İlk Mehmetçikler Kimlerdi?: Osmanlı Ordusunun Neferleri, 1826-1853

1826 yılında Yeniçeri Ocağı’nı ortadan kaldıran ve yıllardan beri içerden ve dışardan siyasi ve askerî olarak otoritesi sürekli tehdit edilen Osmanlı merkezî hükümeti, çareyi uzun yıllar boyunca silah altında tutulmak üzere toplanmış “başıbağlu” neferlerden oluşan Avrupa tipi bir ordu kurmakta bulmuştu. Osmanlı devleti, yeni kurduğu alayların artan asker ihtiyacını karşılamak üzere Müslüman köylüleri ve alt tabakadan gelen şehirlileri zorla askere aldı. Bu makale tarih araştırmaları bağlamında yeterince çalışılmamış bu askerlerin hikayelerine odaklanmaktadır. Çalışmada halkın ve askere alınanların zorunlu askerliğe karşı verdikleri tepkiler ve askere alınanların toplumsal arkaplanları incelenmektedir. Makalede aynı zamanda dinin, etno-kültürel kimliklerin, sosyal statünün ve askerlik tecrübesinin Osmanlı devletinin askere alma siyasetini ve halkın askerliğe dair düşüncelerini nasıl etkilediği, milliyetçilik hislerinin Müslüman Osmanlı tebaası arasında yayılmasından önceye tekabül eden bu dönemde tahlil edilecektir

Anahtar Kelimeler:

Askere Alma, Zorunlu Askerlik, II. Mahmud, Tanzimat, Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform

The First “Little Mehmeds”: Conscripts for the Ottoman Army, 1826-53

In 1826, the Ottoman central authority, which had destroyed the Janissary Corps and had been facing an array of political and military challenges from both inside and outside for years, decided to create a European-style army manned by long-term conscripts. To meet the mounting manpower needs, the Ottoman state forcibly drafted Muslim peasants and the urban poor for its newly formed regiments. This essay focuses on these men, the rank and file of the Ottoman army in the second quarter of the 19th century, a social group that scholars often disregard as a topic of historical investigation. The article examines the conscripts’ social background, as well as the responses of both the general public and the serving soldiers to military service. The essay will also analyze how religion, ethno-cultural identity, social status, and the actual experience of military service shaped the state’s recruitment policies and the subjects’ attitudes toward conscription in an era before modern sentiments of nationhood took root among the Muslim peoples of the empire.

Keywords:

