Akıncı Beyi Evrenos Bey'e ait mülkname
Evrenos Bey, Osmanlı Devleti’nin Balkanlar’a geçiş sürecinde sınır bölgelerinde faaliyet gösteren akıncı yani uc beylerinin en önemlilerinden biridir. Yüz seneden fazla yaşadığını bildiğimiz Evrenos Bey; başarıları, zenginliği ve kendinden sonra akıncılık faaliyetlerine devam eden oğulları ile ailesinin adını Osmanlı tarihine yazdırmıştır. Rumeli’nin fethi, iskânı ve Türkleşmesinde şüphe götürmez isimlerden biridir. Gelirinin büyük bir kısmını vakfa dönüştürmüştür. Hayatı ile ilgili bilgiler oldukça kısıtlı olup, ismi daha çok yaptığı fetihlerle kaynaklara geçmiştir. Merkez-uc mücadelelerine rağmen, aileye ait mülkiyet hakkının XX. yüzyıla kadar devam etmesi ise en dikkat çekici noktadır. Bu makalede Evrenos Bey’e ait 1603 tarihli I. Ahmed’in tuğrasını taşıyan mülknâmeden ve mülknâmelerin özelliklerinden bahsedilmektedir.
The conveyance of raider Ewrenos Beg
Evrenos Bey was one of the most important raiders, a great marchlord (uc begi) who had many achievements in Thrace and Macedonia during the establishment of the Ottoman rule in the Balkans. Known to have lived for more than 100 years; Evrenos Bey with his successful performance and personnal wealth, and also his sons who continued to raiderness activities after their father’s death, added his family’s name to the Ottoman history. His name is unquestinably connected with the conquest, transfer and residence of Turkish population to the new conquered places. Also he converted his properties into wakf. Although his name was related in the sources with successful conquests, there is limited knowledge regarding his life. In spite of the struggle between the central government and the lords of the frontiers, the conspicuous point is, the ownership of his family continued until the XXth century. In this article, a conveyance (mülknâme) of Ewrenos Bey dated in 1603 which had the monogram of I. Ahmed, will be scrutinized in detail as well as its characteristics and importance.
___
- I-Arşiv Belgeleri
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Esas Evrakı (Y.E.E.), Dosya No: 91, Gömlek Sıra No: 49.
- Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (TKGM), Tapu Arşiv Dairesi Başkanlığı, Kuyûd-ı Kadîme Arşivi, No: 195. (Evrenos Bey Mülknâmesi)
- Vakıflar Genel Müdürlüğü, Defter No: 2108, Sayfa No: 0077, Sıra No: 78.
- Vakıflar Genel Müdürlüğü, Defter No: 2113, Kuyûd: 949/1377.
- II-Kronikler
- Aşıkpaşazâde, Aşıkpaşazâde Tarihi, İstanbul 1332.
- Hoca Sa‘âdettin Efendi, Tâcü’t-tevârih, 1279, Basım yeri yok.
- Mehmed Hemdemî Çelebi, Solakzâde Tarihi, İstanbul 1297.
- Mustafa Nuri Paşa, Netâyicü’l-Vukû’at, c. I-IV, İstanbul 1327.
- Müneccimbaşı Derviş Ahmed Efendi, Sahâ’ifü’l-ahbâr, c. III, İstanbul 1321.
- III-Tedkik Eserler
- Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisâdî ve İçtimâî Tarihi I (1243-1453), Ankara 1999.
- Arslan, H. Çetin, Türk Akıncı Beyleri ve Balkanların İmarına Katkıları (1300-1451), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2001.
- Ayvalı, Gülsüm–Zachariadou, Elizabeth-Ksantynakes, Andones, Το Χρονικό των Ουγγαροτουρκικών Πόλεμων (1443-1444), Iraklio 2005.
- Balta, Evangelia, Les Vakıfs De Serres Et De Sa Region (XVe et XVIle s.), Athenes 1995.
- Barkan, Ömer Lütfi, “İmparatorluk Devrinde Toprak Mülk ve Vakıfların Hususiyeti”, Türkiye’de Toprak Meselesi Toplu Eserler I, İstanbul 1980, s. 249-280.
