Bir İstanbul Okçuluk Menzilnâmesi

Menzil okçuluğu, okun en uzağa atılmasına dayanan bir okçuluk dalıdır. Menzil rekorları dikkatle kayıt altına alınmış ve bu atışlar, az sayıdaki okçuluk risâlelerinde, atışı yapan okçunun adı, atış mesafesi ve atış tarihi gibi bilgileri de kapsayacak şekilde yer almıştır. Risâleler dışında, sayıları çok az da olsa, rekorları bir araya toplayan –bu yazıda incelediğimize benzer– menzilnâmeler de hazırlanmıştır.İncelediğimiz belge, fiziksel görünüşü ve formatı bakımından kendine özgü olup, içerik bakımından da kimi menzil kayıtlarındaki eksikleri tamamlar niteliktedir. Menzilnâmenin boyutları 205x9 cm olup rulo biçimindedir. Hattat Mehmed Nâilî Efendi tarafından nesih yazıyla Hicrî 1233 (Milâdî 1817/18) yılında yazılmış ve özenle tezhip edilmiştir.Menzilnâmede –doğal olarak– düzenlendiği tarihe dek açılan menziller ve kırılan rekorlar yer almaktadır. İçerikte, İstanbul Okmeydanı’ndaki her bir menzil için –menzilin adı altında– kim tarafından kaç gezle (1 gez = 0,61 m) açıldığı, daha sonra kimlerin okunu kaç gez ileriye atarak rekor kırdığı, her bir rekor için sağa veya sola salkı değerleri de verilerek belirtilmiştir. Ek olarak menzillerin ayak taşı ve baş taşı yerleri de kısaca tarif edilmiştir. Yazıda, menzilnâme içeriğinin daha iyi anlaşılmasını temin amacıyla Osmanlı okçuluk kültürünün kısa bir özeti verilmekte, ayrıca belgenin çevriyazısı da sunulmaktadır.

A flight archery shooting range registration record (Menzilnâme) for Istanbul

Flight or distance archery (menzil okçuluğu) is a sport that instructs the shooting of an arrow as far as possible. The records, that is the farthest shots achieved were meticulously registered and included in a small number of archery treatises. These documents provide information such as the name of the archer, the distance spanned by the arrow, and the date of the exercise. Besides treatises, certain registrations (menzilnâme) record shooting ranges of note. The present article aims to introduce a menzilnâme or flight archery record log-book for Istanbul. The document under study is unique in its physical quality and format, and completes details missing in other extant texts.  It is a paper scroll of 205 cm long and 9 cm width. The meticulously illuminated text is written and signed by the calligrapher Mehmed Naili Effendi in 1233 Hejirah (1817/18). As usual, the text contains data for the shooting ranges and the records of the time. It also covers all the ranges shot at Istanbul Okmeydan (Archery lane), listing the names of the ranges, the record shootings (in gez, an unit which measures 0,61 m), and the names of the archers, with their rankings at each particular shooting field. The right-left deviation (called salkı) of each shooting is also given. Additionally, the locations of each shooting range have been described in a marginal column called ayak taşı (foot stone), and by a main column called baş taşı (head stone). In the present the transcription of the original menzilnâme text, as well as an overview of aspects of Ottoman archery are given together in order to better the reading of the text.

___

  • Es-seyyid Hacı Mustafa. Kavsnâme. İstanbul, Süleymaniye Kütüphanesi MS Esad Efendi 1879.
  • Gınâî-i Sofyevî. Menzilnâme. Ankara, Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi, MS 06 TBMM LD 1234/10.
  • Menzilnâme. Ankara, Millî Kütüphane MS 06 Mil Yz A 8699/2.
  • Seyyid Halil bin Hasîb. Menzilnâme-i Kemankeşân. Ankara, Millî Kütüphane MS 06 Mil Yz A 8288.
  • Acar, Mehmet Şinasi. Osmanlı’da Sportif Atıcılık Nişan Taşları. İstanbul: YEM Yayın, 2013.
  • İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. Son Hattatlar. İstanbul: Maarif Basımevi, 1955.
  • Mustafa Kâni. Okçuluk Kitabı (Asıl metin ve günümüz Türkçesiyle) / Telhîs-i Resâilât-ı Rumât. Hazırlayan Kemal Yavuz ve Mehmed Canatar, İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayını, 2010.
  • Rado, Şevket. Türk Hattatları. İstanbul: Tifdruk Matbaası, 1984.
  • Yücel, Ünsal. Türk Okçuluğu. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1999.