Conscription, Obligatory Military Service, Mahmud II, Tanzimat,

___

Bibliography Archival Sources Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) [The Ottoman Archives of the Prime Minister’s Office], Istanbul ASK.MHM.d (Mühimme-i Asakir Defterleri) No. 30, ASK.MHM.d No. 31 A. MKT. MHM (Mektubi Kalemi, Mühimme) Dosya no. 112, Vesika no. 100. A. MKT. NZD (Mektubi Kalemi, Nezaret ve Devair) Dosya no. 230, Vesika no. 87. C. As (Cevdet Askeriye) 1984, C. As 2103, C. As 6095, C. As 33918, C. As 38815, C. As 38816, C. As 42211, C. As 46712, C. As 46872, C. As 44920, C. As 46942 C. ZB (Cevdet Zabtiye) 1262, C. ZB 1262, C. ZB 2074, C. ZB 3780, C. ZB 4068 D. ASM (Asakir-i Mansure Defterleri) 37592, D. ASM 37849, D. ASM 37912, D. ASM 38363, D. ASM 38364, D. ASM 38375, D. ASM 38476, D. ASM 38573, D. ASM 38587, D. ASM 38883, D. ASM 38922, D. ASM 38998, D. BŞM (Başmuhasebe Kalemi ve Bağlı Birimlere Ait Defterler) 10000, D. BŞM 10077, D. BŞM 10148, D. BŞM 10262, D. BŞM 10453, D. BŞM 10455, D. BŞM 10479, D. BŞM 42154 HAT (Hatt-ı Hümayun) 292/ 17435, HAT 294/ 17481, HAT 305/ 18001, B, HAT 311/ 18381, HAT 311/ 18387 B, C, D, HAT 19217, HAT 19725, HAT 453/ 22433-B, HAT 486/ 23822 KK (Kamil Kepeci) 6799, KK 6979, KK 7023, KK 7025 İ. DH (İrade Dahiliye) 68/ 3357, İ. DH 14404, İ. DH 16001, İ. DH 12223, İ. DH 20795 İ. MSM (İrade Mesail-i Mühimme) 11/ 224, İ. MSM 10/ 206 İ. MTZ (05) (İrade Memalik-i Mümtaze) 05/128 İ. MVL (İrade Meclis-i Vâlâ) 42/ 782, İ. MVL 10290 NFS.d (Nüfus Defterleri) 567 TS.MA.d (Topkapı Sarayı Müze Arşivi Defterleri, accessed from BOA) 4895, TS.MA.d 10740. Süleymaniye Kütüphanesi [Süleymaniye Manuscript Library], Istanbul Kanunname-i Ceza-i Askeriye, H. Evahir Z 1245 [June 1830] Istanbul, Esad Efendi no. 2844 Nizamat-ı Cedide-i Askeriye Kanunnamesi, H. Evahir M 1260 [February 1844], Hüsrev Paşa no. 815 M1 Müzekkere-i Zabitan H. 1251 [1835-36], Hüsrev Paşa no. 822 Devlet-i Aliye’nin Ahval-i Haziresine Dair Risale (H. 1253/ 1837-1838), Hüsrev Paşa no. 851 Askerlik Kanunname-i Hümayunu (probably written sometime between 1834 and 1839), Hüsrev Paşa no. 875. Published Sources: Memoirs, Travelogues, Chronicles and Other Published Historical Sources Ahmed Lütfi Efendi: Tarih-i Lütfi, transcribed by Ahmet Hezarfen, Yücel Demirel and Tamer Erdoğan, Istanbul: Yapı Kredi Yayınları 1999. Ainsworth, William Francis: Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea, and Armenia, vol. 1, London 1842. Çağman, Ergin (Ed.): III. Selim’e Sunulan Islahat Lâyihaları, Istanbul: Kitabevi 2010. Karal, Enver Ziya: Osmanlıİmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831, Ankara: T.C Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü 1943. Karal, Enver Ziya: “Nizam-ı Cedid’e Dair Layihalar,” Tarih Vesikaları 1, no. 6 (1941), pp. 414-425; 2, no. 8 (1942), pp. 104-111; 2, no. 11 (1943), pp. 342-351; 2, no. 12 (1943), pp. 424-432. Karal, Enver Ziya: “Zarif Paşa Hatıratı, 1816-1862,” Belleten 4, no. 16 (1942), pp. 443-494. Kur’a Kanunname-i Hümayunu, Istanbul H. 1262 [1846]. Kurt, Yılmaz (Ed.): Menemencioğulları Tarihi, Ankara: Akçağ 1997. MacFarlane, Charles: Kismet; or, the Doom of Turkey, London 1853. Mahmut Şevket Paşa: Osmanlı Teşkilat ve Kıyafet-i Askeriyesi, Ankara: TTK, 2010 [reprint]. Moltke, Helmuth von: Türkiye Mektupları, trans. Hayrullah Örs, Istanbul: Remzi Kitabevi 1969. Mustafa Nuri Paşa: Netayicü’l-Vukuat, (ed.) Neşet Çağatay, Ankara: Türk Tarih Kurumu 1992. Senior, Nassau William: A Journal Kept in Turkey and Greece in the Autumn of 1857 and the Beginning of 1858, London 1859. Schmidt, Jan: “The adventures of an Ottoman horseman: The autobiography of Kabudlı Vasfi Efendi, 1800-1825,” in The Joys of Philology: Studies in Ottoman Literature, History and Orientalism (1500-1923) vol. 1, Istanbul: Isis Press 2002, pp. 165-286. Skene, James Henry: The Three Eras of Ottoman History; A Political Essay on the Late Reforms of Turkey, London 1851. Slade, Adolphus: Records of Travels in Turkey, Greece, &c. and of a Cruise with the Capitan Pasha, in the years 1829, 1830, and 1831, vol. 1, London: Saunders and Oetley 1832. Slade, Adolphus: Turkey and the Crimean War, London 1867. Slade, Adolphus: Turkey Greece and Malta, vol. 1-2, London: Saunders and Oetley 1837. Statistical Reports on the Sickness, Mortality, & Invaliding in the United Kingdom, Mediterranean and British America, London 1839. Şimşir, Bilal (Ed.): British Documents on Ottoman Armenians 1856-1880, vol. 1, Ankara: TTK 1982. Uçman, Abdullah (Ed.): Koca Sekbanbaşı Risalesi, Istanbul: Tercüman 1001 Temel Eser. Walpole, Frederick: The Ansayrii or the Assassins, with Travels in the further East in 1850-51, including a visit to Ninaveh, vol. 3, London: Richard Bentley 1851. Journal Articles, Books, Unpublished Dissertations Ágoston, Gábor: Guns for the Sultan, Military Power and the Weapons Industry in the Ottoman Empire, Cambridge: Cambridge UP 2005. Aksan, Virginia H.: Ottoman Wars 1700-1870: An Empire Besieged, London: Pearson-Longman, 2007. Aksan, Virginia H.: “Locating the Ottomans Among Early Modern Empires,” Journal of Early Modern History 3 (1999), pp. 103-134. Aksan, Virginia H.: “The Ottoman Military and State Transformation in a Globalizing World,” CSSAAME 27 no. 2 (2007), pp. 259-272. Alpaslan, Erhan: 1247-1254 H./ M. 1830-1838 Tarihli 2 No’lu Varna Şer’iye Sicil Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi, (Unpublished MA thesis) Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, 1996. Altınay, Ayşe Gül: The Myth of The Military Nation, Militarism, Gender, and Education in Turkey, New York: Palgrave Macmillan 2004. Anscombe, Frederick: “Islam and the Age of Ottoman Reform,” Past and Present 208 (2010), pp. 159-189. Badem, Candan: The Ottoman Crimean War (1853-1856), Leiden: Brill 2010. Baumann, Robert: “Universal Service Reform and Russia’s Imperial Dilemma,” War and Society 4, no. 2 (1986), pp. 31-49. Biçici, Mehmet: 569 Numaralı Karahisar-ı Sahib Şer’iye Sicili, (Unpublished MA thesis), Afyon Kocatepe Üniversitesi, 1998. Bolat, Cahide: Redif Askeri Teşkilatı (1834-1876), (Unpublished PhD diss) Ankara Üniversitesi, 2000. Ceylan, Ebubekir: The Ottoman Origins of Modern Iraq, I. B. Tauris 2010. Curtiss, John Shelton: The Russian Army Under Nicholas I, 1825-1855, Durham: Duke UP 1965. Deak, Istvan: Beyond Nationalism: A Social and Political History of the Habsburg Officer Corps, 1848-1918, Oxford: Oxford UP 1990. Dumont, Paul: “1865 Tarihinde Güney-Doğu Anadolu’nun Islahı,” İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi 10-11 (1979-80), pp. 369-394. Eldem, Ethem: İftihar ve İmtiyaz: Osmanlı Nişan ve Madalyaları Tarihi, Istanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi 2004. Erdem, Hakan: “‘Do not think of the Greeks as agricultural labourers’: Ottoman responses to the Greek War of Independence” in Citizenship and the Nation-State in Greece and Turkey, (Eds.) Faruk Birtek and Thalia Dragonas. Abingdon: Routledge 2005, pp. 67-84. Erdem, Hakan: “Recruitment for the “Victorious Soldiers of Muhammad” in the Arab Provinces, 1826-1828” in Histories of the Modern Middle East: New Directions, (Eds.) Israel Gershoni, Hakan Erdem and Ursula Woköck, London: Lynne Rienner 2002, pp. 189-206. Erdemir, Halil: 1246-1254 (1831-1838) Tarihli 183 Numaralı Isparta Şer’iye Sicili Üzerine Bir İnceleme, (Unpublished MA thesis), Konya Selçuk Üniversitesi, 1995. Fahmy, Khaled: All the Pasha’s Men, Cambridge: Cambridge University Press 1997. Figes, Orlando: Crimea: The Last Crusade, London: Allen Lane 2010. Gülsoy, Ufuk: “1856 Halep ve Nablus Olayları,” Tarih İncelemeleri Dergisi 9 (1994), pp. 279-288. Gülsoy, Ufuk: Cizyeden Vatandaşlığa Osmanlı’nın Gayrimüslim Askerleri, Istanbul: Timaş 2010. Green, Nile: Islam and the Army in Colonial India, Cambridge: Cambridge UP 2009. Haberer, Gisela: Die Aufstellung von Redif-Truppen in der Frühen Tanzimatzeit, (Unpublished MA thesis), Ludwig-Maximilians-Universität, 1999. Heinzelmann, Tobias: “Changing Recruiting Strategies in the Ottoman Army, 1839-1856,” in The Crimean War 1853-1856, (Ed.) Jerzy W. Borejsza, Warsaw: Neriton 2011, pp. 19-38. Heinzelmann, Tobias: Cihaddan Vatan Savunmasına, Osmanlı İmparatorluğu’nda Genel Askerlik Yükümlülüğü 1826-1856, trans. Türkis Noyan, Istanbul: Kitap Yayınevi 2008. Imber, Colin: The Ottoman Empire, 1300-1650: The Structure of Power, New York: Palgrave Macmillan 2002. İnalcık, Halil and Donald Quataert, (Eds.): An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300-1914, vol. 2, Cambridge: Cambridge UP 1994. Kasaba, Reşat: The Ottoman Empire and the World Economy: The Nineteenth Century, Binghamton: State University of New York 1988. Keep, John H. L.: Soldiers of the Tsar Army and Society in Russia 1492-1874, Oxford: Oxford UP 1985. Kılıç, Mustafa: [Kayseri] 197/ 1 Numaralı Şer’iye Sicili (H. 1246-1248/ M.1831-1832) Transkripsiyon ve Değerlendirme, (Unpublished MA thesis), Kayseri Erciyes Üniversitesi, 2002. Kırlı, Cengiz: Sultan ve Kamuoyu: Osmanlı Modernleşme Sürecinde “Havadis Jurnalleri,” Istanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2008. Kutluoğlu, H. Muhammed: The Egyptian Question (1831-1841), Istanbul: Eren 1998. Küçükyalçın, Erdal: Turna’nın Kalbi: Yeniçeri Yoldaşlığı ve Bektaşilik, Istanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi 2009. Levy, Avigdor: The Military Policy of Sultan Mahmud II, (Unpublished PhD diss) Harvard University, 1968. Ma’oz, Moshe: Ottoman Reform in Syria and Palestine 1840-1861, London: Oxford UP 1968. Murphey, Rhoads: Ottoman Warfare 1500-1700, London: UCL Press 1999. Ortaylı, İlber: İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Istanbul: İletişim Yayınları 2003. Öztürk, Mustafa: “Asakir-i Mansure-i Muhammediye Ordusundan Emeklilik ve İhraç” in Birinci Askeri Tarih Semineri, Bildiriler II, Ankara: Genel Kurmay Basımevi 1983, pp. 1-11. Pamuk, Şevket: A Monetary History of the Ottoman Empire, Cambridge: Cambridge UP 2000. Sarıcalıoğlu, Mehmet Esat: II. Mahmut Döneminde Edirne’nin Sosyo- Ekonomik Durumu (Şer’iye Sicillerine göre), (Unpublished Ph.D. diss.), İstanbul Üniversitesi, 1997. Shaw, Stanford J. and Ayşe Ezel Kural Shaw: History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, vol. 2, Cambridge: Cambridge UP 2002. Stoker, Donald et al., (Eds.): Conscription in the Napoleonic Era, London: Routledge 2009. Şahin, Naci: 568 Numaralı Karahisar-ı Sahib Şer’iye Siciline göre Afyon (H. 1260/ 1265-M. 1844/ 1849), (Unpublished MA thesis), Afyon Kocatepe Üniversitesi, 1998. Şakul, Kahraman: “Osmanlı Askeri Tarihi Üzerine Bir Literatür Değerlendirmesi,” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1 (2003), pp. 529-571. Şakul, Kahraman: “Yeni Askeri Tarihçilik,” Toplumsal Tarih 198 (2010), pp. 31-36. Şimşek, Veysel: Ottoman Military Recruitment and the Recruit: 1826-1853, (Unpublished MA thesis), Bilkent University, 2005. Şimşek, Veysel: “Osmanlı İmparatorluğu’nda Düzenli Ordu için Asker Toplanması: 1826- 1853,” Toplumsal Tarih 198 (2010), pp. 36-42. Şirin, Veli: Asakir-i Mansure Ordusu ve Seraskerlik, Istanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları 2002. Turan, Şerafetttin: “II. Mahmud’un Reformlarında İtalyan Etki ve Katkısı” in Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri, 1989, Istanbul: Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi 1990, pp. 113-125. Weber, Eugen: Peasants into Frenchmen: The Modernization of Rural France, 1870-1914 Stanford: Stanford UP 1976 Wirtschafter, Elise Kimerling: From Serf to Russian Soldier, New Jersey: Princeton University Press 1990. Yaramış, Ahmet: “Osmanlı Ordusunda Çocuk Askerler Meselesi (Talimhane-i Sıbyan),” Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8 no. 1 (2006), pp. 53-62. Yeşil, Fatih: Nizam-ı Cedid’den Yeniçeriliğin Kaldırılışına Osmanlı Ordusu, (Unpublished PhD diss.), Hacettepe University, 2009. Yıldız, Gültekin: Neferin Adı Yok, Zorunlu Askerliğe Geçiş Sürecinde Osmanlı Devleti’nde Siyaset, Ordu ve Toplum: 1826-1839, Istanbul: Kitabevi 2009. Yıldız, Gültekin: “Üniformalı Padişah II. Mahmud,” in II. Mahmud: Yeniden Yapılanma Sürecinde İstanbul, (ed.) Coşkun Yılmaz. Istanbul 2010, pp. 103-129. Yurdakul, İlhami: Osmanlı İlmiye Merkez Teşkilatı’nda Reform (1826-1876), Istanbul: İletişim 2008. Zürcher, Erik (Ed.): Arming the State Military Conscription in the Middle East and Central Asia 1775- 1925, London: I.B. Tauris 1999.