- Barkan, Ömer Lütfi, “Malikâne Dîvânî Sistemi”, Türkiye’de Toprak Meselesi Toplu Eserler I, İstanbul 1980, s. 160-190.
- Barkan, Ömer Lütfi, “Mülk Topraklar ve Sultanların Temlik Hakkı”, Türkiye’de Toprak Meselesi Toplu Eserler I, İstanbul 1980, s. 231-247.
- Başar, Fahamettin, “Evrenosoğulları”, DİA, c. XI, İstanbul 1995, s. 539-541.
- Başar, Fahamettin, “Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Döneminde Hizmeti Görülen Akıncı Aileleri II”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S. 64, İstanbul 1992, s. 47-50.
- Chatzes, Christos Ν., Γιαννιτσά, Ιστορική Επισκόπηση, Giannitsa 2003.
- Cin, Halil, Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması, Ankara 1978.
- Delilbaşı, Melek, “Selânik ve Yanya’da Osmanlı Egemenliği’nin Kurulması”, Belleten, c. LI, S. 199, Ankara 1987, s. 75-106.
- Delilbaşı, Melek, Johannis Anagnostis, Selânik’in Zaptı Hakkında Bir Tarih (II. Murad Dönemi’ne Ait Bir Bizans Kaynağı), T.T.K., Ankara 1989.
- Demetriades, Vasilis, “Problems of Land-owning and Population in the Area of Gazi Evrenos Bey’s Wakf”, Balkan Studies, 22/1,1981, s. 43-57.
- Demetriades, Vassilis, “The Tomb of Ghazi Evrenos Bey at Yenitsa and its Inscription”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, (BSOAS), Volume 39, Part I, London 1976, s. 328-332.
- Derleme Sözlüğü, c. VI/G, T.T.K., Ankara 1972.
- Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara 1993.
- Emecen, Feridun, “Orhan Bey’in 1348 Tarihli Mülknâmesi Hakkında Yeni Bazı Notlar ve Düşünceler”, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, İstanbul 2005, s. 187-207.
- Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, c. VIII, Haz. Seyit Ali Kahraman-Yüce Dağlı- Robert Dankoff, Y.K.Y., İstanbul 2003.
- Feridun Bey, Mecmû’a-i Münşe’âtü’s-selâtîn, İstanbul Matba’a-i Âmire, 1174.
- Halis Eşref, Külliyât-ı Şerh-i Kânûn-ı Arâzî, İstanbul 1315.
- Hamid Vehbi, Meşâhir-i İslam, c. II, İstanbul 1301.
- İbn-i Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman, II. Defter, Yay., Şerafettin Turan, T.T.K., Ankara 1983.
- İbn-i Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman, IV. Defter, Yay., Haz. Koji Imazawa, T.T.K., Ankara 2000.
- İnalcık, Halil – Oğuz, Mevlûd, Gazavât-ı Sultân Murad b. Mehemmed Hân, İzladi ve Varna Savaşları (1443-1444) Üzerine Anonim Gazavatnâme, T.T.K., Ankara 1989.
- İnalcık, Halil, “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu”, Türkler, c. IX, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 66-88.
- İnalcık, Halil, “Türkler ve Balkanlar” Balkanlar, OBİV Yay., İstanbul 1993, s. 9-32.
- İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ 1300-1600, İstanbul 2004.
- İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I, 1300-1600, Eren Yay., İstanbul 2000.
- Kâni, K., “Evrenos Bey”, Kaynak, c. III, S. 36, Balıkesir 1936, s. 923-925.
- Karakurt, Sevgi, Defter Emâneti’nden Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü’ne, Ankara Üniversitesi D.T.C.F. Basılmamış Lisans Tezi, Ankara 2001.
- Karpat, Kemal, “Osmanlı Tarihi’nin Dönemleri: Yapısal Bir Karşılaştırmalı Yaklaşım” Osmanlı ve Dünya, Hz. Kemal Karpat, İstanbul 2006, s. 119-155.
- Kenanoğlu, M. Macit, “Mülk”, DİA, c. XXXI, İstanbul 2006, s. 540-542.
- Kiel, Machiel, “Observations on the History of Northern Greece During the Ottoman Rule, The Turkish Monuments of Komotini and Serres”, Balkan Studies, XII/2, 1971, s. 415-462.
