006, s. 171-181.
SMİTH, Webber, “On Mount Athos and Its Monasteries; With Notes on the Route from Constantinople to Saloniki, in June, 1836”, Journal of the Royal Geographical Society of London, (7), 1837, pp. 61-74,http://www.jstor.org/stable/1797512, (Erişim Tarihi:28/03/2013)
SYMRLIS, Konstantinos, “The Management of Monastic Estates: The Evidence of the Typika”, (Ed. J. Thomas, A. Constantinides), Byzantine Monastic Foundation Documents - Dumbarton Oaks Research Library And Collection, Book XXXV, Volume 1, Washington, 2000D.C., pp. 245-257.
TANÖR, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2008
TORUN, S. Fatih, “Osmanlı Taşra İdaresi’nin Yeniden Yapılanma Süreci (1842-1876)”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Sayı 32, 2012, s. 81-97.
TOZER, H. Fanshawe, Researches In The Highlands Of Turkey, Including Visits To Mounts Ida, Athos, Olympus And Pelion, To The Mirdite Albanians, And Other Remote Tribes, Charleston, Biblio Life, (1869 Yılının Tıpkı Basımı), 2009
TURAL, Erkan, “II. Meşrutiyet Döneminde Siyasal Partilerin Taşra Politikaları”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 37, Sayı 4, 2004, s. 57-82.