- Koçi Bey, Koçibey Risâlesi, Haz. Yılmaz Kurt, Ankara 1998.
- Kurt, Yılmaz – Erdoğru, M. Akif, Çukurova Tarihinin Kaynakları IV, Adana Evkaf Defteri, T.T.K., Ankara 2000.
- Kurt, Yılmaz, “Osmanlı Toprak Yönetimi” Osmanlı, c. III, Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999, s. 59-65.
- Kurt, Yılmaz, “Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi Vakf-ı Cedîd Tasnifi Katalog Çalışması”, Uluslar Arası Kuruluşunun 700. Yıldönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, Konya 2000, s. 455-475.
- Kütükoğlu, Mübahat, Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), İstanbul 1994.
- Mango, Cyril, “Egnatia, Via”, The Oxford Dictionary of Byzantium, Edit. Alexander P. Kazhdan, Volume I, Oxford 1991, s. 679.
- Melikoff, I., “Evrenos”, The Oxford Dictionary of Byzantium, Edit. Alexander P. Kazhdan, Volume II, Oxford 1991, s. 765.
- Melikoff, I., “Ewrenos”, The Encyclopedia of Islam, Volume II, London 1965, s.720-721.
- Mollaoğlu, Ferhan K., Selanik Baş Piskoposu Symeon’un Tarihi Nutku, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 1998, Ankara.
- Mustafa Nuri Paşa, Netâyicü’l-vukû’ât Tekmileleri (I-III), T.T.K., Ankara, 1961.
- Osman Ferid, “Evrenos Bey Hânedanına Âid Temliknâme-i Hümâyûn”, TOEM, Cüz: 30-36, 1334, s. 432-438.
- Öden, Zerrin Günal, Karası Beyliği, T.T.K., Ankara 1999.
- Özcan, Abdülkadir, “Akıncı”, DİA, c. II, İstanbul 1989, s. 250-251.
- Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. I, İstanbul 1993.
- Salamanga, D., ‘Γαζή Έβρενόζ, Ο Πρώτος Επικυρίαρχος των Γιάννινων’, Ήπειρωτική Εστία, c. 2, Ioannina 1953, s. 163-165.
- Selâtîn-i ‘İzâm Hazretleri Tarafından El-hac Gazi Evrenos Bey’e İ‘tâ Buyurulan Fermân-ı Âliye Sûretleri, Sabah Matbaası, Basım yılı yok.
- Sol Kol, Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (1380-1699), ed. Elizabeth Zachariadou, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1999.
- Süreyya, Mehmed, Sicill-i Osmani, c. II, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
- Tacan, Necati, Akıncılar ve Mehmed II., Bayazıt II. Zamanlarında Akınlar, İstanbul 1936.
- Uzunçarşılı, İ. Hakkı, “Akıncı”, İA, C. I, M.E.B., İstanbul 1993, s. 239-240.
- Uzunçarşılı, İ. Hakkı, “Evrenos”, İA, C. IV, İstanbul 1977, s.414-418.
- Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Karesi Vilâyeti Tarihçesi, İstanbul 1925.
- Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Tarihi I, T.T.K., Ankara 1982.
- Vakalopoulos, Apostolos, Ιστορία της Μακεδονίας 1354-1833, Thessaloniki 1992.
- Vogiatzes, Georgios, Η Πρώιμη Οθωμανοκρατία στη Θράκη, Άμεσες Δημογραφικές Συνέπειες, Ιστορία Ηρόδοτος, 1998.
- Yediyıldız, Bahaeddin, “Klasik Dönem Osmanlı Toplumuna Genel Bir Bakış”, Türkler, c. X, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 183-215.
- Yeni Tarama Sözlüğü, Der: Cem Dilçin, T.D.K., Ankara 1983.
- Zengin, Zeki Salih “İlk Dönem Osmanlı Vakfiyelerinden Serez’de Evrenuz Gazi’ye Ait Zâviye Vakfiyesi”, Vakıflar Dergisi, C. XXVIII, Ankara 2004, s. 103-120.
- ISSN: 1019-469X
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2006
- Yayıncı: Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi